Химиялы барлау аспабы.
Ауада, жергілікті жерде, техникада жне баса да объектілерде улаыш заттарды болуы химиялы барлау аспаптарыны кмегімен немесе сынамалар алып кейін оларды химиялы лабораторияда талдау жолымен аныталады. Аспаптарды барлыыны дерлік жмыс принципі индикацияны химиялы дісіне негізделген; оны мнісі улаыш заттар (УЗ) реактивпен рекеттескенде реактивті тсі згереді не реакция сйы ортада жрсе тба тзіледі.
I. Химиялы барлау скери аспабы (ХБА). Ауада, жергілікті жерде жне объект бетінде УЗ-ны тауып антауа арналан (121 - сурет). Ол апаы, алып жретін аспалары бар корпуса орнатылан. Корпуста ол соры, соры саптамасы, индикаторлы ттікшелермен ш ааз кассет, ттінге арсы сзгілер ораныш алпашалары, фонарь, жылыты жне оан арналан патрондарорналастырылан. Корпусты сыртында сынама алатын крекше бекіліеді.
II. Ауадаы УЗ- ны анытау. УЗ-ны анытауды зариннан, заманнан жне VХ – тен бастайды. Бл шін аспапты апаын ашып, бекіткішін ысырып, сорыны алады. Кассеттен ызыл шебері мен ызыл нктесі бар екі индикаторлы ттікшені алып штарын иып, ашады. Температура 5 С жне одан тмен боланда ттікшелерді жылытыда 40С – дан асырмай жылытады. Ампула ашышты кмегімен индикаторлы ттікшелерді табасына сйкес келетін табамен екі ттікшені де жоары ампулаларын сындырып ( табаланан штарынан стап), 2-3 рет атты сілкеді. Бдан со ттікшелерді біреуін (тжірибелігін) табаланан шымен сорыа ойып 5-6 рет тартып – суырады (екінші ттікше – баылаулы, ол арылы ауа айдалмайды ).на сол ампула ашышымен екі ттікшені тменгі ампуласын ашып сілкеді де, оларды толтырыштарыны бояуы згеруін адаалайды.
Тжірибелік ттікше толтырышыны жоары абатыны ызыл тске боялуы (баылау ттікшесінде) сары тс пайда болан стте ауада зарин мен ви- иксті бар екенін
Егер екі ттікшедегі де толтырышты тсі бір мезгілде сары болып згерсе, ауада бл У3 ауіпті концентрацияда болмааны.
На осы У3-ны ауіпсіз концентрацияда болуын осы ретпен, біра ауаны 30-40 рет сорызып, тменгі ампулаларды бірден емес, сорудан кейін 2-3 минуттан ткен со ашу арылы анытайды.
ызыл шебері мен ызыл нктесі бар ттікшені не крсеткеніне арамастан, алан ттікшелерді кмегімен У3-ны анытауды жаластыру ажет.
Ауада фосгенні (диофосгенні), синил ышылыны не хлороцианны бар екенін анытау шін ш жасыл шебері бар ттікшені ашып, оны ампуласын сындырып сорыа ою керек те 10-15 рет сорызу керек.
Одан со ттікшені сорыздан алып, ттікше толтырышыны тсін кассетке салынан эталонмен салыстыру керек. Бдан кейін ауада иприт буыны болуын ( бір сары шебері бар ттікшені кмегімен) анытайды; бдан со оны сорыдан шыарып алып 1 минут стайды да кассетада бейнеленген тспен салыстырады. СS мен BZ-ке деген индикаторлы ттікшелері бар кассет болан жадайда осы У3-ны ауада бар екенін анытауа болады.
Температура тмен кезде ауаны тексеру жргізгенде ттікшелерді ыздырып алу керек. Бл шін жылытыны орталы тесігіне патрон ояды да, патрон алпашысындаы тесік арылы ішіндегі ампуланы адалыпен сындырады. Ампуланы сынанына кз жеткеннен кейін адалыты патроннан суырып алады. Жылытыны іске осаннан кейін оны индикаторлы ттікшелерді бйірдегі ялара тыып ыздырып не жібітіп алуа пайдаланады. Мына бір жайтты еске стау керек: индикаторлы ттіктерді тсі ауада У3 болуынан ана емес, улы не бркеніш ттіндеріні негізгі сипаты ос ышылдыынан да згеруі ммкін. Сондытан кмнді жадайларды ауаны тексергенде ттінге ырсы сзгіні олданып таы бір рет тексереді.
ІІІ. У3-ны топырата жне сусыма материалдарды болуын анытау. Бл шін ажетті индикаторлы ттікшені алып оны сорыны басына орнатады. Бдан сосорыны саптамаа жалап, ысыш шыыршыты ысырып саптаманы йышына топыраты (сусыма материалды) стігі абатынан крекшемен іліп алып ораныш алпашаны ернеуіне дейін салу керек. йыш ттігіне арсы сзгімен жабылады да, ыспа шыыршыпен бекітіледі, сйтіп соры ажет млшерде сорылады. Бдан рі ттінге арсы сорыны, сынама мен алпашаны латырып, индикаторлы ттікпен алпашаны латырып, индикаторлы ттікшені шыарып алады да, жоарыда крсетілгендей амалдармен У3-ны анытайды.
ІV. Жергілікті жерде, техникада, киімде жне р трлі заттарда У3 болуын анытау. Анытауды ФОЗ-дан бастайды. Дайындалан ттікшені сорыа орнатады, саптаманы жалап, ораныш алпаша кигізеді де, саптаманы заымдану белгілері нерлым аны тстарды алпаша амтитындай етіп топыраа не тексерілетін объектіні бетіне кигізеді; осыдан со ажетті млшерде сору жасалады. Бдан рі саптаманы аытады, алпашаны тастайды, сорыны басынан индикаторлы ттікшені алады; кассеттік лаааздаы нсауларды ала отырып УЗ-ны анытауды жргізеді.
16-сурет. Химиялы барлау скери аспабы (ХБА)