ОНТСТІК АЗАСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

аза, орыс жне латын тілдері кафедрасы

Реферат

Таырыбы: «азаты она кт салты»

Тобы:102 КДС

Дайындаан:Кабдуллин М.

абылдаан:Жмаділлаева Г.

Шымкент 2016

Кіріспе

1 онажайлы

2 она кт

3 Пайданылан дебиет

она – йге келген мейман.
Танымайтын кісі “дайы она”, р трлі тілеулестікке, тойа шаырылан мейман “арнайы она” болып саналан. Халыты рып бойынша, келген адам йге баса-кктеп кірмей, сырттан дауыстап, йдегілерге белгі береді. йге келген адам уелі шаыраа слем беріп кіруі керек. Тсте келген онаа тстік, кешке келгендерге онаасы берілген. лкен аскезінде онатар трден есікке арай, жасыны лкендігі мен мртебесіне байланысты орналасады. ымыздан кейін ет сынылады. дайы она тскен йде отаасы жо болса, астан дм татып, ауыз тиген со, тнемеге баса орын іздестірген. онаты арсы алан отаасы есік ашып, алдымен оны кіргізеді, шыарып саларда онаты зі ашуы керек. й иесі ашса, онда онаты уанмен бірдей саналады

онажайлы – аза халыны лтты салт-дстріні бірі. Сонымен атар адамдар арасындаы сыйластыты, бір-біріне деген рметті, аморлыты білдіретін, кісіні адамгершілігін, имандылыын айындайтын асиет. Адамдарды тіліне, дініне, лтына бліп-жармай, досты ыылас крсетіп, ас-дм беру онажайлыты негізгі белгісі. аза халыны онажайлы асиеті мен дстрі шетелдік саяхатшылар мен алымдарды р уаытта та алдыран. Дстрлі аза оамында кені балаа алдыратын мрасыны белгілі бір блігі міндетті трде онаа тиесілі енші деп есептелінген. аза сахарасындаы кез келген жолаушыны кезіккен ауылдан таматанып, тыныып алуына ммкіндігі болан. рбір й иесі оны барынша сн-салтанатымен, пейілімен арсы алып, а тілеумен шыарып салуды мірді айнымас шартына балаан. Отбасы шін жолаушыны онажайлыпен ктіп алу блжымайтын моральды-этик, алып ретінде орныан; онажайлы она; онаасы; она кде.

она кту.аза халы – ежелден она десе ішкен асын жерге оятын халы. й иесі брын танысын, танымасын «дайы онапын» десе болды, жылы шыраймен арсы алып отыран. Жол жріп кеп жатан жолаушы «блінбеген еншісін бар» деп, жалынбай ауылды кез келген йіне тсіп, она берген. Оны стіне азата «ырыты бірі ыдыр», «онаты уса – т, ырыс, ашады», «онапен еріп т, ырыс келеді» деген мтелдер бар. Сйтіп, блінбейтін еншіге иянат жасауа болмайды. Бір ызыы, алты аласы, бес бересі болмаса да она й иесі тойдырмаса, ктпесе, ашуланып жамандап кететін болан. аза шін мны есту ят, бетке шіркеу болан.Сондытан халымыз онаты арсы алу, шыарып салуа ерекше мн берген. онаты й иесі, арсы алып, есікті зі ашып, йге енгізіп, соынан зі кіріп есікті жабады. Бл – онапен еріп келген «т» бірге кірсін дегені. Ал онаты шыарып саларда, есікті онатара аштырып, соынан зі жауып шыатын болан. Осы кнгідей онатара есікті ашып, іштен жауап алу деген болан. аза халы онатарды «арнайы она» (она) «дайы она» (жолаушылар келе жатып тстеніп не бір кн тнеп шыатын она) «ыдырма она» (алыстан аайын, туан туыстарын арнайы іздеп келіп, бір немес бірнеше кн оларды сый-рметін кріп айтатын она), «ылыма она» (ай йден ттін шыса, ай йге она келсе, соны адып жріп кеп алатын сйкімсіз она) деп блген. Келген онатармен жн срасаннан кейін й иесі онаына е жасы таматарын беріп, риза етуге тырысады. Е алдымен онатара сусын, ымыз, шбат, жне т.б. беріледі. Содан кейін шай ішіледі. детте шйдi бойжеткен ыза йдырады.Оны себебi ыз бала келешек шаыра иесi, ас иесi боландытан жастайынан она ктудi йрене берсiн деген ниет болан. Екiншiден бойжеткен ыза шй йыза отырып ызды аспазшылы нерiн елге паш ету.Бiр й толы онаа кесенi ауыстырмай, шйдi ызыл крен етiп баптап беру лкен нер. Осыны крген жолаушы, сiресе ариялар ойына тйiп, баран жерiнде "блененi йiнде блен деген бойжеткен ыз бар екен, шiркiннi шй йысы, она ктiсi-ай"-деп матайтын болан. Шайды дмділеп ю, онатара орнымен сый-сиапат крсету сол йдегі йелдер мен бойжеткен ыза лкен сын болан.Шайды дмділеп йып бере алмаан бойжеткен ыз трбиесіз саналып, гімеге шыраан. Шай ішілген со аса дейін онатарды кілді отыруына, яни оларды бабын табуа й иесі бар жадайын жасайды. Шйдi ст немесе айма атып ызыл кре етiп баптап беру, дастарана бауырса, рiк мейiз, iрiмшiк, рт, май, ант салып трлендiру-лкен аспазшылы. Шй йып, келiншек ыдыс-аяты, ожауды, салдырлатпай деппен беруi керек. Егер ыдыс-аяты салдырлатып берсе она "й иелерi жатырмай отыр" деп ойлау ммкiн. онаа шй екi олдан алынып берiледi, немесе шыныны о олымен стап, сол олды алаанын жайып, шыны стаан олды бiлегiне тигiзiп, екейiп сынады.. аза елiнде кез-келген уаытта онаына мал сойып бермеген, бiра онаа деп рашан сыбаа сатаан. Жазды кнi онаа е болмаанда мара сойылса,ысты кнi соым етiнен тартылан мшелi табаа риза болады. Мал союды да зiндiк жн-жобасы бар. Арнайы она шаырып, той жасаанда келшi кiсiлер саны оннан аспаса-бiр семiз мара, жиырма болса-тотылы ой не екi лкен ту ой, отыздан асса – бiр лын не тай сойылан. Ал дайы онаа ой баласынан "оыр тоты" , ешкi баласынан "ара шна ла",жылы баласынан "торысын" сойан. Келесiкезекте она сыбаасында мал сойылан жадайда она алыстан келген аса сыйлы адам болса сойылатын. Мал есiктен кiргiзiлiп союшы малды мiнер жаына бiр тiзерлеп отырып, екi олы ойды мойнынан орай стап, алааны жайып онатан "умин" деп бата тiлейдi.она бата iстеуге тиiс, бата р трлi мазмнда болады. Бата й иесiнi пиылына ризалы бiлдiру,малжанны амандыын тiлеу сияты болып келедi. Арнайы келiп онан сыйлы онаа мал соймай, лi етпен жнелту, немесе кже, рт, май, шй, айран-шалап беру лкен айып саналан. Ондай сара байлара аындар ле шыарып масаралап жрта жайан. Ет жеудi алдында онаты олына су йылады. Су юшы бала сол олына леген, о олына ман стап, о иыына слгi орамал алып, онатарды олына жаалай су йып шыады.Су юшы балаа она ыылас бiлдiрiп, рахметiн, тiлегiн айтады.азата сыйлы онаа бас тарту ежелгi ел дстрi. Ол – адам лемдi баспен билейдi деген ымды бiлдiру. р онаты зiндiк сый-сыпаты, мше стау рсiмдерi бар. Мысалы бас жасы лкен асаала, алыстан келген е сыйлы онаа сынылса, онан кейiнгi отыран онаа асыты жiлiк статады. Ал кйеу бала мен келiнге тс тартады. она тама iшiп болан со ауыл адамдары(сiресе жастар), "ауылды алты ауызын" айтып, онаты кiлiн ктередi де, кезектi онаа бередi. она не ле айтып, домбыра тартуы керек, немесе ертек айтуы керек. Мны "она кде " дейдi. Ал нерден ралаан адам болса, онаты аспаа асып, есек болып айайлатып, тауы болып шаыртып сайы маза жасайды. рине нерсiз аза болмайды. Ондай жаза сирек олданылады. Кештi соында й иесi онаты жайлы тсек-орына жайастырып: "Жайлы жатып, жасы трыыз", "Жасы тс крiп жатыыз" деп зi де демалады. онаын аттандырар кезде, отаасы онаынан "бйымтай ." срайды. алыптасан дстр бойынша она й иесiнi атын,мылтыы мен итiнен баса кез-келген затты срауына болады.й иесi онаыны кнiлiн жыпай, алауын берiп, "крiскенше кн жасы,ош,сау болыыз!" деп оштасып, аттандырып салады. она кту – халымызды е жауапты ісі. Сонымен, аза халыны она кту дстрi ел-жрт арасындаы iзгi арым-атынастарды ныайтуа, аайын-туысандары, кршi-оландарды алыс-берiсiне, лкендi-кiшi болып сыйласуына, скеле рпаты жастайынан кпшiл, мейiрiмдi, лкендi рметтеп, кiшiге аморшы болуды йретуге те зор ыпалын тигiзген. Дастараны мол, пейiлi ке аза халыны она жайлылыын брын-соды аза даласында болан саяхатшылар, алымдар жне ызмет бабымен келген адамдар жоары бааланан

Пайданылан дебиет: