Авиациялы психологияны тарихы

Ебек психологиясыны бір саласы болып келетін Ресейдегі авиационды психологияны алыптасу тарихына арастырамыз. 1909 жылы шышты ліміні жадайын талдай келе, Бкілресейлік йымны уеклубы дниежзінде бірінші болып ауаменжзушілерді іріктеу сраын ойды. 1909-1912 жылы скери-меденициналы академияда В.М.Бехтерев, В.В.Абрамовты клиникасында шыштара психологиялы дістерді олдануды психологиялы-клиникалы зерттеуін жргізді. Авиацияны растырушы жне теоретик Н.Е.Жуковский бірінші болып психологиялы факторларды роліне, кандидатты ксіби жарамдылыыны шектелуіне мн берген.

1917 жылы Петроградта пилоттарды іс-рекетіні аранайы зерттеуі мен авиацияа психологиялы іріктеуді дістемелік амтамасыз ету комиссиясын алыптастырады. ш жылды зерттеу негізінде авиация дрігері С.Е.Минц «психотехникалы зерттеу жолы» арылы кандидаттарды іріктеу ажеттілігіні керек екендігіне алып келеді.

1920 жылдыра психотехникалы блімшелерді салаларында алыптасады: транспорттардаы Орталы психофизологиялы лабораторияда, почта жне телераф орталы психотехникалы лабороториясында, ызыл армияны крестьянды жмысшыларыны Орталы психофизиологиялы лабороториясы алыптасады.

Авиационды мектепке психологиялы іріктеу шін мынадай критерийлер кіреді: ойлау логикалыы, реакция жылдамдыы, реттеу, зейіні тратылыы мен клемі, кзлшемі, жігерлік, батылды, икемділік таы баса сапалары.

1946 жылы ксіби жарамдылыты аныталан тжірибесін талдай келе, С.Г.Геллерштейн екі генералды баытты: синтетикалы жне аналитикалы крсеткен. Бірінші баыттаы дістер ртрлі тренажорларды олдануа йарылады, екінші діс жеке референтті крсеткіштерді діс баасына сйкес табысты іріктеуіне баытталан. Екінші баыт арнасында К.К. Платонов 1947 жылы табысты жне табысты емес шыштарды, лгеретін жне лгермейтін курсанттарды индивидуалды ерекшеліктеріне зерттеу жргізеді. алымдармен алан сенерліктей крсеткіштері бойынша «Курсанттар мен шыштарды индивидуалды-психологиялы сапалыын зерттейтін дістемелік нсау» жасалынды. Ол 1951 жылы шыарылды.

Баыттар   осымша айматар  
уемедициналы психологиясы уедегі озалыс басармасы диспечері мен жазды рамдара дрігерлік-жазды экспертиза мен медициналы баылау.
уепедагогикалы психология Диспечерлер мен баса да авиациялы мамандарды оыту, айталау жазды рамды жетілдіру; шуды орындау сапасын талдау жне баылау.
уе озалысы мен шу басармасын йымдастыру психологиясы уе озалысы мен шуды жоспарлау, йымдастыру жне жетекшілік ету;
Инженерлік-уе психологиясы Жабдытау, растыру, эксплутация жне авиационды техникаларды жетілдіру, шуды аранайы аппаратуалармен жабдытыру.

 

ыса период ішінде авиационды психологияны даму шеберінде зіндік баытталулар пайда болуда, жаа интегралды ылыми пндерді алыптасуы байалады, олар К.К.Платоновты кесте трінде берілген (К.К. Платонов бойынша ) авиационды психологияны негізігі баыттары.

оамдаы даму беталыстары, ебек субьектісіні крінісі мен оамды.XV-XVII асырда Еуропада леуметтік даму типті алыптасты, бл техногендік оамны алыптасуна ыпал етті, сонымен атар баса елдердіі тарихи оамына сер етті. Техногендік цивилизация 3 стадиядан теді:

- индустриалдылы алдында

- индустриалды

- индустриалдылытан со.

Бларды маызды тарихи матрицасы болып техника мен технологияны дамуы негіз болады. Даму тек инновациялы сферадаы тура ндіріс арылы тпейді. Барлы ылыми білімні генерализациясындаы техника-технологиялы процесстерден болады. Шетелдерде екінші жне шінші мыжылдыта ылыми-техникалы прогрессте маызды глобалды дадарыс болан. Бндаы е бірінші глобалды проблема болып, алымдар пайымдауынша, адамды тлалыты, адамды биолеуметтік рылым ретінде сатап алу деп санады.

XX асыр арсындаы жекелей йымдарды масштабтарындаы тарихи беталысты арастырамыз, алымдар мен тжірибешілер крсеткендей, азіргі ксіпорындардаы іс-рекет табысыны негізгі болып:

1. Барлы ксіпорын блімдеріні нарыты мінез-лыа баытталуы (технология, німдер дизайны, жмысшыларды алу мен іріктеу, ткен тжірибеде ызметкерлерді идеясы мен талаптарын олдану).

2. Партнерлік атынас пен ызыушылы балансын орнату (ызметкерлермен, клиенттермен, шектестіктер мен жне басада йымдармен).

3. ызметкерлерді іс-рекетіндегі жалпылай жне индивидуалды эффективті шарттарды ктерілуін алыптастыру (персоналды компьютерлер, ноутбуктер, автомобильдер, икемді графиктер, жмыстар).

4. Орталыты басару, барлы жмыскерлер сандары шін кілеттілікті басаруды кеейту.

Осы арнада бл негіздерді шыдалуын саяси кадрлерінде былай пайымдайды:

- іріктеу мен жмыса алуды негізгі атынасы, ызметкерлерді оыту мен баалары.

- ебек келісімін оытындылау.

- жмысшыларды тілектері мен индивидуалды алаулары, карьерлік суді перспективаларына, келешектегі іс-рекет сипаттамаларына апараттанан келісімді адекватты ытары. Тарихи беталыстара сай оамды нерксіпті дамуы мен оны барлы рамы згерді. Сол себепті XX-шы асыр шегінде нерксіп орындарында, мемлекеттік жне жекеменшіктерде приципиалды трде барлы оамды доминанттар згерді. Жалпы беталыстар былайша тізбектеледі: «кірісті алу- нарыты тойым- нары сегменттерін басып алу- типтік ттынушыа баытталуы- имиджді алыптасуы (тауар, шарттар)- ттынушыны субьективті ктулерін алыптастыру мен есепке алу».

XX асырда психология дамуыны салдарынан, кадрлік технология класстарыны жалпы алыптасуы себеп болды. Дж.Ньюман мен Б.Мейсон кадрлік менеджментті алыптасуына ш тарихи моделдерді сынады:

1) Коллективте психологиялы климат пен ебек гигиенасына аморшысы, психология мен леуметтік ндіріс аймаында дайындыы бар, жмысшыларына аморшы ретінде,персонал бойынша менеджер.

2) ызметтік араласуларды ескеруші, келісім шарттары бойынша жмысшыларына администірлік баылауды алыптастырушы, ебек келісімні маманы ретінде, персоналы бойынша менеджер.

3) йымны кп уаытты стратегиясын реализациялаушы жне жобалауда басарушы орынын ойнаушы, жоары жетекшілік рамына кіретін, кадрлік потенциалды ксіби рылымына жне адекватты йымдастыруды амтамасыз ететін кадрлік потенциалды йымдастырушы архитектор ретіндегі менеждер.

Жалпы кадрлік саясатты мазмны, оны кілтітк ызметі мен кадрлік рылымны блімшелері ккейкесті згеруде. Паралеллді йымдар тсінігіні мні, компаниялар, ксіпораындар, фирмаларді зі векторлы тізбек бойынша згеруде:

· автаномды зіндік амтамасыз етуден – жеке адамдар мен серіктес шекараласытыа жне ішкі йымдар мен крсетілмеген ксіпорындар мен фирмалара дейін.

· ирархиялы жне орталытандырылан рылымнан- пластикалы орталытануа дейін;

· патриархалды басару моделінен- жмысшыларды кп санды кілетті кілденіуне дейін;

· німдерді тмен жне жоары клемге баытталуынан- сапаа, жааа, жылдамдыа баытталу;

· субьктіні атесіз жмысынан- оны икемді процесстері мен лшенетінін отайлы етуге дейін;

· жабы йымдардан- оамдаы ашы атынастар жйесіне дейін;

· ебек субьектісіні ебек ызметіні шектелуінен- адам потенциалыны тла, индивидуалдылы ретінде дамуына дейін.

Жалпылай келе, ылыми-тжірибелік міндетттерді штігін крсетеміз (пндер шеберінде): 1.іріктеу;2.дайынды;3.психологиялы еріп жру (сопровождение).

Сонымен атар, леуметтік міндеттерді штігін крсетуге болады:

1) е жарамды психотехникалы амалдарды іріктеу ;

2) персонал іс-рекетін отайлау мен нерксіпті басару;

3) адамды ресурстарды жедел реттеу.

 

 

Дріс