Криминалистикалы болжамдар жне тергеуді жоспарлау

ртрлі ылмыстарды тез арада шкереленуі, жалпы тергеуді сапасы, тергеушіні істі тергеуге байланысты жмысыны масатты жне йымды трде ткізілуі осы тергеуді белгілі бір жоспармен жргізілуіне тікелей байланысты. Аталмыш жоспара енетін мселелер осы ылмыс жніндегі тергеушіні ойша жасаан болжауынан туындайды. Осындай ойша шыармашылы талдау процесіні стінде осы ылмысты андай жадайда боландыы, ылмыса атыстан адамдар жне де ылмысты оианы баса да мн-жайлары жнінде белгілі бір болжаулар пайда болады.

Криминалистикалы болжам деп кілеттілігі бар тламен сынылатын зерттеудегі оианы блек жадайларыны немесе мазмныны, сондай-а деректер арасындаы себептік байланыстын длелденген ытималды тсінігін айтамыз.

ылмысты тергеуді жоспарлауа негіз болу арылы криминалистикалы болжамдарды тжірибелік маызы ктеріледі, ал оларды тексерумен длелдемелерді жан-жаты жне толымды зерттеу ммкіндігі пайда болады.

Логика трыдан криминалистикалы болжам гипотезаны бір трі ретінде байалып, яни шамамен ой тжырымы болып саналады.

Криминалистикалы болжам ерекшеліктері: ылмысты сот ндірісінде пайдаланылады; ылмысты тергеп-ашуда маызы бар деректерді тсіндіреді; замен бекітілген шектеулі мерзім аралыында тексеріледі; тергеуге арсы трушылы рекеттері байаланда замен реттелген діс-тсілдер кмегімен кілеттілігі бар лауазыммен тексеріледі.

Криминалистикалы болжам асиеттері:

- аныталан деректерге, фактілерге арама-айшы (кереар) болмау;

- тексеріске мжбрлік;

- шамамен арапайымдылы;

- тергеу барысында аныталан мселелер тірегінде кеінен олданбалы болу.

Криминалистикалы болжамдар тмендегідей біратар негіздер арылы жіктеледі:

1) растыру субъектілеріне арай криминалистикалы болжамдар тергеулік, жедел іздестірушілік, сараптамалы жне сотты болып блінеді.

2) тсіндіруге жататын деректер млшері бойынша криминалистикалы болжамдар жалпы жне жеке болып блінеді.

3) айындылы дегейі бойынша криминалистикалы болжамдар кдімгі (типтік) жне наты болып блінеді.

4) бтималды дегейі бойынша криминалистикалы болжамдар болуы ытимал жне кмнді болып блінеді.

5) растыру уаыты бойынша криминалистикалы болжамдар алашы жне келесі болып блінеді.

6) длелдеу затына атысты айыптаушы жне атаушы болжамдарды арастыруа болады.

Криминалистикалы болжамдарды тексеру – ол болжам мазмнын райтын растайтын немесе жоа шыаратын жорамалдара атысты деректік жадайларды анытауа баытталан ызмет. Болжамдарды тексеру олдаы мліметтерді логикалы трыдан талдау жне олара баа беруге негізделіп, сондай-а тергеулік рекеттер мен жедел іздестіру шараларын жргізу арылы іске асырылады. Длелденген болжам з жорамалдыын жояды да, объективтік шындыты таайындайтын сенімді малмата айналады.

Тергеуді жоспарлау деп за талаптарына сйкес жне азана уаыт пен кш жмсау арылы жасалан ылмысты барлы мн-жайын анытау жне кінліні шкерелеу жмысыны реті мен мазмнын крсететін ойшылды ызметті айтады. Аталмыш ызмет нтижелері детте тергеуді жазбаша жоспарында орын алады.{35}

Жоспарлау элементтері: олда бар бастапы мліметтерді зерттеу; криминалистикалы болжамдарды ру арылы тергеу баытын тадау; длелдеу заты мен шегіне атысты тергеу міндеттерін анытау; болжамдарды тексеру шін жне ойылан міндеттерді шешуге ажетті тергеулік рекеттер, жедел іздестірушілік жне йымдастырушылы-техникалы шаралар шенберін айындау; тергеулік рекеттер тактикасын жне жоспарланан іс-имылдар меншараларды орындаушыларды дайындау; рекеттерді іске асыру реті мен мерзімін анытау; крсетілген бадарламаны жазбаша тергеу жоспары, сызба, кесте, карточка трлерінде дайындау.

Жоспарлау аидалары (принциптері): динамикалы (жылжымалылы) принципі, осыны арасында жоспарлау ызметі тергеуді барлы барысында орын алады; жаадан шыарылан болжамдарды тексеруді ескере отырып, тергеу жоспары рашан длденіп, толытырылып отырады;

жеке даралы принципі, яни жоспарлау тергеудегі рбір ылмысты айталанбайтындылыымен жне тергеуші жеке басыны ерекшелігімен амтамасыз етіледі; жоспар натылы тергеу барысында алынан мліметтер негізінде растырылады; натылылы принципі, тергеу жоспарындаы жалпы тжырымдамаларды жотыымен крсетіледі; бадарламада жоспарланан рекеттер масаты, орындаушылар, мерзімдер, жргізу орны жне таы басалар дл крсетілу керек.

Тергеуді жоспарлауды трлері:

1) тергеуші ндірісіндегі бірнеше ылмысты іс бойынша жмысты жоспарлау (жиынты жоспар);

2) блек ылмысты іс бойынша тергеуді жоспарлау;

3) блек ылмысты істі алашы, келесі немесе соы трізді наты тергеу кезедерін жоспарлау;

4) тактикалы комбинацияны жргізуді жоспарлау;

5) блек тергеулік рекет жргізуді жоспарлау.

ылмысты істерді біріктіру.

озаланекі немесе одан да кп ылмысты істерді бір ндіріске біріктірілуі ммкін (ПК 43 бап):

- бір немесе бірнеше ылмыстарды жасаанына, атысандыына бірнеше адамдарды айыптау жніндегі істер;

- адамны бірнеше ылмыс жасаанындыын айыптау жніндегі істер;

- ылмыстарды кні брын уде берілмей жасаандыын немесе олар туралы айтпаандыын айыптау жніндегі істер.

ылмысты істердегі оларды біріктіру ажеттілігі мен масатталыын айындайтын наты мн-жайлар болан жадайда ана оларды біріктіруге жол беріледі.

Бір ндіріске ртрлі адамдар мен іс рекеттерге атысты жне масатында зара байланысы жо жеке ылмысты істерді біріктіруге жол берілмейді. Сол сияты біріктірген кезде толы, жан-жаты жне объективті арауа кедергі келтіретін ылмысты істерді бір ндіріске біріктіруге ммкін болмайды.

ылмысты істерді біріктірген кезде ылмысты процесті жргізуші орган аулы шыарады. Оны кшірмесін 24 саат ішінде прокурора жолдайды.

ылмысты істерді блектеу. За ПК44 бап) ылмысты істерді блектеуді кздейді:

- ересек айыпталушыны жаымсыз ыпалынан блектеу масатында ересектермен бірге ылмысты жауаптылыа тартылан кмелетке толмаан айыпталушыа атысты;

- мемлекеттік пияларды сатауа байланысты жабы сот талылауы шін негіз оан атысты болатын біра баса айыпталушыа атысты болмайтын жекеленген айыпталушылара атысты;

- тергеу жргізу барысында егер жеке ылмыстар мен оны жасаан адамдар айыпталушылар арасында байланыс жо екендігі таайындалан болса.

Ондай байланысты жо болуы дербес жадайда тергеу барысында брын белгісіз болып келген ылмыстара атысты жаа мліметтерді пайда болуымен тсіндірілуі ммкін.

ылмыс жасааны шін айыпталушы істі тергелуі бойынша кіна абылетті біра іс рекетке байланысы жо екендігі алдын ала тергеуде белгілі болан баса адамдара атысты болса.

Бндай жадайда ылмысты істі блектеуге істі алдын ала тергеу мен шешуді толытыымен объективтілігіне зияны тимейтін кезде ана жол беріледі.

Бір ылмысты істі екіншісінен блектеуге іс бойынша ндірісті тотату барысында да ылмысты іс жргізу кодексіні 50 бабына сйкес жол беріледі:

- іс бойынша тартылан бірнеше айыпталушыны ішінен біреуіні аныталмауы, тергеу мен соттан жасырынып алуы, ауыр науастануы жне психикалы науасыны болуы немесе азастан Республикасынан тыс жерде болуы не айыпталушыны біреуіне атысты іс бойынша сараптама жргізілуі.

ылмыстыы істі блектеу туралы айыптаушыны, тергеушіні, прокурорды аулысы длелденген болуы тиіс. Онда істі блектеу негізінен баса блектеуге жататын андай материалдар екені атап крсетілуі керек.

Жалпы тртіп бойынша блектенген ылмысты іс бойынша алдын ала тергеу мерзімі блектеу жасаландаы ылмысты істі озау стінен бастап есептеледі.

ылмысты істі материалдарын жеке ндіріске блектеу.

Тергеу тжірибесінде тергеліп жатан іске атысы болмайтын жне ылмысты істі озауа шешім абылдауа ыпал етпейтін алдын ала тергеу жргізу кезінде пайда болан материалдарды блектеу жадайлары да орын алады.

ылмысты істен блініп алынан материалдар осымша зерделенгеннен жне олдан бар мліметтерді натылааннан кейін ылмысты істі озау туралы, ылмысты істен бас тарту туралы немесе тергелуі не сотталуы бойынша шешім абылдау ммкіндігі йарылады.

ылмысты істер материадарын жргізуді (тексеруді) жеке бліп алу туралы аулы шыарылады да, оны кшірмесі 24 саат ішінде прокурора жолданады.

аулыа тпнсалыт материалдар немес оларды кшірмелері оса тігілуі тиіс. Блектенген іс бойынша ндіріс мерзімі жаа ылмыс бойынша немесе жаа адама атысты блектеу туралы аулы шыарылан кннен бастап есептеледі. Ал баса жадайларда оны мерзімі негізгі ылмысты істі озау стінен басталады.

ылмысты істі алдын ала тергеу, жедел-тергеу тобыны жргізуі (ПК 194 бап) Ережеге сйкес ылмысты іс бойынша алдын ала тергеуді тергеушіні жеке жргізуі тиіс. Алайда ылмысты істі крделілігіне немесе клеміні лкендігіне арай оны тергеушілер тобына тапсыруы ммкін. за бойынша алдын ала тергеуді бірнеше тергеушілерді жргізу туралы шешімді абылдау тергеу бліміні бастыына жктелген. Бл туралы ылмысты істі озау жніндегі аулыда крсетеді немесе жеке аулы абылдайды.

аулыда тергеу жргізуді тапсыран орган бастыыны тергеушілерді фамилиялары, аты, кесіні аты крсетілуі тиіс. Тергеушілерді ішінен біреуі, ылмысты істерді тергеу жоспары бойынша іс ішінен рбір тергеушіге дербес тергеу немесе жеке тергеу рекеттерін жргізу жне сараптама таайындау шін тергеу тобыны жетекшісі таайындалады.

За клемі лкен крделі ылмысты істерді тергеу шін бірнеше тергеу органдарыны (ауданды, алалы, облысты ішкі істер органдарыны) тергеушілері енуі ммкін болатын тергеу тобын руа рсат етеді. Бндай топтар прокурорды немесе ішкі істер тергеу бліміні бастыыны не аржы полициясыны сынысымен рылуы ммкін. ртрлі тергеу органдарынан кешенді бірлескен тергеу тобын ру туралы шешім барлы тергеушілерді аты-жні жазылып, тергеу тобыны масаты мен міндеттері крсетіліп, оларды блім бастытарыны бірлесіп олдары ойылан мрі басылан аулысымен рсімделеді.

Ерекше жадайларда Р Бас прокуроры мемлекет пен оам шін маызы бар крделі ылмысты істерді тергеуді толы еместігі жне объективті еместігі жадайында бірнеше органдарды тергеушілерінен алдын ала тергеу жмысын жргізетін тергеу тобын руа ылы.

Бл кезде бл топты жетекшісі етіп прокурорды таайындай отырып, жеке зі аулы шыарады. Р Бас ппрокурорына бндай бірлескен тергеу тобыны тергеу нідірісіні задылыын адаалау жктеледі. ПК 194 бабына сйкес кдікті, айыпталушы, жбірленуші азамтты талапкер, азаматты жауапкер жне оларды кілдері істі тергеушілер тобыны тергейтіндігі туралы аулымен таныстырылуы тиіс жне олара тергеу тобыны жетекшісінен сондай-а топ рамындаы кез келген тергеушіден бас тарту ыы берілген (ІПК 89 бап).

тініш сыныс.

ылмысты істе маыза ие болатын тініш беру деп іс бойынша оны ашуа длелдеуге атысы бар мн-жайларды зерттеу жніндегі ылмысты сот ндірісен атысушыларды шаымдары немесе тініштері тсініледі. сыныс/тініш алдын ала тергеу ндірісіні кез келген кезеінде оны ішінде тергеу рекетін жргізу барысында айып тау кезінде ылмысты іске атысушыны алдын ала тергеу аяталаннан кейін ылмысты іс материалымен танысу кезінде де берілуі ммкін. тінішті арау орытындысы тініш берушіге хабарланады.

Тергеушіні, анытаушыны берілген тініштен толы немесе ішінара бас тарту аулысына сйкес прокурора не сота шаым берілуі ммкін.

 

3.3 Тергеу бліміні бастыы тергеуші зыреті ретінде тергейтін ылмыстар трлері (тергеулік)

Тергеулік – осы ылмысты тергеп-тексеруді андай да бір ылмысты удалау органыны зыретiне жатызатын белгiленген ажетті белгілерді жиынтыы. ПК 187 бабына сйкес алдын ала тергеудi лтты ауiпсiздiк комитетiнi тергеушiлерi, iшкi iстер органдарыны тергеушiлерi, сыбайлас жеморлыа арсы ызмет тергеушiлерi, экономикалы тергеу ызметіні тергеушiлерi жргiзуі ммкін.

лтты ауiпсiздiк комитетiнi тергеушiлерi ПК 187 бап. 1 бл.. крсетілген ылмысты кодексіні бейбітшілікке жне адамзат куіпсіздігіне арсы, мемлекетті конституциялы рысылыны негізіне жне аупсіздігіне арсы, омды каупсізкке жне оамды тртіпке арсы, кейбір скері ылмыстарды алдын ала тергеуді жргізуі ммкін. Мысалы, ылмысты кодексiнi 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171,172, 173, 175, 176, т.б. баптары.

Ішкi iстер органдарыны тергеушiлерi. ПК 187 бабы 2 бл крсетілген Р ылмысты кодексiнi 90% ылмыс бойынша алдын ала тергеудi iшкi iстер органдарыны тергеушiлерi жргiзедii. Мысалы Р ылмысты кодексiнi 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106 жеке адмаа арсы ылмыстар, адамды, зорлау, урлау, жне т.б.

Сыбайлас жеморлыа арсы ызмет тергеушiлерiнi тергеулiгiндегi ылмыстарды тергеумен тiкелей байланысты болсаПК 187 бап. 3 бл крсетілген. Р ылмысты кодексте белгіленген меншікке карсы, экономикалы ызмет саласындаы, халы денсауылыына жне иманылыа арсы, мемлекеттік ызмет пен мемлекеттік басару мдделігіне арсы сыбайлас жеморлыа арсы, меншікке арсы,сыбайлас жеморлыа арсы ызмет тергеушiлерi алдын ала тергеудi жргiзуi ммкiн Мысалы, К 189, 190, 215, 234 , 307, 361, 362, 364 – 370-баптарында кзделген ылмыстар.

Экономикалы тергеу ызметіні тергеушiлерii(ПК 187 бап 3-1 бл. крсетілген Р ылмысты кодекте белгілінген экономикалы ызмет саласындаы, комерциялы жне згеде йымдара ыызмет мдделеріне арсы, халы денсауылыына жне имнадылыа арсы алдын ала тергеудi жргiзедi. Мысалы, К-сiнi -21, 215, 231, 240, 243 253, 307 баптарында кзделген ылмыстар.

Ішкi iстер органдары немесе сыбайлас жеморлыа арсы ызметорганы ПК 187 бап 4 бл крсетілген Р ылмысты кодексiнi адамны жеке азаматты конституциялы жне геде уытары мен бостандытарына арсы, мемлекеттік ызмет пен мемлекеттік басару мдделігіне арсы сыбайлас жеморлыа арсы,,сот трелігіне жне жазаларды орындау тртібіне арсы алдын ала тергеудi жргiзедi. Мысалы, К-сiнi -221, 215, 231, 240, 243 253, 307 149 362 371, 413, 414, 415, 416баптарында кзделген ылмыстарды алдын ала тергеудi бастаан iшкi iстер органдары немесе сыбайлас жеморлыа арсы ызмет жргiзедi.

Ішкi iстер органдары немесе сыбайлас жеморлыа арсы ызмет немесе экономикалы тергеу ызметіПК 187 бап 4-1, 4-2, 4-3. бл. крсетілген Р ылмысты кодекте белгілінген адамны жеке азаматты конституциялы жне геде уытары мен бостандытарына арсы, меншікке арсы ылмыста, экономикалы ызмет саласындаы, меншікке арсы алдын ала тергеудi жргiзедi. Мысалы, К-сiнi 147, 19 , 196, 197, 198, 232, 250-, 189 190 ,416, 420, 421, 422, 423, 424, 425, 432, 434, 435 (алдын ала тергеудi iшкi iстер органдары, ал мемлекетке залал келтiрiлген жадайда – экономикалы тергеу ызметі жргiзедi.

Ішкi iстер, лтты ауіпсіздік органдары немесе сыбайлас жеморлыа арсы ызмет ПК 187 бап 4-3. бл. крсетілген. Р ылмысты кодексiнi 18 тараудаы «скері ылмыстар» 450, 451, 452-баптарында кзделген ылмыс туралы iстер бойынша алдын ала i тергеуді жргiзедi

ПК ішкі істер немесе лтты ауіпсіздік органдары ПК 187 бап 5 бл. Крсетілген бейбітшілікке жне адамзат купсіздігіне арсы, мемлекетті конституциялы рысылыны негізіне жне аупсіздігіне арсы, оамды каупсізкке жне оамды тртіпке арсы, басару тртібіне арсы, скері ылмыстараарсы Р ылмысты кодексіні 174, 182, 269, 276, 283, 284, 285, 286, 290, 404, 405, 437, 438, 455, 456, 457, 459-баптарында кзделген ылмыс туралы ылмысты істер бойынша алдын ала тергеуді жргізеді.

Ішкi iстер, лтты ауiпсiздiк органдары, сыбайлас жеморлыа арсы ызмет немесе экономикалы тергеу ызметіПК 187 бап 6 бл крсетілгенэкономикалы ызмет саласындаы, омды каупсізкке жне оамды тртіпке арсы Р ылмысты кодексiнi 218 262, 263, 264, 265, 266-баптарында кзделген ылмыстар туралы iстер бойынша алдын ала тергеудi жргiзедi.{36}

лтты ауiпсiздiк органдары немесе экономикалы тергеу ызметіПК 187 бап 7 бР ылмысты кодексiнi 258-бабында тероістік немесе экстермістік рекетті аржыландыру жне террорізімгене эстермізімгезге де дем бершілік ылмыс туралы iстер бойынша алдын ала тергеудi жргiзедi.

Атап кету керек трлi алдын ала тергеу органдарыны тергеулігіне жататын ылмысты істерді бір іс жргізуге біріктірген кезде тергеулікті прокурор айындайды.

Баамны шiншi блiмiн оып йрену алдында, тыдаушы тыылыты трде тактиканы жалпы сратарымен танысу керек.

рбiр ылмысты тергеу, ылмысты iс жргiзу заы рсiмделген длелдемелердi табу жне жинауа баытталан тергеу рекеттерiн жоспарлы трде жргiзумен амтамасыз етiледi. Осы баытта криминалистикалы техника жне тактикалы тсiлдердi жедел iздестiру шараларымен штастыра отырып шеберлiкпен пайдалану, ылмыстарды тиiмдi трде шкерлеуде елеулi маызы бар.

ылмысты iс жргiзу заыны аидалары жне тергеулiк тактика тсiлдерiнi зара атынасы криминалистикалы тактиканы маызды мселелерiнi бiрiне жатады. ылмысты iс жргiзу заы процесске атысушыларды барлыына мiндеттi болып саналатын, тергеу рекеттерiн жргiзу ретiн таайындайды, ал криминалистика осы за аидаларын негiзге ала отырып, ылмысты тергеуде олданылатын тактикалы нсауларды дайындайды.

Р ПК-нi кейбiр баптары, тергеу рекеттерiн жргiзу ретiне атысы бар тактикалы шешiмдi тадау ыын тергеушiге сынан. Осылайша, Р ПК-нi 209–бабында, “тергеушi ажеттi деп санаса, жауапты жауап берушi отыран жерде алуа оны ыы бар” екендiгi крсетiлген. Мндай кезде айыпкерден жауап алу орнын тергеушi, iстi мн-жайына байланысты пайда болан тактикалы кзарастарына арай анытайды. Тергеушi айыпкерден жауапты ай жерде алса да, мндай тергеу рекетi Р ПК-нi 209–бабына сйкес ткiзiледi. Айыпкерден жауап алу тергеушi блмесi не баса жерде ме, одан жауап алуды процессуалды тртiбi згермейдi.{37}

Тактикалы тсiл натылы тергеу рекетiн жргiзу барысында олданылып, оны тртiбi ылмысты iс жргiзу заымен рсiмделедi.

Жоспарлау, тергеушiнi ылмысты тергеу ызметiндегi йымды бастамасы болып саналады.

Жоспар жне тергеулiк болжам тергеудi дрыс баытын анытайды, оны масаттылыпен амсыздандырады жне ылмысты тез арада, толымды трде шкерленуiне жол бередi. Iстегi длелдемелерге тере жне ойшыл талдау жргiзу нтижесiнде шыарылан болжам арылы, тергеудi дрыс баыты аныталады.

Жоспарлау мазмнын анытай отырып, тергеудi жоспарлау элементтерiне кiл аудару ажет. Ондай элементтерге:

1. тергеулiк болжамдарды дайындау;

2. анытауа жататын сратар шеберiн анытау;

3. осы болжамдарды тексеруге баытталан тергеу жне жедел iздестiру шараларын тадау;

4. осы рекеттердi орындау ретi жне олара берiлетiн уаыт. Криминалистикадаы тактикалы тсiлдер заа сйкес дайындалады.

Айыпкер, ку жне баса да iс жргiзуге атысушыларды зады мдделерi мен ытарын бзуа баытталан тергеу тсiлдерi, задылы талаптары жне шыайылы аидаларымен бiр атарда тра алмайды.

ылмысты iс жргiзуде орыту, алдау, зорлы жасау жне адамны намысы мен адiр-асиетiн орлайтын имылдар орын алмау керек. Iс бойынша шыайылыа жету, тек задылы талаптарын блжытпай орындаан кезде ана ммкiн болады.

арауды тиiмдi нтижесi кбiне оны тыылыты ткiзiп, ылыми-техникалы ралдарды пайдалылыпен олдануа байланысты. арауды жргiзу жне оны нтижелерiн толтыру ылмысты iс жргiзу заыны талаптарына (Р ПК-нi 220, 222, 224, 199–баптары) сйкес iске асырыланда ана малматтарды длелдемелiк маызы болады.

Оиаа атысы бар аула жне блменi слбасын сызуды йрену ажеттi мселелердi бiрiне жатады.

Тергеу экспериментiне, крсетулердi оиа болан жерде тексеруге, тiнту жне алуа, жауап алуа, тану шiн сынуа, корреспонденцияа тыйым салуа, хабарларды стап алуа, сйлесулердi тыдай отырып жазуа, сараптама дiрiсiне дайынды жасауа атысы бар аидалара жне оларды жргiзудегi тактикалы тсiлдерге ерекше назар аударылу керек.

Сараптамаларды таайындау жне жргiзу тек криминалистикалы емес, сонымен бiрге баса да кеiнен тараан сот сараптамасы трлерiнеде атысы бар. Сот медицина, сот психиатрия жне сот бухгалтериясы баамдарында осындай сараптамаларды таайындау жне жргiзу сратары натыра арастырылса, криминалистика оулытарында кбiне криминалистикалы сараптамаларды таайындау жне жргiзу мселелерi озалан.

Сараптама ндiрiсi мемлекеттiк сараптама мекемесiнде жргiзiлгендегi тергеушiнi атаратын ролi, осы мекеме жне ондаы сарапшымен тыыз байланыста жатыр. Мндай байланыс, сараптама алдына ойылан сратарды натылау жне осымша сратар берумен аныталады, сондай-а зерттеу шiн ажеттi материалдарды сынумен крiнедi. Кейде сараптама дiрiсiнде тергеушiнi атысуы ажет болады, мысалы, мйiттi сот-медициналы зерттеуiнде.

Натылы жадайларда тергеушi сырттан арнайы бiлiмi бар мамандарды шаырады. Бл жерде, сырттан келген маман ксiби бiлiктiлiгiмен кзге тссе де, осымша материалдар алу, сарапшы орытындысын растыру трiздi сарапшы ызметiнi бiратар спецификалы мселелерi жайлы бейхабар болуы ммкiн, сондытан тергеушi онымен немi байланыста болу керек. {38}

Тергеу рекетiнi тактикасын арастыра отырып, оан дайынды жасау элементтерiне, сынылатын тактикалы тсiлдерге, криминалистикалы техника олдану ерекшелiктерi жне тергеу рекетi нтижелерi мен процесстi зiн бекiту тсiлдерiн ынып алу ажет.

Криминалистика дайындайтын тергеу рекеттерiн орындаудаы тактикалы тсiлдер сотты тергеуде де олданылады. Алдын-ала тергеу шiн дайындалан тактикалы тсiлдер сот ндiрiсiне механикалы трде ауыстырылмау керек.

Сот ндiрiсiнi жариялылыы, туелсiздiгi сияты ерекшелiктерi тактикалы нсаулара дрыс кзарас алыптастыруа жiгерлендiретiндiгiн ескерген жн.

Тергеу бліміні бастыы – ішкі істер органындаы тергеу бліміні бастыы, лтты упсіздік комітіті (К).жне аржы полициясы (ІПК 59 бабы). Тергеу блімі бастыыны іс жргізу ызметі тергеушіні ызметімен бірдей десе де болады. біра олар бір бірінен ызметі мен дрежесіне арай ажыратылады, тергеушіге араанда «бастыты» дрежесі жоары жне ол мынадай укілеттілікке ие:

- тергеу ндірісін тергеушіге тапсырады; ылмысты істерді тергеу ндірісіндегі тергеушіні жмысына баылау жргізеді; алдын ала тергеу мерзімі мен тергеушіні тергеу ісін кезінде амауа алынан тланы амауда отыру мерзімін баылайды; ылмысты іс бойынша тергеу ндірісінен тергеушіні ызметін шеттете алады; бір тергеушіні ісін екінші тергеушіге тапсыра алады; аяталан ылмысты істерді прокурора жібереді.