Атмосферадан тыс астрофизикалы зерттеулер
Дние жзінде бірінші рет Совет елінде жасанды Жер серігі шырылан арышты кезенен (1957ж. 4-азан) бастап аспан денелері-мен планетааралы кеістікті зерттеуді жаа дістері дами бастады.
Жерді жасанды серіктері белгілі астрофизикалы мселелерді шешуге арналан автоматты ылыми ралдармен жабдыталып жер бетінен 500-ден 12000 км дейінгі биіктікке элллипстік орбиталармен шыарылады. Осындай зерттеуді негізінде біз Кнні корпускулярлы аыны, космосты сулелер, Жерді магнит рісіндегі зарядталан блшектерді концентрациясы, айматаы метеор блшектерді аыны жне таы баса былыстар туралы ажетті малматтар аламыз. нні ртрлі спектрлік диапазондарындаы сулеленуін зерттеуге арнаулы орбиталы обсерваториялар жасалан. Осындай баылауларды нтижесі Жерге радио жне телебайланыстар каналдары арылы автоматты трде беріліп отырады.
Космосты кораблдер, орбиталды ылыми станциялар жне зерттеуші космонавтар кмегімен кптеген крделі ылыми жмыстар жргізіледі.
ылыми орбиталды станциялар те жетілген аппаратуралармен жне кшті рентген телескоптарымен жабдыталан болады. Мндай аппаратураларда атмосферадан тыс айматаы аспан денелеріні спектрлері жне фотосуреттері тсіріледі. ылыми жабдытарды кпшілігі автоматты режимде жмыс істеп бізге керекті мліметтерді береді.
|
Осындай зерттеулерді нтижесінде планетааралы кеістік, оны тыыздыы, метеор блшектерді концентрациясы, космос сулелері туралы кптеген баалы ылыми жаалытар алынды.Кптеген ылыми нтижелерге лес осан орбиталды телескоптар. Соны ішінде 1990 жылы орбитаа шыарылан АШ-
ты Хаббл атаулы арышты
телескопы (6-сурет). Бл телескоп Жерден 610 км биіктікте шебер бойымен озалады. Хаббл телескопы-ны кмегімен леміні рылысы, белгісіз галактика-лар, ызыты жлдыздар, баса жлыдыздарды планеталары т.с.б. жаалы-тар ашылан.
Космосты телескоптарды кмегімен жер атмосферасында жтылатын электромагниттік сулеленуді диапазонында зерттеулер жргізілуде: ультраклгін, инфраызыл, рентген, гамма диапазондарында. 1966 жылдан 1972 жыла дейін ультраклгін диапазонында ОАО (Orbital Astronomical Observatory) серіктер жмыс атарады. ОАО-3 «Коперник» диаметрі 80 см УК – телескоппен, 930-300 
диапазондаы спектрометрмен жне рентген телескоптарымен жабдыталан. 1978 жылы орбитаа IUE (International Ultrauiolet Explorer) космосты телескоп шыарылып 18 жыл жмыс істеген. 1983 жылы диаметрі 80 см ССРО-ны «Астрон» телескопы орбитаа шыарылып кптеген жылдар жемісті жмыс істеді.
Сратар:
Атмосферадаы оптикалы сулелер мен радиотолындар «терезесі».
Радиотелескоптар. Радиоастрономияны ролі.
Аспан денелерін зерттеуді атмосферадан тыс жргізілетін дістері.
Негізгі обсерваториялар, аса ірі телескоптар.
Астрофизикада зерттелетін электромагниттік сулелену.
Ші лекция.
Кн жйесіні физикасы. Кн жйесі жайлы жалпы малмат. Кн лшемі, массасы, тыыздыы. Остік айналу. Кнні температурасы, толы суле шыаруы. Кнні магнит рісі. Кн энергиясыны кздері. Кнні ішкі рылымыны моделі. Фотосфера, грануляция, алаулар, кнні датары. Кнні спектрі жне химиялы рамы. Хромосфера. Хромосфералы от алу. Протуберанецтар. Кн тжі. Кнні радиосулеленуі. Кн желі. Кн энергиясын олдану прблемасы.Кн активтілігі, оны циклы. Гелио- жне геофизикалы процестерді байланысы.