Абсолюттік жлдызды шама жне жарырау.

Аспандаы жлдыздарды жары не бседеу екенін крінерлік жлдызды шама арылы сан жаынан анытайды. Крінерлік жлдызды шама жлдызды бетіні жарыталынуы туралы мліметтер бермейді. Себебі, жлдызды крінерлік жлдызды шамасы оны ашытыына туелді: жары алыс жлдыз бседеу жаын жлдыза араанда кмескі болуы ммкін. Жлдыздарды айсысы жарыыра екенін дрыс анытау шін барлы жлдыздырды ойша бір ашытыа келтіріп, оларды жарырауын салыстыру керек. Астрономияда сондай стандарт ашыты ретінде 10 парсектегі ашыты алынан.

Абсолюттік жлдызды шама дегеніміз 10 пк ашытыта болатын жлдызды крінерлік жлдызды шамасы. Баыланатын спектрлік диапазона байланысты абсолюттік жлдызды шамаларда визуалды, фотовизуалды, фотографиялы т.б.б. блінеді.

Жлдызды ашытыта белгілі болан жадайда абсолюттік жлдызды шама М-ды есептеуге болады. ашытыы r пк жлдызды крінерлік жлдызды шамасы т абсолюттік жлдызды шамасы М (10пк ашытыта ойша келтіргенде) болсын. Осы екі шамаа Погсон рнегін олдананда, тмендегідей рнек шыады:

0,4(m-М)= lg

Бл рнектегі мен стандарт 10 пк ашытытаы жнеr пкашытытаы жлдызды жарытылыы. Жарытылы ашытыты квадратына кері пропорционал, сондытан

lg = lg = 2lg-2

бл нтижені жоары рнекті сол жаына теестіреміз

0,4(m-М) = 2lg r-2

жне абсолюттік жлдызды шама М-ды анытаймыз:

M=m+5-5 lgr

Жлдызды ашытыы r пк, ал параллаксы секунд болса, оларды зара туелділігі мына рнекпен беріледі.

r = ,

сондытан абсолюттік жлдызды шаманы рнегіне ашыты r-ды орнына параллаксты койанда:

Толы электромагниттік спектрде аныталан жлдызды шама болометрлік деп аталады. Болометрлік жлдызды шаманы анытау шін жер атмосферасында жтылатын жлдыздан келетін энергияны лесін есептеу ажет. Бл шама теория жзінде аныталады. Болометрлік жлдызды шамадан визуалды не фотовизуалды жлдызды шаманы айырымы болометрлік тзету деп аталады.

= - = -

Сулеленуді лкен лесі крінерлік диапазона келетін жлдыздарды болометрлік тзетуі абсолюттік шама жаынан минимал болады жне болометрлік тзету жлдызды эффективтік температурасына туелді.

Сратар: Астрофотометрия негіздері. Погсон рнегі. Абсолюттік жлдызды шамалар.

 

Ші лекция. Спектралды анализ негіздері. Спектралды ралдар. Суле шыару задары. Доплер принципі. Электромагниттік толындар диапазондары.

Сулеленуді асиеттері жне спектрлік анализді негіздеріСулеленуді талдау негізгі астрофизикалы діске жатады. Соны кмегімен космикалы объектілер туралы кптеген мліметтер алынады. Біріншіден сулеленуді асиеттерімен танысамыз.

Жылулы сулелену. Барлы ызан денелер зіні бойынан электромагниттік толындарды шыарады. Температура 1000 К тмен болан жадайда негізінен инфраызыл сулелер шыарылады. Температураны артуымен толын зындыы ыса сулелер пайда болып шыарылатын энергияны млшері артады. ызан денені сулеленуіні энергиясы спектрді белгілі бір облысында кбірек болады. Температурасы 2000К болатын дене зінен ызыл сулелерді кбірек шыарып, тсі ызыл болады, ал, 6000 К – жасыл-сары, 10000 К – 20000 К аралыында кк, кгілдір, клгін сулелер интенсивті болады. Біра, энергияны спектр бойынша лесуі жне спектрді трі температурамен атар денені химиялы рамына жне физикалы кйіне де туелді болады.

Абсолюттік ара денені сулеленуі. Дербес бір жадай шін жылулы сулеленуді задары белгілі. Егер суле шыаратын денені ортадан жылу ткізбейтін абыршыпен (абыпен) блсек, онда бл дене тепе-тедік алпына келеді (термодинамикалы тепе-тедік). Дл осындай жадайда оны сулеленуі тек ана температурамен аныталынады. Осындай дене абсолюттік ара дене болады.

немесе

, Вт/м2К4 – траты.

яни, спектрді зын толындар облысында абсолюттік ара денені суле шыару абілеті абслюттік температураа пропорционал.

Сулелену мен жтылуды элементар процестері. Сиретілген газдар (с Жолындаы жиі кездесетін диффузиялы тмандытар) сызыты спектр береді, яни суле шыару спектрді жіішке облыстарында спектрлік сызытарда болады. Спектрлік сызытарды орналасуы жне саны газды химиялы рамына, оны температурасымен тыыздыына туелді болады.

Спектрлік сызытарды ені бойынша температураны анытау.

Себебі, осы толын зындыындаы сулеленуді кптеген атомдар береді. Бл атомдар немі жылулы озалыста болады. озалатын атомдар

(Доплер эффектісі бойынша) не баылаушыа жаындап, немесе алыстайды, сондытан спектрлік сызыты ені симметриялы лаяды (1-сурет).

Спектрлік сызыты интен-сивтілігі тменгі замен згереді:

1-сурет. Спектрлік сызыыты доплерлік лаюы
I0 – спектрлік сызыты ортасындаы интенсивтілігі, атомдарды сулелік жылдамды-

ы, - атомдарды ытималды жылдамдыы. Жоары за бойынша жылдамдытары -те атомдарды саны жылдамдыы 0-ге те атомдарды санынан есе аз болады. Жылдамдыы 0-ге те атомдар сызыты ортасындаы сулеленуді береді, ал жылдамдыы те атомдар интенсивтілігі е есе аз сызыты нктесін береді. Спектрлік сызыты осындай екі нктесіні арасындаы ашытыты жартысы спектрлік сызыты доплер ені деп аталады.

Больман тратысы.

сонда абсолют температура Т мына рнекпен есептелінеді:

Абсолют ара денені сулелену задылытары бойынша температураны анытау.

осыдан

Сратар:

Спектралды анализ негіздері. Спектралды ралдар. Суле шыару задары. Доплер принципі. Электромагниттік толындар диапазондары.Сулеленуді асиеттері жне спектрлік анализді негіздері.

Негізгі дебиеттер:

5. Кононович Э.В., Мороз В.И. Общий курс астрономии.-М:УРСС,2001.-544бет

6. Рамазанова С., Тосеитова Р. Астрономия. Шымкент. 2009. 238бет.

7. Рамазанова С., Сады Б. Жалпы астрономия курсынан зертханалы практикум. Шымкент.

2008. 54 бет.

8. Рамазанова С. Астрономия пнінен практикалы сабатара арналан оу-дістемелік рал.

Шымкент. 2010.

5. Дагаев М.М., ДеминВ.Г., Климишин И.В., Чаругин В.М. Астрономия.-М.:Просвещение. 1983,

384бет.

6. Курышев В.И. Практикум по астрономии.-М.:Просвещение.1986, 144бет.

7. Дагаев М,М, Лабораторный практикум по курсу общей астрономии.-М.:Просвещение. 1980,

128бет.

8.Дагаев М.М. Наблюдения звездного неба.-М.:Наука,1980, 454бет.

осымша дебиеттер:

1.Климишин И.А. Астрономия наших дней. –М.:Наука,1980,456бет.

2.АндриановИ.К., МарленскийА.Д. Астрономические наблюдения в школе.-М.:

Просвещение.1987, 112бет.

3.КуликовскийП.Г. Справочник любителя астрономии.-М.:Физматгиз.1961, 494бет.

4.Физика космоса. Маленькая энциклопедия.-М.:Советская энциклопедия. 1986, 783бет.

5.Лейзер Д. Создавая картину Вселенной. –М.:Мир. 1988, 324бет.

 

 

Шы лекция.Атмосферадаы оптикалы сулелер мен радиотолындар «терезесі». Радиотелескоптар. Радиоастрономияны ролі. Аспан денелерін зерттеуді атмосферадан тыс жргізілетін дістері. Негізгі обсерваториялар, аса ірі телескоптар. Астрофизикада зерттелетін электромагниттік сулелену