Жмыс орны динамикалы компонент ретінде

ылыми дебиеттерде ебек бірлігіні бірі - жмыс орнына кп мн берімейді.1970-1990 жылдары ол тіпті ебек психологиясыны ылыми жйесінде олданылмады да. Бл рылым тсінігіні пнге енуі келесіден крінеді:

· адамны ебек субьектісі ретіндегі леуметтік жеке міндеттері мен эргатикалы потенциал роліні суіні тарихи нтижесінде;

· XX-шы асыр шегінде адамны ебек субьектісі ретіндегі маынасы кееюі нтижесінде;

· XX-шы асырды екінші жартысында ебек субьектісіні коллективтегі ролі (жмыс сменасы, экипаждар, бригадалар), жмысшыларды тлааралы атынасы мен функционалды рылымы, ебек ызметі реттелуіні ммкіндіктері те маызды болды.

Жмыс орныны ерекшеліктері баса ебек бірліктерімен - профессия жне ебек орны салыстырылады:

1) наты ндіріс німі мен шарттарды жоары динамикалы технологиясы;

2) тадалан уаыт интервалыны наты жмыс орындаы субьектіні ызметтік міндеттеріні жоары динамикалыы (згергіштік, икемдік);

3) шектелген ебек іс-рекетіні спецификасы мен операциялары, ебектегі жоары квалификациаланан субьектіні міндеттік ызметтері;

4) табысты йымдастырылан факторлерді ебек субьектісіне маызды крінуі (корпоративтік мдениет, жетекшілік стилі, ызметтік иерархияны дегейі, йымдарды даму стадиялары, психологиялы климат, топты нормалар, іс-рекетті индивидуалды мінезі, серіктестікті индивидуалды ерекшеліктері);

5) сырты орта фактілеріні сері (тарихи кезедер, айматарды мдениеті, елді леуметтік-экономикалы жатары, демократиялы институттарды дамуы, жмыс кшіні нарыы, жмыссызды дегейі, мамандыты артышылыы);

6) субьектіні индивидуалды ерекшеліктеріні жоары маыздылыы (білім алу мен профессионализм дегейі, ебек мотивациясы, тланы ерекшеліктері);

7) ебек субьектісіні колективтік маыздылыыны суі, жмыс тобыны арым-атынас ерекшеліктері;

8) ебек шарты мен ралдарыны ке бейімделу ммкіндіктері;

9) ебек шарты мен ралдырына субьектіні бейімделу формасы мен дербес алыптасу ммкіндіктері (іс-ректті индивидуалды стиліні алыптасуы, жмыс тобында ызметтерді реттеу ).

Жмыс жне ебек орны астарында міндеттелген жне шектелеген арнайы шарттар тсінігі жатыр. Жмыс орны - бл наты физикалы, леуметтік, психологиялы, этикалы жне ыты факторлармен аныталатын, субьектіні ебек іс-рекетіндегі шынайы кеістігі. Профессия іс-рекеттегі леуметтік ортаны бірлігі ретінде задылытарды (ытара, міндеттерге, леуметтік жеілдіктерге сйкес) растыруда крінеді.

азіргі психология ылымында ебек субъектісі индивид пен жеке тланы асиеттеріні жиынтыы ретінде танылады. Индивидті жекелей асиеттері дегенде сырты, биологиялы жне леуметтік орта жадайларына байланысты адамны дербес даму кезіндегі трленген асиеттері туралы айтылады. Сонымен атар, адамны табии асиеттері оны жеке тлалы жне ебек субъектісі ретіндегі асиеттерін есепке алып, индивид ретіндегі ызмет ететін асиет-сапаларын зерттеу ажет, осылайша жеке тланы рылымы индивид рылымын зіне осады екен. Осыдан барып, ксіби маызды асиеттер туралы сз боланда, жеке тланы дербес – психологиялы асиеттері жне жеке тланы атынастары туралы айтады. Жеке тланы сенсорлы, перцептивтік, аттенциялы, психомоторлы, мнемикалы, ойлау, сйлеу, эмоционалды, еріктік асиеттерін дербес-психологиялыдеп атайды. Жеке тланы атынастарына жататын факторлар мыналар: адамны з-зіне деген атынасы (зін-зі баалауы), згелерге, таныстара жне таныс емес адамдара, достара, жмыс бойынша жолдастарына, ата-анасына, отбасыны баса да мшелеріне т.б. деген атынасы; ебекке, зіні ксібіне, мамандыына, белгілі бір ксіби міндеттерге атынасы, материалды ндылытар мен оамды меншікке атынасы, оамны идеологиялы ндылытарына, задар мен ережелерге, болашаа, стсіздіктерге, барлы жаа нрселерге, алуан трлі згерістерге жне т.б. деген атынасы. Бндай атынастар жеке тланы позициясын анытайды, ол оны статусыны субъективті, іскерлік жаын крсетеді. Жеке тланы атынастары, мотивтері, бадарлары мен ндылыты бадарлар жйесі оны кіші топтп, жымда жне жалпы оамда атаратын рлді – оамды функцияларды белгілі бір кешенінде жзеге асырылады.

Жеке тланы рылымды асиеттеріне оны темпераменті жатады. Б.Г. Ананьев ойынша, жеке тланы рылымы дегеніміз – асиеттерді толытай ралуы мен белгілі бір йымдасуын атайды. Бны ызмет етуі жеке тланы рылымыны рамдас бліктері болып табылатын алуан трлі асиеттерді зара іс-имылдары арылы ана ммкін. Жеке тланы р трлі дегейлері мен даму жатарына жататын рамдас бліктерді зерттеу оларды арасындаы алуан трлі зара байланыстарды зерттеумен міндетті трде тіркеседі

Ебек – адамны наыз адама айналысуындаы шарттарды бірі. Тек ебек рекетіні арасында ана адам – саналы адам сатысына ктерілді. Эволюциялы дамуды е жоары сатысына ктеріліп, затты рекетіні мнін шынайы тсінетін болды, дниені згерту дрежесіне ол жеткізді. арапайым ебек ралдарын жасап, оны олдану, сатау рекетіні арасында адам тіршілік ортасына ткелді болатыны бірсыпыра жадайлардан тылады, зін сол ортаны иесі ретінде сезінетін дегейге ктерілді. здері жасаан ралдармен р алуан рекеттерді жасайтын болды. Бл адамдар ауымдастыыны жануарлар тобынан ерекшеленетіне басты сапалы айырмашылытарыны бірі.

Жануарлар кездейсо заттарды пайдаланады. ралдар адамны имылын, рекетін дамытты. рал арылы бір рпа келесі рпаа трлі рал жасау тсілдерін, іс – имылын мра етіп алдырды. Адамны рекеті – ебек. оамны алашы сатысы дегейіні тмен болуына орай ойлауды да ресіз боланыаны. ндіріс ралы крделенген сайын бейнелеу рекеті де сол шамада болан.

ол ебек рекеті нтижесінде алыптасып трлі зата жанасу арылы рбір нрсені нзік сезіне алатын болды. Сондай –а -, ол материалды дене жнінде баалы малматтар да береді. ол тек ебек органы ана емес,сол ебеектерді жемісі. Оны дамуы адамны бкіл органдарыны дамуына да сер етеді. олды аса крделі істерді атаруа бейімделіп, дамып, жетілуі адамды з бойын билеп, тік жру дегейіне жеткізді. олмен істелетін сан адамды з бойын билеп, тік жру баылауымен штасып, адамны кру органыныдамуына серін тигізеді. ол мен кзді бір-біріне сйкестеніп отыруы адам организміні бкіл имыл-озалыстарын реттеп отырады да, оны танымды рісін кеейтеді.

Танымды сезіну ызметіні згеруі бас миыны жетіліп, клеміні арта тсуіне олайлы жадай тудырады. Бас миында олды рекеттерін реттейтін орталыты жасауы адамны психикасы мен рекетіні барынша крделеніп отыруына пайдалы серін тигізіп, дниені сырын нерлым тере танып білуге баулиды. Ебек рекеті нтижесінде адамзатты оамды мірі пайда болды, арым-атынас жасауды жоары формасы – адамдарды дыбысты тілі жетіліп, адам сана арылы жоары формасы – адамдарды дыбысты тілі жетіліп, адам сана арылы болмысты шындыын тепе-те етіп бейнелей формалары жетіле тсті.

Тарихи даму процесінде екі шешуші фактор – ебек пен дыбысты тіл арылы адамзат орасан зор табыстара жетіп, осы заманы материалды жне рухани мдениетті мегереді. Ебекті негізгі сипаттамалары:

- масата баытталан рекет;

- ебекті пндік сипаты – ебек табиата сері;

- ебекті ралды сипаты;

- ебек рекет ретінде - рекет формасынан тіршілік формасына айналады, адамны зін згертеді;

- ебекті оамды сипаты.

Ебекті екі негізгі формасы бар: «Тірі ебек» - ебек рекеті мен ебек процесі; «Абстрактілі ебек». Ебекті рекет трлері мен ртрлі салалара арай тарихи блінуі, ндіріс сапасыны жоарылауымен байланысты прогресс жадайы ретінде арастырылады.

 

 

Дріс