Дниежзілік шаруашылыты даму тенденциялары:интеграция жне жаандану мселелері.

 

Дниежзілік шаруашылыты алыптасуыны материалды негізі болып баса елдермен шаруашылы байланыстарды алыптастыруа баытталан ірі машина ндірісі табылады. Дниежзілік болып мыналар табылады: халыаралы ебек блінісі,халыаралы транспорт пен байланыстарды дамуы, капитал жне жмысшы кші нарыын алыптастыру.

Дниежзілік шаруашылы-бл лтты шаруашылы пен оларды арасындаы экономикалы байланыстар жйесіні жиынтыы.Шаруашылы мірді интернационализациялау- бл ртрлі елдердегі ксіпорындар арасындаы ндірістік байланыстарды тратылыын амтамасыз ету. Соны нтижесінде бір елдегі ндірістік процесс процесті бір блігі болып табылып, интернационалды масштабта жреді. Бл халыаралы ебек блінісін тередететін жне жоары оамды ндірісті амтамасыз ететін обьективті процесс.Шаруашылы мірді интернационнализациялау процесіне ылыми –техникалы ревалюция лкен серін тигізеді. азіргі автоматтандырылан ндірістер ылыми зерттеулерге крделі аржыларды, ірі капиталды ажет етеді. Ол лемдік рынока кп нім клемін шыаранда тиімді болады. Шаруашылы мірді интернационализациялауда халыаралы транспорт пен байланысты сіресе азіргі апаратты технологияларды ролі зор.

Бірнеше лтты шаруашылыты бірігіп айматы экономикалы жйе руын халыаралы экономикалы интеграция процесі дейміз. Осы интеграциялы рылыма –Европалы экономикалы ауымдасты жатады. Интеграциялы процестер айматы сипат алуда. Мысал ретінде Европалы Одаты алуа болады, мнда біріай ішкі рынок, біріай куліктер, стандарттар жйесі, коммуникация жне транспорт, жалпы кедендік жйе, сауда саласындаы салы жеілдіктері, жеке аша бірлігі-евро енгізілген.

Интеграциялы процестер орталы Америкада,Батыс Африка, Отстік ШыысАзия елдерінде жріп жатыр.ТМД елдері арасында азастан,Ресей,Белоруссия,Украйна мемлекеттері.Біріай экономикалы ода ру туралы келісімге ол ойды. Бл одаа оны талаптарына келісетін баса да мемлекеттерді кіруіне болады. Мндай интеграцияны экономикалы потенциалы мемлекеттер шін су арынын тездетеді жне жаандану жадайында сырты кштерді ысымына ттеп береді.

аламды проблемаларды дамуыны ажетті негізі адамзат тіршілігіні рилы жаын интернационалдандыру болып табылады. аламды проблемалар адамны жалпы адамзатты

сан ырлы мселелерін амтиды.Бл проблемаларды тез арада шешпеу цивилизацияны кйреуіне алып келеді. Негізгі глобалды экономикалы проблемалара мыналар жатады:

- даму шін арусыздану проблемалары

- экологиялы проблемалар

- азы-тлікпен амтамасыз ету проблемасы

- кедейлікті ,ашаршалыты, ауруды жою.

Екі скери блокты бір-біріне арсы келуі кезінде жаппай арулану механизмін іске осан болатын. Оны салдары азіргі уаыта дейін з скерін тигізуде. Ядролы ару жне ракеталы техникасы бар мемлекеттерді саны жылдан-жыла артуда. АШ- скери масата жмсайтын бюджеттік шыындарды клемі 300 млрд.долларды райды жне оны клеміні азаюы жылдан-жыла шамалы ана.лемде мндай шыындарды клемі 1 трлн. Доллардан асты.Жаппай арусыздану нтижесінде лемде кптеген проблемалар з шешімін табар еді.

арынды индустриалды даму экологиялы проблемаларды кшейте тсуде .Шикізатты 5%-і ана дайын німгше айналды да, алан блігі жарамсыз алды болып табылады.Міне ,осы блігі жерді, суды, атмосфераны ластайды. Сондытан алдысыз жне ресурстарды немдейтін технологияларды ндірісте пайдалану ажет. Статистикалы млімет бойынша дниежзінде шамамен 1 млрд. Адамдар ашаршылы дегейінде мір сріп жатыр. Бар ресурстар мен халы саны ара атынасыны алшатыы суде. азіргі кезде жер бетіндегі адамзат шамаллы 6млрд.раса, келешекте 9-14 млрд. седі деп кзделуде, соны 90% -тен астамы е кедей мемлекеттерді лесінде болма. Халытарыны лкен тыыздыы ртрлі аурулара алып келеді. арусыздану адам жне дниежзілік ресурстарыны белгілі блігін сатап алуа кмектесер еді. Ал. Одан аландарын дниежзілік ауымдасты шешімімен оршаан ортаны оауа, ауруды жоюа, азы-тлік пен амтамасыз етуге баыттауа болады.

аламды проблемалар дние жзіндегі халытарды мірлік дегеціне ыпалын тигізіп отырады. Кейбір проблемаларды сері соншалыты оларды деркезінде шешпеу цивилизацияа ауіп тндіреді.

аламды экономикалы проблемалара мыналар жатады:

-арусыздандыру проблемалары,

-экологиялы проблемалары,

-азы-тлікпен амтамасыз ету проблемалары,

-ашты, ауру жне кедейщілік аймаын азайту.

Ядролы аруы жне зымырандар техникасы бар мемлекеттерді саны сіп келеді. Соан байланысты шыындарда суде.Мысалы, АШ – скери масата арналан бюджеттік шыындары 300 млрд. Доллара жетті,азіргі кездерде бірте-

бірте аз арында азаюда. Жалпы дние жзінде осындай шыындарды жылды млшері 1 трлн. Долларды райды. Егер осы аржылар ндірісті дамытуа баытталса адам міріні дегейі айтарлытай дегейге ктерілер еді.ндірісті арынды дамуы жне оны индустриялы дегеціні суі, табии ресурстарды

тиімсіз пайдалану адам оамын экологиялы катастрофаа келеді.ндірісте пайдаланатын шикізаттарды 5% дайын ндіруге пайдаланыс тауып, аланы атмосфераны .жерді, суды, ластайды.Сондытан ндірістегі технологияларды жетілдіру ажет.Осымен атар табии ресурстарды ммкіншілігін негізге ала отырып, оларды тиімді пайдалану механизімдерін олдану керек.

алымдарды мліметтеріне араанда дние жзінде ашаршылы

жадайындаы халыты саны шамамен 1 млрд. Адам. Кптеген мемлекеттер

ресурстарыны жотыынан, техникалы жне аржылы иындытарына

байланысты бл проблемаларды шешуге ммкіндігі жо. Сондытан дамыан мемлекеттерді масаты осындай елдерге кмек крсету.

Кедейшілік пен ашты проблемалары кейбір мемлекеттерде халыты тез суімен де байланысты екені байалады. йткені мндай елде рде халыты су арыны лтты табысты су арынынан озып отырады.Осымен атар халыты тыыздыына байланысты ауруларда жиі тарайды. «с грипі», «СПИД», ауруларыны Африка, отстік-шыыс Азия елдерінде бірінші болып таралуы кездейсо емес. аламды проблемаларды жеке бірнеше ел шше алмайды. Бкіл дние жзіндегі адамдар бірігу арылы шешуге болады.

азастан аз уаытты ішінде айталытай жетістіктерге жетті.Ішкі жалпы табысы бір адама шаанда 4000 доллара жетіп алды, инфляция 7-8 % шамасында.1996 жыла араанда ішкі жалпы табыс 3,5-4 есе сті. Осыан арай шет елдер азастан Экономикасына ызыушылы білдіріп здеріні капиталдарын азастан Экономикасыны дамуына баытап отыр.Республикадаы шет ел инвестициясыны клемі 40 млрд. доллара жетті.азастан баса елдерді зіні табии байлыымен (минералды ресурстар) ызытырады.азіргі кезде тсті жне ара металлдар, мнай запастары бойынша Р бірінші ондыа кіреді.Уран оры бойынша 2-і орында, жер клемі бойынша 9-ы орында. Міне осы байлытарды тиімді пайдалана білу ажет.Осы жадайда ана Р-ы экономикасын ктеріп ішкі жне сырты рыногын кеейте алады. Біра рынок бсекеге аблетті тауарларды ана абылдайды. Сондытан ндіріс инновация жне индустрия негізінде дамуы тиісті.Республикада 2015 жыла дейінгі экономиканы инновация- индустрия негізінде даму стратегиясы жасалды. Елімізде экономиканы суін амтамасыз ететін кптеген жобалар жасалынуда. азастанны тыыз арым-атынастары сіресе экономика саласында ке анат жаюда. Дниежзілік оамдастыа ене бастаан азастанны алашы адамдарын оны лайып келе жатан экономикалы байланыстарынан аны креміз. Бл процесті е негізгі белгісі болып республикадаы шетел инвестициясы табылады.азіргі тада оны клемі 40 млрд.АШ долларын райды.азастанны байта территориясы, табии экономикалы жне ебек ресурстары республиканы экспорт клемін арттыруа лкен ммкіндік болып табылады. азастаннан елімізді баса айматарына шыарылатын німні негізгі блігі-шикізат , осалы материалдар, жартылай шикізаттар, минералды

ресурстар. Сондытан зіні осындай артышылытар рационалды трде тиімді жмсау керек. Жаандану жадайында бсекеге тойтарыс беретін ндіріс орындарын ашу керек.Осыан орай республикада 2015 ж. Дейінгі индустриалды- инновациялы даму стратегиясы абылданан. Бл жобаны іске асыру шін даму институттары , жеті кластерлер, ш технопарктер рылан. Келешекте оларды саны арта тспек.

 

Негізгі дебиеттер:

 

1. С.Р. Нарматов, А.С. Нарматова Экономикалы теория. Лекциялар курсы. І – блім, Тараз, 2004.

2. А.бубкіров, М. Есалиев. Экономикалы теория негіздері. Алматы, 2000.

3. ожаниязов Т.Ж., Мамедов О.Ж. Экономикалы теория жне тжірибе негіздері. Жамбыл, 1997.

4. Осипова М. Экономикалы теория, Алматы, 2004.

5. Шеденов М., Байжомартов Т. Экономикалы теория курсы, Алматы, 2003.

6. А.бубкіров, Байжомартов Т. Экономикалы теория. Алматы, 1998.

7. Маыш С.Б. Аша айналымы жне несие. Оу ралы. Алматы, 2000.

8. Кшекова Б.Аша, несие, банктервалюта атынастары. Алматы, 2000.

9. Досалиев А. Экономика ілімі мен теорияны оыту. Алматы, 2002.

10. Мдешов Ш. Экономикалы теорияа кіріспе. Алматы, 1997.

Абдуллаев Н. Экономикалы