Азаматты оранысты йымдастыруды жалпы принциптері жне рылымы
АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖНЕ ЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.Х. ДУЛАТИ АТЫНДАЫ ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СУ ШАРУАШЫЛЫЫ, ЭКОЛОГИЯ ЖНЕ РЫЛЫС ФАКУЛЬТЕТІ.
МІР ТІРШІЛІК АУІПСІЗДІГІ КАФЕДРАСЫ
Тіршілік ауіпсіздік негіздері» пнінен
Тжірибелік саба жргізуге арналан
ДІСТЕМЕЛІК НСАУ
Тараз - 2015
«Тіршілік ауіпсіздік негіздері» пнінен «Технологиялы факултетті» студенттеріне тжірибелік саба орындауа арналан дістемелік нсау жмыс оу бадарламасымен сйкес орындалан.
дістемелік нсауды орындаан:
Магистр, оытушы________________К.Т.Суйеншбаева
«мір тіршілік ауіпсіздігі» кафедра мжілісінде талыланды
Хаттама №_____ «____» __________20___ж.
«Су шаруашылыы, экология жне рылыс» ылыми-дістемелік бюросында арастырылды
Хаттама №_____ «____» __________20___ж.
МАЗМНЫ
Тжірибелік саба №1...................................................................................................................4
азастан Республикасыны азаматты оранысы..................................................................4
1.1.Азаматты оранысты йымдастыруды жалпы принциптері жне рылымы............4
Тжірибелік саба №2...................................................................................................................8
2.1.Ттенше жадайларды салдарын жою.................................................................................8
2.2. Ттенше жадайларды трлері мен сипаттамалары..........................................................9
2.3. Ттенше жадайларды алдын алу жне олардан орану шаралары............................21
2.4. Ттенше жадайларды жою жмыстары............................................................................22
2.5. Аудан, жне ауыл кімдеріні ттенше жадай саласы бойынша атаратын міндеттері.....................................................................................................................................23
Тжірибелік саба №3.................................................................................................................26
3.1. Жарааттар. Жараатттарды трлері. Балалар жарааты...............................................26
3.2. Жабы жарааттар................................................................................................................26
3.3. Жараатты шок. Жараатты шокты пайда болуыны алдын алу................................29
3.4. Ашы жарааттар..................................................................................................................30
3.5. Балалар жарааты жне одан сатану.................................................................................35
3.6. Таыштарды трлері.........................................................................................................36
3.7. Ая-ол сйектеріні сынуы................................................................................................37
3.8. Кйіп аландаы алашы медициналы кмек...............................................................38
3.9. сіп аландаы алашы кмек.........................................................................................40
Тжірибелік саба №4.................................................................................................................44
4.1. Дозиметрлік ралдар..........................................................................................................44
4.2. Химиялы барлау аспабы....................................................................................................46
Тжірибелік саба №5.................................................................................................................48
Жеке ораныс ралдары..........................................................................................................48
Тжірибелік саба №6.................................................................................................................56
ткір суле аурулары..................................................................................................................56
Пайдаланылан дебиеттер.........................................................................................................64
І Тжірибелік саба №1
Азастан Республикасыны азаматты оранысы.
Азаматты оранысты йымдастыруды жалпы принциптері жне рылымы
Ттенше жадайларда халыты, экономиканыны ауіпсіздігі амтамасыз ету шін азастан Республикасыны Азаматты оранысы таайындаран.
азастан Республикасыны «Азаматты ораныс туралы» Заы, азастан Республикасыны «Табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлар туралы», «Авариялы-тату ызметі жне тарушыларды мртебесі» задар кешенімен жне басаларымен халыты, ауматарды жне шаруашылы жргізетін нысандарды сенімді орауды амтамасыз ету жніндегі за базасын райды.
Азаматты ораныс – басару органдарыны мемлекеттік жйесімен бейбіт жне соыс уаытында ел халыын, шаруашылы жргізу нысандарымен аумаын осы заманы заымдану ралдарды (ирату) факторларыны скерінен, табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлардан орау масатында жргізілетін жалпы мемлекеттік шараларды жиынтыы.
1997 жылы мамырды 7-де азастан Республикасыны «азаматты ораныс» туралы заы шыты, Азаматты оранысты басару жне йымдастыру – мемлекеттік е маызды функцияларыны бірі, оны ораныс шараларыны негізгі блімі.
Бл за азастан Ркспубликасыны рбір азаматыны міндеттері мен ытары, орталы жне жергілікті басарушы жне атарушы жне атарушы органдарды кілділігін, азастан Республикасы Азаматты оранысты оранысты негізгі міндеттері мен ытары орталы жне жергілікті басарушы жне атарушы органдарды кілдігін, азастан Республикасы азаматты оранысты негізгі міндеттері мен йымдастыру принциптерін анытайды.
Азаматты оранысты негізгі міндеттері:
1. Басару жне байланыс жйесін олдау жне дамыту;
2. Азаматты ораныс кштерін жасатау, ттенше оиалар рекетіне дайындау;
3. Орталы жне атарушы йымдар мен органдарды ызметтерін дайындау, трын халыты оыту;
4. Бактериялогиялы, химиялы, радияциялы жадайларда лаборатория арылы баылауды адаалау;
5. Азаматты оранысты жасатарыны дайындыын амтамасыз ету;
6. Шаруашылы нысандарын жне салалар ызметіні траты жмыс істеуін ныайтудаы кешенді шараларын ткізу;
7. Азаматты оранысты мліктерін жне ораму орын, ораудаы имаратты ажетті орын дайындауда олдар жне жинатау;
8. Тосын жадайларда адамдар мірі мен денсаулыын ретке келтіретін орталы жне жергілікті атарушы органдарды басару;
9. Іздеу – тару жмыстарын, сондай-а т.б. кезек кттірмейтін жмыстарды, зардап шекендерді ауіпті айматан кшіру жмыстарын йымдастыру.
10. Бактериялы, химиялы, радиоактивті зияннан азы-тлікті, су оймаларын, сімдіктер мен жануарларды орау.
азасатан Республикасыны азаматты йымдастырушылы рылымы:
- Азаматы оранысты басару органдары;
- Азаматты ораныс кштері;
- Азаматты ораныс жне ттенше жадайлар ызметтері;
- Азаматты оранысты материалды-тезниалы ралдары;
- Азаматты ораныс ты жмылдыру резервтері жатады.
азастан Республикасыны ттенше жадайлар жніндегі орталы атарушы органы азаматты ораныса тікелей басшылы жасайды. (1-кесте)
| Таы басалар |
| А бастыы |
| А жне ТЖ ызметтері |
| Инженерлік |
| Барлау |
| тару |
| рттен орау |
| Медициналы |
| Байланыс |
| оамды тртіпті сатау |
| Авариялы техникалы |
| ораныс имаратына ызмет крсету |
| Таматандыру жне сауда |
| Р жне ХК |
| А штабы |
Азаматты ораныс (А) — мемлекеттік ораныс шаралары жйесіні рамдас блігі. Міндеттері: жергілікті халы пен халы шаруашылыын жау шабуылынан, жаппай ыру аруынан, табиат апаттарынан т.б. ттенше жадайлардан орау жне орану шараларын йрету; су тасыны, сел, жер сілкінісі, рт болан айматарда тару жмыстарын жргізу; халыа жау шабуылыны немесе табиат апатыны аупі туралы алдын-ала хабарлау,т.б. азаматты ораныс бейбіт кезеде жне соыс уаытында мынадай шараларды жзеге асырады: жаппай ыру аруынан сатану шін арнайы ораныс жайлары салынып, жеке бас ораныс жабдытары дайындалады, ірі алалар трындары ауіпсіз жерге кшіріліп, олара орану тсілдері йретіледі, ытимал ауіп туралы халыа егжей-тегжейлі тсіндіріледі, соыс кезінде ндіріс орындары мен мекемелерде жмыс тотамау шін ртрлі йымдастыру жне инженер-техникалы шаралар жргізіледі, наты ндіріс орындары оралады, математика-техника ралдар, электр энергиясын шыару кздері, газбен, сумен амтамасыз ету орлары жасалады; ираан шаруашылытарды алпына келтіруге ажетті осалы жабдытар жинастырылады, арнайы азаматты ораныс топтары рылады т.б. азастан Республикасында азаматты ораныс барлы жерде айматы-ндірістік принциппен йымдастырылан. Оны азастан Республикасы Ттенше жадайлар жніндегі мемлекеттік комитетіні траасы тікелей басарады. Комитетті облысты, алалы жне ауданды блімдері бар. Жергілікті жерлерде мекеме, йым, оу орындары, нерксіп басшылары жне азаматты ораныс шараларын ткізуге жауапты болып табылады.
Азаматты ораныс – бл басару органдарыны мемлекеттік жйесі мен бейбіт уаытта жне соыс уаытында халыты, шаруашылы жргізу объектілері мен ел аумаын осы заманы заымдау ралдарыны заымдау (ирату) факторларыны серінен, табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлардан орау масатында жргізілетін жалпы мемлекеттік шараларды жиынтыы;
Азаматты оранысты басты міндеті халыты (адамдарды мірі мен денсаулыын орау), шаруашылы жргiзу объектiлерi мен ел аумаын орау болып табылады.
Азаматты оранысты негізгі кштері Азаматты оранысты скери блімдері, ауматы, объектілік рамалар, Азаматты ораныс пен ттенше жадайлар ызметтеріні рамалары; жедел-тару отрядтары – жол атынасы иын аудандарда жне аса крделі объектілерде іздеу-тару жмыстарын жргізуге арналан республикалы, облысты, алалы, ауданды йымдар болып табылады.
Азаматты оранысты басару органдары – бейбіт уаытта жне соыс уаытында Азаматты ораныс іс-шараларына басшылы жасайтын жне оларды орындалуын амтамасыз ететін азастан Республикасыны орталы жне жергілікті атарушы органдары.
Азаматты ораныс жне ттенше жадайлар штабы (А жне ТЖ штабы);
Ттенше жадайларды алдын алу жне жою жніндегі комиссия (ТЖК);
Эвакуациялы комиссия (ЭК).
Азаматты ораныс жне ттенше жадайлар штабы – Азаматты ораныс жне ызметкерлер мен студенттерді орау мселелері жніндегі негізгі йымдастырушы жне йлестіруші орган. Оны рамына А жне ТЖ штабыны бастыы, А жне ТЖ жніндегі маман кірді.
зіні кнделікті ызметінде штаб азастан Республикасыны задарын, азастан Республикасы кіметіні аулыларын, Азаматты оранысты йымдастыру, халыты жне ел аумаын ттенше жадайлардан орау, Азаматты ораныс органдарын, рамалар кші мен ралдарын дайындау, ызметкерлер мен студенттерді Азаматты ораныс саласы бойынша оыту жне табии жне техногендік сипаттаы ттенше жадайлардан орау мселелері бойынша азастан Республикасыны Ттенше жадайлар жніндегі министрлігіні бйрытары мен жарлытарын басшылыа алады.
Азаматты оранысты масаттары:
· р оамдаы е басты жне баалысы – адам. Сондытан барлы орану шараларында адамдарды кауіпсіздігін ескерту – негізгі масат. Адамды орай білу – мемлекет шін маызды. Сондытан халыты орау адамны мірін сатап алу, оларды ауіпсіздігін амтамасыз ету азаматты ораныс жйесіні негізгі жмысы.
· халыты ебегімен жасалан барлы байлыты сатап алу. А ережелерінде олар сенімді трде оралуы ажет деп крсетілген.
Азаматты ораныс міндеттері:
· халыты жаппай ыру ралдарыны (ядролы, химиялы, бактериялы) зардаптарынан сатап алу;
· ттенше жадайда ндіріс орындарыны траты жмысын амтамасыз ету;
· зардапа шыраан адамдарды тару жне алпына келтіру жмыстарын жеделдетіп жргізу;
· апат болан, ираан жерлерде барлау жмыстарын жргізу;
· зардап шеккен адамдарды іздестіру, тару, олара ажетті кмек крсету;
· ттенше жадайда шыан ртпен кресу, оларды ршуіне жол бермеу;
· ндірістік орындардаы апатты крші трын объектіге зиянын келтірмеуін кздеу жне алпына келтіру;
Азаматты ораныс кштері, А, скерлеріне йымдасан бірігулер саласындаы, сонымен атар А азаматты йымдарыны мселелерін шешуге арналан скери ралымдар. Р занамасына сйкес А саласыны мселелерін шешуге, авариялы-тару ызметтері мен авариялы-тару ралымдары, К блімшелері, баса скерлер мен скери ралымдар да атыстырылады.
Азаматты ораныс кштеріні топтамасы — тиісті бастыты шешімі бойынша заым ошатарында тару жне шыл апатты-алпына келтіру жмыстарын жргізу шін рылатын топ. Азаматты ораныс кштеріні топтамасын ру жне оны атаратын жмысы алдын ала жоспарланады. Мнда жмыс ірлері мен объектілері аныталады, жмыса тартылатын кштер мен ралдарды рамы, оларды дайындау тртібі, жиналатын жерлері, жру маршруттары, тару жмыстарын жргізуді амтамасыз ету жне басаруды йымдастыру мселелері натыланады. Азаматты ораныс кштеріні топтамасы ауматы жне объектілік жасатардан, сондай-а ызмет жасатарынан трады. Оны рамына ауылды аудандар мен алаларды жасатары да енгізілуі ммкін. тару жмыстары барынша кшейтіліп, ауымы кеейтіледі жне олар толассыз топтара блініп, бірнеше ауысымдар мен резервтерден трады. Азаматты ораныс кштеріні топтамасы белгіленген іс-рекетке жауап беруге жне заым ошаына тез кіруді, ыса мерзім ішінде тару жмыстарын жедел рістетуді жне оларды кштер мен ралдарды толы пайдалана отырып, толассыз жргізуді, таруды басаруа, зара бірлесіп, рекет етуге олайлы жадай жасауды, кштер мен ралдарды жаппай заымдаушы арулардан орауды, т.б. амтамасыз етуге тиіс.