Жерді жылды озалысы.

Баылаушы Жермен бірге Кнді айналып озаландытан жаын жлдыздарды баыттары жыл бойы згеріп /16-сурет/ олар бір жыл ішінде аспанда эллипстер сызандай болып крінеді. Осындай эллипстер параллактикалы эллипстер деп аталады. Эклиптиканы П полюсінде орналасатын жлдыздар шебер сызып эклиптиканы жазытыында орналасандары доалар сызады. Параллактикалы эллипстерді лкен жарты осьтері жлдызды жылды параллаксына те болады. Демек, лдыздарды жылды параллакс-тарыны болуы зі Жерді Кнді айналып жылды озалыса атысатындыын длелдейді. Алашы жылды параллакстерді 1835-40 жылдары ататы астрономдар Струве, Бессель, Гендерсон сияты оымыстылар лшеген.

16-сурет. Жылды параллакс

Жерді Кнді айналып озалатындыын жлдыздарды жылды аберрациялы ыысуы

арылы длелдеуге болады. Бл былысты 1728 жылы аылшын астрономы Брадлей ашады, оны жарыты аберрациясы деп атайды.

Жалпы аланда аберрация деген озалыста болатын баылаушыны белгілі бір уаыт кезеінде шыраты кретін баытымен зі тыныштыта трандаы шыраа баытталан баытты сйкес келмейтіндігінен болатын ыысу. Сондытан, аберрация деп крінерлік баытпен шыраты шын баыттарыны арасындаы брышты да айтады.

Шындыында кез келген жлдызды баылау шін ойылан телескопты баыты сол жлдыздан

16-сурет. Жары аберрациясы

тсетін жары сулесіні баытымен дл келмейді. /17-сурет/. К – нктеде окуляр, 0 – нктеде объектив орналассын. Баылаушы КА баытпен - жылдамдыпен озалады. Жары сулесі 0 объективке тсіп с - жылдамдыпен таралып, - ауытта К нктесіне жетеді. Біра баылаушы жлдызды бейнесін крмейді, себебі - уаытта ол жол жреді де нктесінде болады.

Жары олара тсу шін трубаны Жерді озалысыны баытымен екейтікіреп оюымыз керек. Сонда окуляр нктеде орналасады. Ал . Сйтіп крінерлік баыт шын баытпен брыш жасайды. Бл брыш аберрациялы брыш болады. Мндаы Жерді орбиталды озалысыны жылдамдыы, с – жары жылдамдыы, - аберрация брышы, жлдызды крінерлік баытыны апекстен брышты ашытыы. Сонда шбрыштан синустер теоремасы бойынша мына атынасты жазуымыза болады: