Тергеушіні интеолектуалды асиеттері

Кез келген білімні аяашы кз ретіндегі "тану", тергеушіні ызметінде те маызды орын шіады. Біра бл тану посивті мнсіз емес . Тергеуші зіні абылдау іске асырады, оны ішіне е ажетісін е маыздысын барлы жадайларды ескетеп, шідына ойылан тапсырмаларды, орындауда маызды орын алуы ммкін. Жоспарлы алдшідаы масата жетудегі аьбылдау баылау деп танылады. Ол барлы сезім мшелеріне белсенді жмыс іс теуін жосрлайды, Сондытан тергеушіні сезім мшелеріні сезімталдыын психологиялы бадарлауда,баылауды жемісті болуына маызды.

Бл асиетті маыздылыьш еезім мшелерін тану алдындаы орына шыаратын кезіде жпгізідеді тергеу іс рекеттерінен крінеді (арау тінту).Баылауды толы жне длді болуы баылашыны білімді жне тжіроелі болуында.ртрлі мірлік тжірбиелері, білім дегейлеріні арасында адамдар баылаудаы затты не былысты р трлі крінеді. {21}

Егер затпен таныстылыы мн - жайлар, білімі жан - жаты баылауы німдірек болады. Адам оны ескерумен белгілерді бекіту мен жне заттар былыстарды асиеттерін ескереді. Сол уаытта ол бааяайды, ойласгырады жне тсіндіреді. Бір адам жерінде табылан гилзаны арауда оны не екенін білмесе, ал басасы бны гилза дер таниды, шіншісі бан оса бл гилзаны "макаров " писголетіне екенін крсетсе,тртінші атушыны атан жерін айта алады.

Анытаушылы, длдік жне тез тсіну асиетері тергеушіні теоретикалы жне практикалы дайындыына байланысты. Бл мамандыпен за уаыт айналусуа тергеушіні рекетінде автоматизация байалады, бны зі баылаумен болып жатан оианы тез тсінуімен:біра кей жажайларда ателікгер жіберуте серін тигізеді, лкен ателікгерді ескергш баамен пайымдау туызады.Олар абылдауды згертіп, оны дл жне толы емес ылады.

Белгілі бір объектілерді йрену сезімін абылдау азайтады, адам аырындап болып жатан згерістері байалмайды. Сондытан оива болган жерді арау, айгатарды ылмыс болган жерде крсетуде осы жерді жасы білетіндер таныс емес азаматтр керек.

Баылуды тадаулы кез-келген абылдау секілді ажетіліктермен зіні масатармен міндетері бар ол абылдашыа байланысты. Баылауды жотары нтижелі болуына белгілі бір масаггы.аныталан міндеттерді болуы, эксперименталды болуы.

Белгілі тапсырманы болуы іздеуді кпке жеілдетеді. Наты шешуге жататын сратарды болуы, тергеушіні жмысты болжамдарыны орны баылауды программалы болуына з септігі тигізеде. Баылаушыны жмысыны жемісті болуы интект крсетеді. Ол бл процесті белгілі бір жоспармен, белгіленген сатылардан ту кезегімен оны нтижелерін баяндайды.

Интелекті келесі жаындаулар арылы крсетуте болады;

1. Интелект – бл жалпы оуа абілеггілік.

2. Интелект – бл ойлау абілеті.

3. Интелект – бл оршаан ортаа кірудегі іс-рекет, адапсияны
нтижесі болуы.

4. Интелект – бл интелектуалды тешен лшенеді.

Интелект тсінігі оршаан ортамен организмдермен арым-атынасы.

Интелектпен тланы арасындаы атынас бір~біріне туелді атынас;оларды арасындаы тере байланыс, сіресе ойлау жаынан мотивациясы тланы ажеттілік, ызушылы жне идеалдарын т.б. интелетік адекватты болуы анытайды.

Тергеушіге баылаудаы жалпы ертелерден йымдастыруда жаы тмендегіні есте сатау ажет:

- баылауа дейін зертеліп отыран объекті жнінде багдарлы болу;

- масатты анытау, міндеттерді тжырымдау, ойша болса да
жоспармен баылау схемасьш ру;

- баылау затын блу, жне р - айсы баылудаы сттерді бліктерімен арап, оны толы баылайтынын мытпау;

- рбір блшекке арау, оны е кп баасын блу масатында,
затты е кп асиеттерін анытау немесе баылаудаыны
асиеттерін;

- бір араан баылауа сенбеу, затты жне былысты р жаынан
зерттеу, р сттер мен жадайлара баы.яады жадайын згерту;

- аыладаы белгілерді бір кзбен арамау, оны тірік шерулерін,жаяанды жые дейі ойланылатыныл ескер;

- баылаудаы р бір элементке "неге", "бл нені тсіндіреді"деген
сауалдар ою .арыарай з ойлары мен ортындыларын ойластыру;

- баылаудаы ооъектілерді салыстыру, састыын, байланыстарын
ерекшеліктерін іздестіру;

- аылауды нтижелерін бекіту бл оларды мытугадсшуіе
кмектеседі,

- баылауа р трлі мамандарды тарту, зші ріптестерімен
баылауды нтижелерін салыстыру жне талылау.

Тергеушіні баылаушылы асиеті дяеядерді іздеумен байланысты. Ол рушылы мінез болып табылады. {22}

Тергеушілік баылау ылмысты жасалу жне жасыру жнінде білімге сйенеді, сонымен атар апдыран іздерді арау арылы ылмыскерді рекет бейнесін, оны орын мен тсілдерін анытау. Яни, тергеушілік баылауды дамуыны басты жолы ретінде-бл ылмысты жасау жне жасырын тсілдерін білудегі білімін кеейту, ылмыскерді улытарын, іздерді табу дістерін анытау, бл практика жне криминалитикалыты тудырады.

Баылауды мінезі абылдау типтеріне байланысты. Баылау кезінде тергеушіге аналитикаяы жне синтетикалы абылдау типтерін байланысты р трлі белгілерді ескеру, асиеттерін, сонымен атар барлы заттарды бір уаытта амту.

Баылауды нтижелерін интерпретациялау, тергеушіні баылаушылыы кбіне тсідірмелі мінезде. На осы баылаудаы былысты мнін тсіну, оны барлы зады мдделерін тану. Бндай баылау опылыты аидашылы деп атаута сапа, тергеуші шін те маызды.

Тергеу жмысында баылауды траты объектісі адам болып танылады жне оны рухани. Тергеушші баылаушылы осы спецификалы ортада психологиялы деп атауа болады. Ол трту абілеттері жне сырты ортадагы адамдарды ішкі дниесін тсінуінен, ойлау ниетерімен масаттарын, тланы психикалы асиеттерін тану, оны ойындаы іс рекетпен ниетін алдын-алу болып табылады.

Тергеулік баылаушылы - адамны мінезін жарияладау алы шартты жне тергеуші оны баеару масатында керек. Мндай психологиялы тсінушілікті кейде иын жадайда мір сру асиеті, яни з санасын ойша баса адамны орнына ою, ол арылы оны іпжі мірін тсіну.

Тергеу кбіне адаммен азіргі байланыс ралдарыны сигналдарын, р трлі приборларды абылдауды жылдамдыын жне длдігін зерттеуге кп кіл бледі. Тергеушінін баылашылыын асиетіне аиализ жасау кезінде, кугерлермен айа беру кезіндегі процесті зерттеу, тез ткен оигалардаы жбірленушілерді зерттеу кезінде сотты психология инжинерлік психолоптяітын тсілдерін олданады.

Тергеулік баылаушылыты таы бір аспсктісі бар, бл тергеу жмыскеріне те маызды. Ол з - зін баылау, мінезін баылау жасау жне жіберілген ателіктерді дер кезінде.

Баылаушылы – бл табии асиет, ол мір практикасында жиналатын жне кнделікті жаттыуларды ажет ететін асиет.

Жоарыда айтыландай, тергеуші з міндетерін орындау шін р жаты білімімен кріну керек. Тергеуішден жан - жаты оиадаы, біра е басгысы жалпы мдениетті мегеруі талап . Бан оса, тергеушіге арнайы білім керек, бл профессионаиды жмысты іске асыру шін ажет.

Істеу абілетті – бл з білімін практикада олдануы. Істеу абілеті тсінігі адам мен мір кезінде алынан абілетті, оны масата жетудегі практикада олданылатын арнайы білімі. Білімді белгілі бір дегейде жеткізу ол да абілетке жатады.

олдан келу белгілі бір асиетерді яни діс тсілдерді олдананда оны автометизация трінде жаслуы.

Тергеушіні сана санасезімінде ызыушылы тудыратын естеу сатау абілеті ол тергеупгі шін те маызды, сіресе есте сатау мні.

Тергеуші кпті білуі керек. Дегенін жасы есте сатау. Тергеу кезінде алынан жне олданатын лкен мліметтерді екі блімге блуге болады.

Бірінші – бл барлы жинаталан тжирбие,тергеугшіні жмыс істеуінде маызды.Ал алда тран масаттарды шешуге есте кп саталан мліметтерді ашу.

Екінші блігі – іздеудегі оиаларды шешу.Ол белгілі бір істі оиаларын есте сатау болып боп табылады.

абылдаудаы мліметтерді есте сатау затыы бойынша есте сатау уаытша жне за боп блінеді. рбір млімет алашында уаытша есте сатау блогына, содан ары арай за уаыт ребербивті ортаа жатады.

Тіл жне сйлеу - тергеу жмысыны басты ралдары, ол зіні тергеуші мен іске атышуларымен ара атынасы. Тіл мен сйлеуді келесі формада ауыз екі жне жазу да крінеді. Ауыз екі ылмысты процесті жазбаша формамен тыыз байланысты, йткені жазбаша рекетпен болуы маызды.

Тілді ашы болуы — ойлауды ашы болуы. Сйлеуші толтыру процесі кезінде ойлау маызды орын алады. {23}

Мегерген тілде ейлесу шарт. Тергеупті рдаішм оны сраганы аоылдауын, оны сра гімелесу кезінде тексеру ажет.

Керісінше жадайда кугер немесе аныталушы ераты дрыс тсінбеу жне совн байланысты жауап бермеуі ммкін. Айтыландардан тергеушіні жмысында сйлеу лкен роль атарады. Жестикуляция жасауды маызы боланымен, кей кездері ол 2 маынада олданады. Тергеуші рдайым сйлеу абшетіне ксіпой болуы керек. кінішке орай зада жаын кіл бепеді.

Тергеушілік кугерді гімелесу кезіндегі сйледі спецификасы жагдайларына кбірек тоталайы.

Сйлеу абілеттіні дамуы жне тілді жасы мегеру тергеушіге р турлі жажайлара байланысты.

Біріншіден, ол тергеуді объективті жне мнді ылады Егер тергеушіні бір нрсені тсінбей немесе тсінді біра дрыс емес, не тсінді біра оны хаттамада дрыс крсете алмаса, ол оеы тергеуде алады, жне оны те лкен кшпен ана болады. Екіншіден тергеушіні сзі тсінікті болуы.

Бл фактіні аса ажет. йткені тергеуші сраудаы адамды дрыс тсінсе де, кейде дрыс ойылмаган 1 сратын зіне, срауды дрыс жолмен кепеуіне себеп болады.

Срауды жергілікті тілде бастаан жн, егерде иындытар туан аударманын олдану маызды. Бл осы аудармамашына басынан іске осып осындай тактиканы олдану керек.

Тртіншіден, тілдік сйлеу еркінддігі тергеушіні ксіпой жмысында маызды, Олар ойлауды тша болуына, ксіпой тілді серін тигізуіне, криминалистикалы ойлау дрыс болуын крсетеді.

Тергеушіні сйлеу абілетіндегі андай асиеттерді жетілдіру керек.

Біріншіден, сздіктік байлыын иын жадайларда сзді тадап білу. Екіншіден тілдік атынастарды диференцивті болуы, бл керек жадайда белгілі, 1- сйлемдерді олдану, Сурауды нтижесі жасы болу шін, срау кезінде тергеуіш, шаруаны срауда оны сздігімен бухгалтермен - оны ксіпой лексикасын олдана білу.А.Р. Ратиновты ойынша тергеуіш блот ездерін срауда біра та бны ол тек керек жадайларда олдану. {24}

шінішден тергеудегі адамны жне кугерді айтайын дегенін яни зінді кугерді орнын білу ажет.Оны айтан сздерінен тергеуіш аны тсініп білу абілеті. Тергеушіні квалификация жоары болиіі сайын, оны кугерді тсіну ммкіндігі жоары, яни бл тсіну оны жеке тжірибесіні, зіні сздік ерекшеліктеріні азыра олдануа тутызады.

Тергеушіні жалпы сйлеуге сранысын тмеедепдей топтастыруа болады, ол вте ыса таза жне сздерді тадауа жвне сштгетикаіы рылнмында жай болуы керек.

Тергеушіні ксіпой анытамаларында жне жмысты іс ааздарды олданатын жазу рылымыны ерекшелігімен байланысты. Ол длелді апаратармен эмоцияны тудыруа баытталан.

жаттарды тілі тар болуы сипатталады. Ол кп сзді сйлеге араанда ыса да болады. Сонымен атар структура жаынан дамыан, ондаы сздер ысартылып наты жазылады немесе ріптесті абылдауына байланысты

Осыан орай хаттыманы жазу техникасына тоталан жн. Бан кп кіл блшеуде хаттама - длелдеу кзі регінде жне оны сапасынан берілген мліметтерді дрыс олжануа ммкіндік береді . Бл кп кездеседі. Онда барлы адамдарды айтандары бірдей бсшады. Бл тергеупгіні оларды айтан сздеріне зіні жеке олара тн емес сздерді олдануынан болады. Соны серінен сотта бл кей кездері тергеу жаттарынын ате болуынан оны длелдік баасын жоалта себеп болады.

Процесуалды актілерге тотайтын яни біреулерді айатарын толтырмауымен болуы керек.