Жлдыздарды рылысы жне атмосферасы.

Жлдыздарды ішкі абаттарыны физикалы кйіні Кнге арастырылан тсілдермен анытауа болады. Оларды центрлеріндегі температура массасына тура пропорционал жне радиусына кері пропорционал болады.

T= ,

– коффициентті Кн тріздес жлдыздара 1,5× те деп алады. Себебі, , m=1, . Сондытан бас тізбектегі жлдыздара центріндегі температура тмендегідей аныталынады:

T=1,5 = 1,5

Бас тізбекті жоары жаында ысты лкен жлдыздар, ал тменгі жаында суы карликтер орналасады. Жоары тедеуге атынасты лкен жлдыздарды центрлерінде температура те жоары болады. Мысалы, ВОV жлдыздарды центрінде температура 30 миллион Кельвин, ал КОV жлдыздарды центрінде температура 10 миллион Кельвиннен аздау болады. Жлдызды ортасында жретін термоядролы реакцияларды сипаттамалары температураа туелді. Бас тізбекте Кннен жоары орналасан жлдыздарды центрлік облысында «кміртегі-азот циклі» деп аталатын термоядролы реакция жрсе, кннен суы жлдыздара тек «протон-протон» реакциясы жреді. Бірінші реакцияны энергия шыаруы кбірек болады. Осыдан жлдыздарды диаграммадаы орындарына байланысты оларды физикалы рылысы р трлі болатындыы тсінікті. Жарырау классына атысты жлдыздарды физикалы рылысын шолып тейік.

Бас тізбекті жоары жаындаы жлдыздар. Массалары Кнні массасынан кбірек ысты лкен жлдыздар. Центріндегі температура те жоары боландытан энергия шыаруы те жылдам жне «кміртегі циклі» аталатын термоядролы реакция арылы болады. Осындай жлдыздарды жарырауы те жоары жне эволюциялы сатылардан шапша теді. Сол себептен бл жлдыздар жас болады. «Кміртегі цикл» термоядролы реакцияны энергия шыаруы температураны те жоары дрежесіне (~ ) пропорционал боландытан, центрдегі энергия сулелену процесінен толы таралуа лгермейді, сондытан осындай жлдыздарды центрлік облысында те кшті конвекция былысы жреді. Жлдызды массасы он Кнні массасындай боланда ішкі конвективтік облысты радиусы жлдызды радиусыны трттен біріне те болады. Конвективтік зонаны сулелік тепе-тедік зона оршайды, осы облыста энергияны жоары абаттара те сулелену жолымен жеткізеді.

Бас тізбекті тменгі жаындаы жлдыздар.Жлдыздарды физикалы рылысы кндікіндей болады. Кішкентай суы жлдыздарды конвективтік зоналары те кшті болады. Кнні 2% массасы конвекцияа атысатын болса, KV жлдыздарды затыны 10% конвекцияа атысады.

Субкарликтер жне ызыл алыптар.Осы тізбекке жататын жлдыздарды физикалы рылысы оларды рамына туелді. Бл жлдыздарды рамында ауыр элементтер аздау кездеседі. Субкарликтерді затыны млдірлігі кшті, сондытан конвективтік зоналары болмайды. Осы жлдыздар Галактиканы эволюциясынан ткен крі жлдыздар. Центрлік облысында сутегі толыымен гелийге айналып гелийден тратын ядро орналасады. Термоядролы реакция осы ядроны оршаан сутегі бар температурасы жоары шарлы абатта жреді. Осындай кезеде жлдыздарды ядролары сыылады да, тыызды, ысым артып, гелий негізінде болатын термоядролы реакция жруі ммкін. Бл реакцияны нтижесінде гелий кміртегіге айналады, сондытан осындай жлдыздарда кміртегіден тратын ядро пайда болуы ммкін. Термоядролы реакциялар центрде доарылан жадайда, ядро сыылып, температура, ысым, тыызды артып, ядродаы кміртегіні ядролары не протон, не нейтрон, не -блшектерді осып баса химиялы рамы ртрлі болатын абаттара блінеді. Осындай жолмен темірге дейінгі химиялы элементтер пайда болады. Жлдыздарды ядроларында осындай крделі процестер жргенде, жлдызды жоары абаттары лайып, температура тмендейді, жлдыз алыптар тізбегіне кетеді. Жлдызды радиусы, жарырауы артып, осындай жлдыздарды ядроларын те жіішке сулелік тепе-тедік зона оршайды, ал жлдызды затыны 70% кшті конвекция зонасында орналасады.

А ергежейлілер –те тыыз кішкентай жлдыздар. Осы жлдыздарды центрінде тыызды дейін жетеді. Центрінде термоядролы реакциялар доарылан, бірте бірте жылулы энергиясын кеістікке таратып шетін жлдыздар.

Алып жне ттенше алып жлдыздарды атмосферасы сиретілген жне те созылан келеді. А ергежейлілерді атмосфераларында тыызды кндікінен 10 есе арты, биіктігі азантай болады. Тменгі кестеде жлдыздарды негізгі физикалы сипаттамалары келтірілген.