Эффективтік температура шкаласы

Жлдыздарды млшерін анытау дістері, «радиус – жарырау – масса» туелділік.Жлдыздар нкте трізді объектілер боландытан, оларды радиустерін тікелей лшеуге болмайды. Жаын орналасан ттенше алып жлдыздарды радиустерін арнаулы жлдызды интерферометрлерді кмегімен анытайды. Кптеген баса жлдыздарды радиустерін оларды болометрлік жарырауы мен эффективті температура -дан есептейді. Жлыдыздарды жары шыаруы абсолюттік ара денені сулеленуіні задылыына баынса, онда жлдызды бірлік ауданынан бірлік уаыт мерзімінде шыатын энергия тменгіге те болады:

- Стефан-Больцман тратысы. Жлдызды толы бетінен барлы баытта таралатын энергия аыны, яни жлдызды жарырауы, жоары шаманы жлдызды бетіні ауданына кбейтуіне те болады:

L=4

Бл тедеуді Кнге олданан жадайда:

Сонда

= × немесе

R= ( ×

Соы рнекті логарифмдесек:

lg = lg + 2lg , немесе

lg R = lg L + 2lg , себебі =1

Жоары рнек жлдызды ш негізгі параметрлерін байланыстырады. «Спектр-жарырау» диаграммасы жлдызды жарырауымен температура арасында эмпирикалы туелділік бар екендігін крсетеді. Басаша айтанда, осы ш параметр зара туелсіз емес, рбір жарырау класстарына жататын жлдыздарды радиусы мен температурасыны арасында белгілі бір атынастар орындалуы керек екені тсінікті. Осыны крсету шін диаграмманы згертіп жасайы. Диаграмманы бір осіне болометрлік жлдызды шамаларды, ал екінші осіне эффективтік температураны логарифмдерін салайы. Диаграмманы негізгі сипаттары саталады, біра радиустері бірдей жлдыздар бір тзулерді бойында орналасатын болады. Осындай згерген диаграмманы тменгі суретте келтірдік (2-сурет).

2-сурет. «Жарырау-температура-радиус» туелділігі

Осы диаграммаа радиустері траты тзулерді жргіземіз, сонда жлдыздарды жарырауы жне температурасынан оларды радиустерін оай табуа болады. Ттенше алып жлдыздарды радиустері Кнні радиусінен 100-1000 есе лкен боланда, а ергежейлілер радиустері кндікінен 100 есе кішірек болады. Осы диаграммада кейбір тізбектер тзу болып тсті, мысалы, бас тізбек, ттенше алып жлдыздарды тізбегі, субкарликтерді тізбегі. Сондытан, бір тізбекке жататын жлдыздарды

жарырауы жне радиустеріні арасында эмпирикалы туелділіктерді анытауа болады. Бас тізбектегі жлдыздар шін бл эмпирикалы байланыс мына трде аныталан.

=

Жлдызды те маызды параметрі – масса тек ос жлдыздар шін аныталан. Осындай аз жлдыздар бойынша бас тізбекке мына эмпирикалы атынас орындалатыны крсетілді.

=

жлдызды массасы. Жоары диаграммаа масса траты исытар жргізсе, бл диаграмма «радиус - жарырау - масса» туелділігіне айналады. Диаграмманы жоары сол жаында массивті жлдыздар орналасады, ал тменгі о жаында массалары азантай жддыздар. Жлдыздар лемінде масса Кнні массасыны 60-нан аспайды, біра объектті массасы 0,002 аз болса, ол жлдыз бола алмайды.

«Спектр - жарырау» диаграммасы жлдызды кйіні диаграммасы, сондытан диаграмманы кмегімен кптеген крделі мселелерді шешуге болады.