Жабы жарааттар

Жараларды трлері организміні ауырсыну трлеріне байланысты. Жара – теріні кілегей абыны жне тере жатан лпаларды жабы механикалы жарааттануы. Оны белгілері ауырсыну, абырасыны ажырауы, ан аыс жне ызметіні бзылуы. Теріні эпидермисіні жаралануын жырылу, тырналуы дейді. Жараны жиегі, абырасы, тбі жне уысы болады.

Жиегі тері немесе кілегей абытан, аырасы – борпылда днекер лпадан, шандырдан, блшы еттерден трады. Анатомиялы табии уыса енген жараны уыса енген жара, ал жара денені белгілі бір жерін тесіп тіп, оны кірер жне шыар тесігі болса оны тесіліп ткен жара дейді. Жара асынып бкіл денеге сер еткен жадайда жара ауруы дамиды.

Жараны трлері. Жаралар ш трге блінеді – операциялы, кездейсо жне соыс жаралар. Операциялы жаралар мала р трлі асептикалы операция жасаанда пішу, жарыа операция т.б жне абцесс, флегмона таы сол сияты инфекциялы процесстерді тіліп дегенде пайда болады. Кездейсо жне соыс жаралары себептеріне арай таы да блінеді. Оларды трлері – тйірілген, шабылан, тілінген, соылан, жыртылан, тістелген, жаншылан жне уланан жаралар [1,6,8].

Тйілген жара. Ол шкір заттармен (шеге, ааш бтаы, сым темір т.б) жараатталанда пайда болады. Бл заттар денеге лпаларды ыыстырып кп жарааттамай енеді. Мнда жараны ауызы тар болып, кейде бітеліп трады. Кп ан апайды, біра анаэробты инфекция дамуы ммкін, тере жатан ірі ан тамырлар жараланып гематома пайда болып кетеді.

Тілінген жара. ткір заттармен жаралананда болады. Мндай жараныаузы ашылып трады. ан аысы жасы, тілініп пайда боландытан жиектері тзу, жара айналасындаы лпалар кп жараатталмаан. Бл жаралар кбінесе асынбай уаытында жазылады.

Шабылан жара. Себептері – балта, ышыл, крек таы сол сияты заттарды серінен пайда болады. Тілінген жараа араанда ан аз аады, лпалар кбірек жарааттанады, тередігі сйекке дейін жетіп кейде денені шабылан блшегі салбырап тарды.

Соылан жара – жмыр заттарды серімен пайда болады. Мысалы баламан, таспен, малды тяымен т.б. заттармен. Мнда жар пайда болумен бірге оны айналасндаы тері, лпалар заымдалады. Сйек сынуы да ммкін. Жарадан анкп апайды, жиектері тегіс емес, кбінесе мнда тері жне шел жараланандытан жара те тере болмай абырасыны ажырауы шектелулі болады.

 

Жыртылан жара. Жыртыштарды тырнаымен, темір ілгек, арма, бта-шегелеріні серінен пайда болады. Мндай тері, оны астындаы лпалар созылып жыртылады, жлынады. Сондытан бл жараларды пішіні, тередігі бір емес, кейде жыртылан терісі слбырап трады. ан кп апайды.

Тістелген жара. Малдарды тістерінен пайда болуы, мндай лпаларды слылуы, жаншылуы, жыртылуы да кездеседі. Тіспен жара микробтар да енеді, баса жаралара араанда жазылуы заа созылады жне бл жараларда тыры вирусынан ауіп бар.

Уланан жара. Жараны беті улы химиялы заттармен, радиоактивтік элементтермен ластанып организмге осымша заымын тигізсе олар миксты деп аталады. Уланан жаралар жыланны, арарт, шаянны шаанынан да болады. Бл жаралар те ауіпті, сондытан бан жан – жаты хирургиялы жне арнайы ем олдану керек.

Жараа тн белгілері: ауырсыну, ан аыс, абырасыны ажырауы, ызметіні бзылуы.

Ауырсынуы организміні табии алыптасан ажетті асиетіні бірі. Ауырсананын жерін мал оранып, сатанады, ауру процесіні ары арай дамып асынуына кедергі болады. ринае атты жне заа созылан ауырсыну зияндыын да тигізеді. Жарада ауырсыну алашы кезеінде атты білінеді, кейінірек басылыырайды, кейде солылдап ауырсынады.

Ауырсынан жараланан жерді жйкеленуіне байланысты болады, нерлым жйкесі кп жер жараланса сорлым ауырсынуы атты сезіледі. Тлігіне арай малды сезімтал реакциясы р трлі болады. Ірі ара мал жылыа араанда тзімді болады, ал ойлар, шошалар, мысытар, те сезімді боландытан, естен тануы да байалады.

Жараны негізгі бір белгісі – ан аыс. Оны тмендегідей трлерін айырады: сырты жне ішкі, жараланан тамырларына арай артериалды, венозды, капиллярлы, аралас. Уаытына рай алашы, айталанан немесе айта пайда болан анаыс. Кейде аррозионды ан аысты блек айтады. Мндай ан тамыры абырасынан немесе бір мшелеоді сыртынан ан шым – шым пайда болып аып трады.сырты ан аыс жараланан стте пайда болып айын білінеді. Ішкі ан аыс сыртынан білінбейді, ан лпалара денені табии уыстарына жиналады, сондытан оларды лпларды немесе уыс ан аыс дейді. Егер ан буын уысына жиналса оны гематроз, ал кеуде уысына жиналса оны гематоракс деп уысты атына сйкес атай береді. Осындай ан аыстарда мал лсірейді, ан тамырыны соысы жиіленіп, крінетін кілегей абытары бозарыы болады. Демікпе байалады, мал теселіп айдауа жргісі келмей, жатуа тырысады.

Алашы ан аысы – жара пайда болан стте болады. Кейде ан бірнеше минуттан лде сааттан кейін пайда болуы ммкін, оны кешігіп болан ан аысы дейді

анталанан ан аыс. Алашы ан аысыны тотатаннан кейін, ол айталануы ммкін. Оны себептері –алашы ан жнді тотатылмауында, пайда болан тромб ан аысымен жлынып кетуі, осымша жарааттануы, жараны таан дкені рескел шешу, ауыстыру, жараны ішінде алып ойан сйек сынытары мен жне басада бгде заттарман жарааттану, байланан ан тамырларыны баса жерден зілуі.

Септикалы ан аыс. Организм сепсиске шыраан жадайда кездеседі. Оан себеп – ан тамырларыны дегенерацияа шырауы, вазоконструкторларын жартылай салдануы, организмде тромбокиназ орытылуыны азаюы.

ансырау. ансырау ірі ан тамыр жаратталанда кездеседі. Алашы кезде малды ан тамырыны абытары бозаоып ккшіл тартады. Ол жатып алып, кейіннен жадайы ауырлап ліп кетуі де ммкін. Мал тліктеріні ансырауа тзімділігі р трлі болады. Ірі ара малман ойлар тзімді келеді. Мысалы ірі ара денедегі 50 аннан айырыланда ана луі ммкін, ал жылы ансырауды ауыр тереді, ауру ары малдар ансырауа тзімсіз келеді

Жабы жарааты биологиялы процестері. Пайда боланнан бастап жарда жазылу процесі басталады. Жараны айналасындаы р трлі патологиялы згерістер пайда болады. Олар сол жердегі ан айналасыны, жйке ызметіні згерістері, осыан байланысты. Биохимия жне биофизикалы згерістерді серімен жара бірте – бірте лі еттерден тазарып, уысы лпалара толып жазылады. Осы жараны басынан аяына дейін болатын жазылу процесіні биологиясы дейді. Бл процесті белгілері жараны екіншілік жетілуімен жазыланда айын байалады да, ала жар бірінші жетілуімен немесе абыршатанып жазыланда сырта белгісіз теді.

Клиникалы белгілеріне арай Н.П.Пирогов жара процесіні ш сатысын айырады. 1) ісіну, 2) тазару, 3) грануляция сатысы. Цитологиялы жне патологиялы згерістеріне арай Н.Ф.Камаев жара процесінкелесі друлерге бледі.

1.Ерте пайда болан – мнда абынуды алашы белгілері біліне бастайды.

2.Дегенеративтік – абыну дуірі.

3.Регенерация дуірі.

И.И.Кузин ш кезеі, регенерация, тыртытану жне эпителийлену кезеін ажыратады. Жарадаы биофизика – химиялы згерістеріне арай И.Т. Руфанов жара процесіні екі кезеге бледі. Гидротация кезеі немесе жараны биологиялы здігінен тазаруы, дегидротация кезеі немесе регенеративтік алпына келу кезеі. Осы соы жіктелу е олайлы деп саналады

Гидротация. Бл кезе жарада болатын морфо – биологиялы, биофизикалы-химиялы, иммунобиологиялы процестермен теді. Басты згерістер ан тамырларыны заымдалуларынан басталады. Капиллярларды абы созылып, анны белок бліктері лпаны сыртына сзіліп шыадй. Тотыу – алпына келу процестері нашарлайды. Осы жердегі патологиялы процесстерді деуіне жйке жйесіні алыпты ызметіні згеруіне байланысты. Осыларды серінен жараны, оттегімен оректенуі тмендейді. ан тамыры арылы оттегі заымдалан жерді торша аралыына аннан шыан белоктарман баиланысып торшаны зіне толы жетпейді, сондытан зат алмасуы толы тотыпаан заттар кбейеді.

Кмірсутек алмасуыны бзылуынан ст, пировиноград таы баса ышылдар, белок алмасуы бзылуынан – амин ышылдары кетон заттары, майлар мен липидтер алмасуы бзыланнан – май ышылдары кбейеді. Сйтіп жараны лпаларында ышыл заттар бейіп жергілікті ацитоз пайда болады.

Егер алыпты рН 7 – 7.1 болса ацидоз рН 6,8 – 6,9 кейде одан да тмендейді. Осындай ацидоз жне микробтар уыттары лейкоциттерді фагозитозды асиетін тмендетеді, ырылуына себеп созылады. лген лейкоциттерден протеолды ферменттер блініп шыады. Осы ферменттерді жне ышылдарды серімен жоарыдаы лі еттер ыдырап, езіліп сйы зата айналады, осылай ірі пайда болады. Ірі жараны уысынан жар толы тазаранша аады. Жардаы гитологиялы процестер физиологиялы белсенді заттарды жиналуына сер етеді. Осымен атар лпа сйыында жараланан торшалардан шыан К йоны кбейеді. Ол жараны ауырсынуын ршелендіріп, капилялляр абыраларыны жне торша мембраналарыны ткізу абілетін жоарылатады. Осы жадай жара сйы заттарды жиналуына осымша серін тигізеді. Белок, май жне кмірсулар ферменттерді серімен ыдырап, молекуларлы шоырланып, жараланан жерді онкотикалы жне осмотикалы ысымдары ктеріледі. Осындай згерістер ан мен лимфа айналасын нашарлатып, лпаларды лі еттенуін дейтеді. Жараны клемі лкейіп, оны уысы лі еттен жне ірінен жнді тазармаан жадайда лая тседі. лпалар осымша лі еттеніп ірі кбейеді. Жараны ірінен тазаруы иындай, организмде іріді резорбтикалы ызба немесе сепсис пайда болуы ммкін. Осы айтылан биофизика – химиялы процестеріні серімен ол біртіндеп лі еттерден, ірінен толы тазарады. Осы уаыттан бастап жараны жазылуыны екінші кезеі басталады [3,12].

Дегидратация.Бл кезе абыну процесі бседейді, жараны айналасындаы домбыу айта бастайды, жараны беті сл дымыл болып ызарып бшіктелген лпамен апталып трады. Кейіннен толы жазыланда жараны беті тыртыталады. Осындай згерістеріне арай бл кезе екі сатыа блінеді. 1 – сатысы – гранулды сатысы, 2 – сатысы – эпидермис жне тырты пайда болу сатысы.

Дегидратация кезеінде жарадаы бірінші кезедегі патологиялы процестер бседеп, лі еттерден тазарып, зат алмасуы алыпты жаадайда те бастайды. Осыант байланысты ышылды та азайып, лпаларды ыдырауы азаяды Са йоны кбейеді. Ол ан тамырлары жне торша мембраналарын тыыздатады. Эксудаттар жне лпа аралы сйытарда регенерация стимуляторлары жне нуклеин ышылдары кбейеді, олар белок растыруына атысып, жазылу процестерін жеделдетеді. Осы процестерді серінен жараны уысы жас днекер лпамен тоытырылады. Кейіннен ол тыртыа айналып беті эпидермиспен апталады. Тотыу – алпына келу процестері нашарлайды. Осы жердегі патологиялы процесстерді деуіне жйке жйесіні алыпты ызметіні згеруіне байланысты. Осыларды серінен жараны, оттегімен оректенуі тмендейді. ан тамыры арылы оттегі заымдалан жерді торша аралыына аннан шыан белоктарман баиланысып торшаны зіне толы жетпейді, сондытан зат алмасуы толы тотыпаан заттар кбейеді.