Пндер атауы мен р трлі даму кезедері

Сурет: леуметтік тжірибе сыныстары, ебек психологиясыны баса аралас пндермен хронологиялы жне ызметтік байланысы.

XIX асырды басында Ф.Тейлор, Г.Мюнстернберг, В.Штерн, А.Бине жне т.б. жмысшыларды маызды табыс сапалыын баалайтын тестология, эксперименталды дістерді олдануыны негізін алаан. Бл ойлар бастауыш мектептерде кадрларды (педология ) дайындайтын бірініші кезе ретінде де тарады. Адам асиеттеріні таратылы мселесін ылыми зерттелуі, психометрика, психодиагностика, дифференциалды психология, ал кейінен дифференциалды психофизиканы, психогенетика сияты пндерді дамуын белсендірді. Кешенді амалды ажеттілігін тсініп 1920-1930 жылдары леуметтік ебек, ебек гигиенасы, ндірістік санитарияны алыптасуына алып келді. Осыан медициналы білімі бар (В.М.Бехтеров, Н.А.Бернштейн, А.А. Богданова) сияты ресейлік алымдарды лесі зор.

1930 жылдардаы басарудаы дадарыс жне экономикалы депрессия ндіріс пен адамдарды басаруа, леуметтік - психологиялы факторлара кіл аударылды, сондайа леуметтік - психологиялы басаруды дамуын жеделдетті. Екінші дниежзілік соыс адамдарды экстремалды жадайдаы техниканы басара алуындаы кп мселесін жасырды. Біріншіден ол авиацияа байланысты, флоттара кадрларды дайындауа атысты ылыми-тжірибелік міндеттерді натылыы инженерлік психологияны алыптасуына алып келді. Осы пнні дамуы мен кешенді арнайы міндеттерді алыптасуыны арасында 1950-1970 жылдары одан авиациялы жне космосты психология блініп шыты.

1960 жылдардаы ылыми-техникалы революцияны арасында адамдарды техникаа бейімделуіне, жаа жмыс орындарыны ызметтік ерекшеліктеріне, жмыс бригадаларыны рылуы пайда болды. Инженерлік психологияда е зекті мселе эргономика деп аталады. Бл термин гректі «эргон» - жмыс жне «номос» - за деген екі сзіні бірігуі нтижесінде пайда болан. Бл орайда, ндіріс пен адам арасында атынас орнатуды тйінді мселелері болып саналатын ебек рекетіндегі адамны німді, оны психолгиялы ерекшеліктері, жйке жйесіні ызметі мен гигиенасы, адамны нім ндірудегі жетекші ролі, техникалы рал – жабдытар эстетикасы жне автоматтанан тетіктер теориясына атысты мселелер арастырылып, оларды сипаты зерттеледі.

азіргі ылым немесе ылыми революция рылымы.азіргі ебек психологиясыны бірінші атрибуты ретінде- белсенді революцияна санаса, екіншісін- методикалы еркіндік кезедеріні жаа методологиялы абілеттіліктерін мегеру, жаа кеістікке, жаа лшемге шыу абілеті, жаа міндеттер класын шеше алатын абілеті деп есептейміз.ьПнаралы матрицаны негізгі компоненттері болып:

-символды обобщения- кріністер мен атынастар алымдармен сенімсіз жне келісімді олданылады;

-метафизикалы парадигмалар- сапалы шешім абылдауа кмектесетін., спецификалы моделдердегі сенім;

-ндылытар- бірлікті алыптастырушы.

ылымдаы жалпы салыстырмалы дамуды теоретикалы білімді йымдастыруды ылыми пнін арастырамыз. Оны ататы кеес методологыны алымы В.С.Степинаны рылымы арылы арастырамыз. Жалпы ылыми білімні рылымын бірнеше иерархиалы дегей арылы белгілеуге болады: белгіленген баылау- эмпирикалы фактілер, -теоретикалы білім.Сонымен атар, теоретикалы білім спецификалы рылымнан трады: фундаментальды жне арнайы теоретикалы схемалар, арнайы жне негізгі задылытар, идеалды обьектілер, ылым негізі.Идеалды обьектер екі трлі болады: эмпирикалы обьектер зарсында абстрактілі болып келеді. Теоретикалы обьектілер, эмпирикалы обьектілерге араанда идеалданан болып келеді.

Теоретикалы обьектілерді байланысы арылы ылыми спецификалы теорияда фундаментальды теоретикалы схемаларды анытайды. Теоретикалы задылытарды тжырымы теоретикалы рылым (абстартілі обьектілер) жйесі негізінде аныталады. Задылытар - шындыа сай келетін траты байланыстар, оларды анытауа, тсіндіруге, ойластыруа келетін ашылулар. Олар аны теория аясында алыптасады. Теориялар - задылытар мен алыптасан аситтерді затты мнін анытауда алыптасатын, гипотеза негізінде ралады. Гипотеза ылыми асиеттер мен байланыстара атысты сйлемдер. В.С.Степин ылымдар негізін бейнелейтін маызды компоненттерді келесідей крсеткен:

1) мірді ылыми суреті (пнаралы онтология);

2) ылыми танымны идеалдары мен алыптары;

3) ылымдарды философиялы негізі.

В.С.Степинаны теоретикалы білім рылымы концепциясына осымша ретінде кеес психологиясында, оны салалары шегінде алымдар ылыми методологияны трт дегейін крсеткен:

1) Жалпы методология – зерттелушіден абылданатын бірнеше жалпы философиялы амалдар, жалпы тсіну тсілдері (мысала, диалектикалы жне тарихи материалдар, жйелі амал). Философиялы методология білімні алфптасуы болып табылады.

2) Жалпы ылыми принциптер мен зерттеу формалары- азіргі ылыми білімны аймаын зіндік крсететін, методологиялы рефлексияны дегейі. Бл дегейге жалпы ылыми концепциялар мазмны жатады (теортикалы кибернетика, ноосфера концепциялары т.б), универсалды концептуалды жйе (А.А.Богданова тектологиясы, П.К.Анохинны функционалды жйе теориясы), зіндік методологиялы немесе локиго-методологиялы концепциялар (білім туралы рылым, леуметтенудаы жйелі-рылымды талдау, жйелі талдау, логикалы талдау).

3) Тура ылыми методология- берілген айматаы методологиялы білім мен методологиялы принциптерді обьект класстары мен міндеттеріні шектелуіні спецификалы олдануы.

4) Зерттеу дістері мен техникасы- апараттар жиынтыын олдануын алыптастырады, апараттар жиындыы процесін талап ету. Блара Кеттелді 16-факторлы стандартты тесті немесе, белгісіз жануарды суретін олдануа болады.

Ебек психологиясына тн негізгі парадигамаларды сипатын крсетуге болады: пндерді затты ерекшеліктерден тыыз байланыстылыы, адам ебегіні ралдары мен шарттары; пндерді тез даму абілеттіліктері, басалармен араласуы, леуметтік сыныстара сйкес наты жне оамды ортадаы тжірибеге баытталан дамуды зіндік амалдарыны дифференциалануы; ылыми жне тжірибе мселелерін шешуге баса ылым кілдеріні белсенді енуі (медецинаны, физиология, леуметтену, техниканы). кінішке орай, азіргі кезде ебек психологиясыны контуры – ебек ылымыны кешені ретінде ана аныталады. азіргі ебек психологиясны жадайы, 1990 жылдардаы шетелдегі дамуы тез згерді (уаытша тотатылуына, дадарсы, тжірибе байланысыны зілуімен, жаа методологиялы критерилерді егізілуімен, методикалы этолондар мен мамаман-тжирибеші эталондарынын згеруінен болды).

Барлы осы беталыстар пнні ткені, келері, болшаына сер етеді. Т.Кунны енгізген парадигама тсінігі бізге азіргі ебек психологиясыны бастапы талдау жадайын адекватты тсінуге алып келді. Пардигма тсінігі ке маынада – ртрлі трдегі шешілетін міндеттерді тарихи жинаталан крінісі, оны мнін анытаудаы, методологиялы амалдарды олданылуы, этикалы дстр мен тарихи практикада олдану.

Ебек психологиясында эмпирикалы обьектіні анытауа болады (ебек, субьект, маманды, ебек посты, жмыс орны). Бл типке барлы сырты крсеткіштер ретіндегі, физикалы шынайылылы, барлы шындытар мен пндерден басталан барлы тсініктер енеді. Біра зіні даму процессі кезінде бл зерттеулер баса типке, теоретикалы обьектіге згерді (ксіби ажеттіліктер, маызды ксіби сапалар мен ксіби оыту). Теоретикалы обьектілер психологияны концептуалды схемасында зіні табиатына тн басалармен байланыстырылады. Мысала, баса елмен байланыс, физикалы шынды (ебекке абілеттілік, ндірістік, травматизм, стсісдік) шін, басаша- психологиялы абстракция (ажеттілік, компетенттілік, дады).

Ебек психологиясыны жалпы дістері те крделі жне олар ндірістік жаа білімдермен герменевтикалы діске негізделуге мтылуда.

Герменевтикалы дісті психологиялы модификациясы

· Биографиялы діс

· рекет нтижесін талдау

· психоаналитикалы діс

Ебек психологиясы дістеріні мселері жекелеген жадайларда ебек етуші адамны сана – сезіміне стемдік етуде туындайды, ебек етуші адамны маманды саласында орын тауып, зін - зі анытау шін крсетілетін психологиялы кмек бейімделу жолдары:

- ндірістік – бейімделу (техникалы - бейімделу) дегейі. Негізгі масат адама ндіріс ралына атысты салалара тезірек бейімделуге кмектесу.

- леуметтік – бейімделу дегейі, масаты – ебек ортасында табыса жетуіне леуметтік ортаа бейімделуіне кмектесу.

- масатты- ндылыты дегейі, масаты – жеке мірі мен маманды саласында зін-зі бадарлай алуына, з орнын табуына, тірлігі мен ксібіні мнін – мазмнынтсінуге кмектесу.

Дріс