Зін-зі тексеруге арналан сратар мен тапсырмалар

1. Дизартрияны анытамасы, себептері, трлері.

2. Ересектерде кездесетін дизартрияны трлері андай?

3. БЦПСА - негізгі симптомы андай, анытамасы, себептері.

4. БЦСА - классификациясы.

5. Балалар дизартриясыны ересек дизартриясынан айырмашылыа мен састыы.

6. Дизартрияны тзету жмысы андай принциптерге негізделеді?

7. Тзету жмысын жргізу барысында нені ескеру ажет?

Сынылан дебиеттер

1. Архипова Е. Ф. Коррекционная работа с детьми с церебральными параличом /Доречевой период. - М., Просвещение, 1989

2. Белякова Л. И., Волоскова Н. Н. Дизартрия. Уч.пос. для студ., М., Владос, 2009

3. Боромыкова О. С. Коррекция речи и движения с музыкальным сопровождением / О. С. Боромыкова. – СПб., 1999.

4. Винарская Е. Н. Дизартрия. М., 2006

5. Винарская Е. Н., Пулатов А. М. Дизартрия и ее топикодинамическое значение в клинике очаговых поражений мозга. – Ташкент, 1989.

6. Дедюжина Р. В. Логопедический массаж и ЛФК с детьми, страдающими ДЦП. - М., Гном- Пресс, 1999.

7. Ипполитова М.В., Бабенкова Р.Д., Мастюкова Е.М. Воспитание детей с ДЦП в семье. – М., 1993.

8. Карелина И. Б. Дифференциальная диагностика стертых форм дизартрии и сложной дислалии. //Дефектология – 1996. - № 5.

9. Карелина И.Б. Новые направления в коррекции минимальных дизартрических расстройств. // Дефектология - 2000. - № 1.

10. Логопедия / Под ред. Волковой Л. С. - М., Просвещение. 2007

11. Левченко И. Ю., Приходько О. Г. Технологии обучения и воспитания детей с нарушениями опорно–двигательного аппарата. - М., 2002.

12. Манжуова Л. Н. Ммкіншілігі шектелген балаларды дамуыны клиникалы ерекшеліктері. Алматы, 2010

13. мірбекова . ., Тлебиева Г. Н. Дизартрия. Алматы, 2010

БЛІМ. РИНОЛАЛИЯ

Ринолалия (грекше «rhinos» - мрын, «lalia» - сйлеу) – бл сйлеу аппаратыны шеткі бліміні анатомиялы-физиологиялы кемістіктеріні салдарынан дауыс тембріні жне дыбыс айтылуыны бзылуы. Дыбысты бзылуы мен дауыс уеніні бзылуы атарласып сай келуі ринолалиядан дислалия мен ринофонияны ажыратуа ммкіндік береді. Ринолалияда артикуляция, дыбыс шыару /фонация/, дауыс пайда болу механизмдеріні млшерден ауытуы байалады. Оны себебі ауыз жтынша пен мрын резонаторыны атынастарыны бзылуы.

Адамны фонациясы алыпты жадайда барлы дыбыстарды айтан кезде мрын - жтынша пен мрын уысы, жтынша жне ауыз уыстарынан ажырайды. Бл уыстар жмса тадай, жтыншаты жанындаы жне арты бойыны блшы еттеріні жиырылуыны серінен тадай мен жтыншаты жабысуы арылы блінеді. Дыбыстарды айтылуы кезінде жмса тадайды имылы мен жтыншаты арты жаыны (Пассаван валигі) алыдауы пайда болады. Ол жмса тадай мен жтыншаты бір - бірімен абысуына ммкіндік туызады. Сйлеп тран уаытта дыбысты айтылуы мен сзді шапшадылыына арай жмса тадай здіксіз бірде тмен тсіп, бірде р трлі биіктікке жоары ктеріліп трады. Тадай мен жтыншаты мытап абысуы айтылан дыбыса байланысты жне ол дауыссыз дыбыстара араанда дауыстыларда аз абысады. Егер жмса тадайды арты жаыны шеті мен жтыншаты арты абырасыны арасындаы 6 мм-ге жуы кеістік алатын болса, онда дауысты дыбыстарды мрыннан естілетін н пайда болады. Тадай мен жтыншаты е нашар абысуы дауыссыз «в» дыбысында, ал е мыты абысуы «с» дыбысын айтан кезде болады. Бл абысуы дауысты «а» дыбысын айтандаыа араанда алты-жеті мрте кштірек десе болады. «М», «н», «» мрын дыбыстарын айтанда ауа аыны мрын резонатарыны кеістігіне емін еркін кіріп кетеді.

Тадай мен жтыншаты абысу ызметтері бзылуыны ерекшеліктеріне байланысты ринолалия р трлі болады: ашы, жабы (бітеу), аралас. Ал этиологиясына байланысты органикалы жне функционалды деп блінеді.

Ринолалияны барлы трлеріні негізі –сйлеуаппаратыны шеткіблімініттастыыны бзылуы.

Ашы ринолалиядабарлы сйлеу дыбыстарыны айтылуы кезінде ауа жмса жне атты тадай жарышаыны салдарынан тек ана ауыз арылы емес, сонымен атар мрын уысы арылы теді. Ауыз бен мрын жолы аралыындаы апа жабы тран кезде дауыс дірілі ауыз жолы арылы теді де, сйлеу мшелеріндегі дыбыстар дрыс айтылады, егер ауыз бен мрын жолдарыны аралыындаы апа толы жабылмай бір жері ашы алса ауа дірілі мрын жолына тіп кетеді. Соны нтижесінде ауыз бен мрын жолы апа бзылан жадайда, сіресе дауысты дыбыстарды айтан кезде, нні уені згереді, дауысты дыбыстарды ішінде «и» мен «у» дыбыстарыны уендері кбірек згереді, йткені бл дыбыстарды артикуляциясында ауыз-жолы басасына араанда кбірек тарылады. «Е» мен «о» дыбыстарын айтанда н уезділігі білінер білінбес ана естіледі. Ал «а» дыбысыны мрыннан естілуі білінбейді десе де болады, йткені ол дауыстыны айтанда ауыз жолы ке ашылады. Ашы ринолалияда дауысты дыбыстарды н уезділігіні бзылуымен атар, кейбір дауыссыз дыбыстардыда н уезділігі бзылады. Ызы жне фрикатифті дыбыстарды айтан кезде мрын уысында ырылдап естілетін дыбыс пайда болады. Шыл (п, б, д, т, к, , , г) дыбыстарын айтан кезде де н уезділігі ашы естілуі шін дрыс айтылуын амтамасыз ететін ауыз уысында ауа ысымы пайда бола алмайды, сондытан дыбыстар аны айтылмайды. «Р» жне «Л» дыбыстарды да айтылуы бзылады. Ашы ринолалияда «р» дыбысын шыару кезінде ауыздан шыатын ауа аыныны лсіздігінен тілді шыны дірілдеуге шамасы жетпейді. Ашы ринолалияны анытау шін р трлі дістер олдануа болады. Е жеілі – Гуцман сынаы (пробасы). Балаа мрын жолдарын біресе ашып, біресе жауып отырып, кезекпен «а» жне «и» дыбысын айталатады. Ринолалияны ашы трінде дауысты дыбыстарды айтылуы негрлым бзылады. Мрын жабы кезінде дыбыстар, сіресе «и» дыбысы, нсіз айтылады. Сонымен атар мрын анаттарында з саусатарымен атты дірілді сезеді. Тексеру шін фонендоскоп олдануа болады. Тексеру жргізіп жатан адам «оливаны» з лаына, ал екіншісін баланы мрнына тыады. Дауысты дыбыстарды, сіресе, «у», «и» дыбыстарды айтан кезде атты гуіл естіледі. за айтылатын «ф», «с», «ш» дыбыстарын айтанда ырылдаан дыбыс шыады немесе леп сезіледі.

Ашы ринолалия органикалы жне функционалды болып блінеді.

Органикалы ринолалия іштен туа біткен немесе сырты соылар салдарынан пайда болан деп блінеді. Органикалы ашы ринолалия туа біткен трлеріне жмса жне атты тадайды жарылуы жатады. Сырты соыларды салдарынан пайда болатын органикалы ашы ринолалияны тріне ауыз жне мрын уыстарыны заымдары жне жмса тадайды сырты соыны серінен сал болып алуы жатады. Туа біткен ерін жне тадай жарышаларыны салдарынан болан ринолалия медицина жне логопедия шін маызды проблемаларды бірі. Ол хирург- стоматолог, ортодонт, балалалар оториноларингологі, психоневролог жне логопедтерді ерекше кіл аударатын мселелері деп білеміз. Жарышалалар е крделі жне жиі кездесеті ауыту. Бет жарышалар этиологиясы крделі ауыту. Кемістікті пайда болуына рыты дамуыны ерте кезінде генетикалы факторды ыпалы жне экзогендік зияндылы, оны стіне кп жадайларда осы жне баса себептерді йлесуі ыпал етеді (Е.М.Немчинова, 1970; В. М. Мессина, 1971; Г. В. Кручинский, 1974; т.б.). Сонымен атар биологиялы факторлар (йелді жктілік кезіндегі ызамы, токсоплазмоз, вирусты гепатит, тмауды крделі трі жне баса вирусты инфекциялар); химиялы факторларды ыпалы (улы химикаттар, ышылдар, анасыны жктілік кезіндегі абылдаан у жне емдік дрі-дрмек сері) жаымсыз болуы ммкін. Психогендік факторлар: шошыну, йелді жктілік кезіндегі стресстік кйі. Жктілікті бастапы 7-8 аптасында экзогендік сипаттаы зиянды факторды жаымсыз ыпалын айрыша баса айтан жн. деби деректемелерде тым уалауны негізінде пайда болан атты тадай жарышалар трі 10 - 30% дейін (Светлов П. Г.,1962, Писков А. Я., 1970 жне басалары) кездеседі деген мліметтер бар. Тадай жарышасыны салдарынан болан ринолалия ерекше симптомдар кешенімен сипатталады: 1. Тіл алпыны жне белсенділігіні згеруі. Тіл арта тартыы, тілді шы жне арасы кшпен жоары ктерікі кйде болады (блшы еттер тонусыны жоарлауы байалады). Сондытан е жеіл имыл-озалыстарды орындауы оай болады.

2. Жмса тадайды озалысын іске асыратын блшы еттер рекетіні бзылуы. Жмса тадайды ктеретін, мрын жне ауыз уыстарын блетін барлы блшы еттерді ызметі крт шектеулі болады. Бл жадай тек сйлеуде ана емес, сонымен атар шайнау жне жту кезінде орын алады. Жмса тадай сылбыр немесе аз имылды, зіні мрын жне ауыз уысын блу ызметін орындамайды. Жмса тадай мен жтыншаты арты керегесі абыспайды.

3. Сйлеу-озалу анализаторыны бкіл шеткі (перифериялы) шыны з ара рекеттістігіні згеруі. Артикуляциялы жне мимикалы блшы еттеріні з ара рекеттістігіні бзылуымен сипатталады. Бл жадайда артикуляция кезінде бет блшы еттеріні арты имылы, синкенезиялар байалады. Туа біткен жырыы бар адамдарда хирургиялы операциядан кейін де бл иыншылытары жойылмайды. йткені хейлопластикадан кейін алатын тыртытар бет блшы еттеріні имылын шектейді. Нерлым ерінні тыртыы лкен болса, сорлым баланы бет жне мимикалы блшы еттері кбірек артикуляцияа атысады. Сонымен балада сйлеуіні иыншылытары алыптасады. Артикуляциялы жне тыныс алуа атысатын блшы еттеріні зара рекеттістігіні бзылуы баланы сйлеу кезіндегі тыныс алу ерекшеліктерімен сипатталады. Кптеген авторларды зерттеулері бойынша ринолалия кезінде тыныс алу тездетілген, саяз жне жиі болады деген мліметтер бар. Бл тыныс алу кезінде мрын арылы шыатын ауаны клемі 77% -а дейін кбейуіне байланысты болады. Сзді айтан кезде сйлеу кезіндегі дем шыару біркелкі болмайды: сзді ортасында ауа таусылады (В.Н.Яковенко). Дем шыаруды аымы жне біралыптыы , сонымен атар сйлеу кезіндегі тыныс алуды ыратылыы бзылады.

4.Дыбыс айтуды тотальді бзылуы.

Барлы дыбыстар мрынды ренкпен айтылады, сіресе дауысты дыбыстарды айтылуы бзылады. Дауыссыз дыбыстарды айтылуы жо тадай-жтынша аланшасына арай тартыы болады. Соны салдарынан дыбыс айтылуы бзылады, дыбыстар ырылдап шыады. Дыбыстарды алмастыру сирек кездеседі. Ринолалияа шалдыан балалар компенсаторлы рал ретінде жтынша аймаындаы дем шыару жолында тарылу райды. Осы кезде ызы, ысыры дыбыстар ауырт, жаымсыз ренкпен айтылады (М.Зееман). ауырт дыбыстар ауаны атайан дауыс перделеріні аттарымен ысылуынан болады. ыса жне шыл дем шыаран кезде оларды арасында шу пайда болады. Сонымен, ашы органикалы ринолалияда жарытар артикуляциялы аппаратты ызметін патологиялы згерістерге сотырып, сйлеу тілні ауытуын лайтатын фактор болып табылады. Туа біткен жырытарды анатомиялы згерістері тек сйлеу-озалыс анализаторыны шетіні жоары блімде байалады (жарыты болуы, тадай блшы ет кешеніні жеткіліксіз дамуы, тіс-жа жйесіндегі згерістер). Бл анатомиялы згерістер сйлеуді барлы ш жйесіні (энергетикалы, генераторлы жне резонаторлы) траты функционалды ауытыулара келіп сотырады. Бл сйлеу кезіндегі тыныс алуыны тріне, дауысыны жне оны артикуляциясыны ерекшеліктеріне серін тигізеді. Сонымен, ашы ринолалия жне оны сипаты компенсаторлы бзылыстара байланысты болады: ауыз уысындаы тілді патологиялы алпы, жмса тадай блшы еттер имылыны бзылуы жне сйлеу-озалыс анализаторыны шетіні барлы блшы ет топтарыны зара рекеттістігіні бзылуы.

Функционалдыашы ринолалияны шыу себептері р трлі болуы ммкін. Бан баланы сйлеу мшелеріндегі дыбысты айтылу кезінде жмса тадайды болбырап босасуы мысал болады. Функционалды ашы ринолалияны бір трі – «йреншікті» ашы ринолалия. Бл тама, кмей бездеріні лайып кеткен ісігін сылып тастааннан кейін немесе дифтериядан кейін болан парезден пайда болады. Ол жмса тадайды имыл-озалысы за мерзімге дейін шектеулі боланына байланысты. Ашы ринолалияны функционалды тексеруінде атты жне жмса тадайында органикалы згерістер байалмайды. Дауысты дыбыстарды айтылуыны крделі бзылуы функционалды ашы ринолалияны негізгі белгісі. Ал дауыссыз дыбыстарды айтан кезде тадай мен жтынша жасы абысады жне оларды ндері мрыннан шыпайды. Функционалды ашы ринолалияны болжамы органикалыа араанда едуір олайлы. Ол фониаторлы жаттыулардан кейін жойылады, ал дыбыс айтуыны бзылуы дислалияны тзетуінде олданатын тсілдер арылы жойылады.

Бітеу (жабы) ринолалиядабарлы сйлеу дыбыстарыны айтылуы кезінде ауа ауыз арылы теді. Бл баланы мрнымен тыныс алуы иындаанымен тсіндіріледі. Мрын уысына тетін жолды жауып тратын полип, аденоидты лаю, мрын аласыны майысуы жне басалары себеп болуы ммкін. Мрын резонансы ттас немесе жарым-жартылай дауыс алыптасу барысында шеді, дауыс бір атар обертонын жоалтады, мрын жолды дыбыстары («м», «н», «») брмаланып ата айтылады. Егер мрын резонансы жо болса, онда бл дыбыстар ауыздан айтылады б, б’, д, д.Бітеу ринолалияда дауысты дыбыстарды да дрыс айтылуы бзылады.

М. Зееманбітеу ринолалияны екі трін ажыратады: алдыы бітеу жне арты бітеу ринолалия.

Алдыы бітеу ринолалияда ауаны мрын уысынан те алмайтыны байалады.

Мрынны арты блігіні тменгі абыршыыны алыптан тыс лайып кетіп /гипертрофия/, тратап заа созылуынан /хроникалы/, мрын шеміршегіні майысуынан, мрын жолыны ісінуінен пайда болады.

Арты бітеу ринолалия– мрын жтынша уысыны тарылуы байалады.

Балаларда жиі кездесетін тама кмей бездеріні шамадан тыс ісіп кетіп лаюыны салдарынан, сирегірек - мрын жтыншаты абынуынан, мрын жтынша фибромасы немесе басалай ісіктерден пайда болады.

Функционалды бітеу ринолалиябалаларда жиі кездеседі, біра аныталуы р уаытта дрыс бола бермейді.

Оны бір ерекшелігі - мрын жолыны тімділігі жасы жне мрыннан тыныс алуы бзылмаан жадайда пайда болады. Функционалды ринолалияда мрынды жне дауысты дыбысты ніні уезділігі органикалы бітеу ринолалияа араанда кштірек бзылан болуы ммкін. Оны себебі - жмса тадай фонациясыны жне мрын жолды дыбыстарды айтылуы кезіндегі деттегісінен жоары ктеріліп кетіп дыбыс толынымен мрын жтыншаа баратын жолды жауып алады. Бл сияты былыстар жйке ауруына шалдыан балаларда байалады.

Органикалы бітеу ринолалияда е алдымен мрын уысыны тарылуыны себептері жойылуы керек. Мрынмен тыныс алуы алай дрысталса, ааулыта солай жоалады. Егер мрын жолыны тарылуын жойаннан кейін де ринолалия крінісі згермесе, онда функционалды бзылыста олданатын жаттыуларды пайдалану ажет.

Ринолалияны тзетуде логопедиялы жмысты тиімділігі мрын жтыншаты алпы, uvula ызметі, баланы жасына байланысты.

Аралас ринолалия бір уаытта ашы жне жабы ринолалия себептері атар болан жадайда байалады, яни мрын бітелуімен атар мрын-жтынша абысуыны жеткіліксіздігі бар кезде болады. Сйлеу тілі бзылысыны трі басымдылы бзылыса байланысты болады. Жмса тадайды ыса болуы, оны кілегей асты жарылуы жне аденоидтарды лайуыны йлесуі аралас ринолалияны крінісі болып табылады.

орытынды.1.Сйлеу тілі бзылыстарыны классификациясында ринолалияны сйлеу тіліні дербес бзылысы деп арастыруа болады.

2. Ринолалияда жетекші бзылыс болып дыбыстарды артикуляциясы мен фонациясыны бзылуы табылады.

3. Ринолалияны трлері анатомиялы ааулыа жне сйлеу кезінде дем шыаруында ауа аымыны баытына байланысты ажыратылады.

4. Е жиі кездесетін сйлеу тіліні бзылысы тадайды туа біткен жарышалары салдарынан пайда болан ашы ринолалия болып табылады.

5. Тадай жарышалары салдарынан пайда болан ашы ринолалияда сйлеу тіліні ааулыына екінші реттік компенсаторлы бзылыстар сер етеді: ауыз уысындаы тілді алпы, жмса тадай блшы еттері рекетіні бзылуы жне сйлеу-имыл анализаторыны шеткі штарыны блшы еттері йлестігіні бзылуы.

Тандай жарыымен шартталан ринолалияны зерттеу тарихы

Ринолалияны зерттеу тарихы за жне азапты жолды басынан кешірді. Оны зерттеуіне дрігерлер, психологтар, дефектологтар атысан.

Ринолалия бойынша алашы жмыстарды дрігерлер жазан болатын. Оларды кш-жігерлері айта алыптасан тадай пердесі (жмса тадай) жеткілікті зын жне озалмалы болуы шін жне ауыз уысын мрын уысынан даралай отырып, жтыншаты арты абырасымен йлесетіндей етіп, тадай жиынтыын толы жедел айта алпына келтіруге баытталды. Осы нтижеге ол жеткізу аа мен мрын арасындаы ткелді еркімен тйыталу ммкіндігін амтамасыз ететіні жне сйлеудегі мрынды ренкін жою шін немесе оны толыымен алып тастау шін алышарттар дамытылады деп есептелген болатын.

Н. И. Пирогов (1844), Н. В. Воронцовский (1875), П. Субботин (1894), М. И. Пайкин (1936) здеріні жмыстарында тадайды клемдері андай дегейде жедел шараларыны серінен трін згертуге абілетті; тадай клемдеріні андай крсеткіштері мыылдау кезінде анарлым сттілікті логотерапияа олайлы болатыны туралы мселені талылаан еді.

Н. И. Пироговты оушысы Н. В. Воронцовский 1870 жылы периосталды уранопластика алыпты сйлеуді алпына келтіруді жолында е тамаша адам жасааны туралы хабарлаан болатын. Оны ойынша, уранопластикадан кейінгі мыылдауды саталу себебі – жмса тадайды екінші айтара ысаруы, оны озалымдылыыны жеткіліксіздігі мен жалпатыы бойынша кернеу болып табылады.

Ауыз уысындаы анатомиялы аауды тзетудегі хирургтарды ол жеткізген сттіліктеріне арамастан, оларды ешайсысы тек жедел араласуды кмегімен ана сйлеуді фонетикалы жаын ндеуінде жаымды нтижелеріне ол жеткізе алмады. Уранопластика здігінен-зі ринолалиямен заымдалан балаларды сйлеуінде назалды дыбыстауды жоймайтындыы жалпыа млім болып айналуда.

А. А. Лимбергті айтуына сйкес, сзілмелі аауды емдеу жне аауды жеу ісінде хирург оны лесіне тсетін рлді наты тсінуі керек. Хирургиялы емдеуді міндеті – ызметтеріні алыпты даму ммкіндігін бзбай деформацияланан мшелерді формасы мен клемін ммкін боланша толыымен алпына айта келтіру болып табылады. Мшені брмаланан жне жеткіліксіз ызметін тзетуі (сйлеу ызметтеріні ерекшеліктері) здігінен-зі сирек жне кездейсо ана беріледі.

Ринолалияны зерттеу мен логотерапияны дамуын жетілдіруге шетел мамандары лкен лес осты.

Мысалы, Лемонье, Б. Лангбек, Макуэн, Кез жне басалары (ХХ .) тадайды жарылуын хирургиялы емдеуді жетілдірді жне сйлеуі аны болу шін жасспірімдер мен лкендерге хирургиялы араласуа араанда, оыту кбірек беретінін немі атап айтан.

Аау мнділігін медициналы жне педагогикалы зерттеу жне оны жеу ммкіндіктерін арастыру барысында ашы мыылдаудаы сйлеуді бзылуларын жоюды педагогикалы дістерінде екі баыт делді.

Оларды біреуі – неміс, - Германияда жне біратар зге де мемлекеттерде абылданан (Г. Гуцман, 1924; Г. Арнольд, 1959; М. М. Ванкевич, 1926; В. А. Каретникова, 1927; М. Е. Хватцев, 1931, 1959). Ол кшті оздырыштармен туындатылатын, озуды бастапы иррадиация аидасынан шыады. Оны арасында алыпты сз-озалыс мшелеріні кешенді ызметіне ааулы мшелер (жмса тадай жне басалары) тартылады. олданылатын жаттыулар блшектеп кернеулі, кштік сипатта болады.

Неміс мектебінде логотерапевттік шараларды электр- жне вибромассажды пайдаланумен бірге йлестіру кзделген болатын, содан кейін, артикуляциялы жне тыныс алу тренингі бойынша сабатар енгізілген еді.

Екінші баыт, шартты трде французды деп аталынатын, дрыс тыныс алу мен дауысты оюа негізделеді. (С. Борель-Мезони, 1929; В. Ведю, 1929). Бл баыт физиологиялы табии, сйлеу озалыстарыны кернеуленбеген ажыратып тыныс алуа негізделеді.

ос баыттарды кілдері тадай-жтын апаыны еркін жабылуына ол жеткізу ажеттілігінен шыатын. Мндай жабылу тадай пердесіні озалымдылыын, Пассаван валигіні тадай пердесімен (жмса тадаймен) абыстыруын амтамасыз ету кезінде ммкін.

Неміс баытыны анарлым жарын бейнелеушісі – проф. Г.Гуцман болып табылады. Онымен делінген дісте тадай-жтын пердесін жасартуа арналан жаттыуларды наты жйесі сынылады. Ол сйлеу жаттыуларын обтураторды немесе мрын ысышын пайдаланумен жргізуді сынады.

Тадай пердесіні Пассаван валигімен тйісуі жне осыны салдарынан тадай-жтын апаыны жасаруы обтураторды салуда немесе мрын шеттерін (анаттарын) ысу кезінде ол жеткізіледі, йткені осы уаытта, ауызда кшті ысым пайда болады. Бл тадай пердесіні жоарыа арай ктерілуіне рекеттеседі. Сйлеу жаттыуларыны негізінде – жоарылатылан дыбыстаы дауысты пайдалану болып табылады.

Фрешельс сйлеу аауын жоюды серпіліс тріндегі дісін сынды. Жмыс істеуді осындай дісі кезінде бір уаытта, ажырлы фонациямен немесе ыса дыбысты йлесімдерді айту кезінде кеуде дегейіне дейін ктерілген, атты ысылан ждырытарды озалуыны арынды серпіліс тріндегі баыттары жасалынады. Осы кезде дамытылатын энергия осы кезеде жмыс істейтін барлы блшыеттерге таралады да оларды осымша жмыс істетеуге мжбр еткізеді. Бл тадай апасыны дамуына жне ныаюына алып келеді.

Хватцев М. Е. дістемесі. Жеке тжірибе негіздемесіндегі неміс мектебіні аидалары М. Е. Хватцевпен модификацияланан болатын.

Ол сынан дістеме, отанды, сондай-а, шетелдік кптеген мамандарды тжірибесін жалпылай отырып, тіпті е иын жадайларда оды нтижелерге ол жеткізеді, біра, логопедтен жоары шеберлікті жне сйлеу аппаратыны анатомиясы мен физиологиясын жетік білуін, ал науастардан – кш салуды жне ынталануды талап етеді. Ол науасты сйлеу аппаратын дамыту шін жаттыуларды крделі кешенін, жмыстарды кптеген механикалы дістемелерін сынады.

Осы дістемені иындыы мен жеткіліксіз тиімділігі авторды зімен бірнеше рет айтылан болатын.

«3-4 ай бойы тілген курс ерекше иын жадайларда лі толыымен таза (мыылдамау) жне аны ымды сйлеуге ол жеткізбейді: алашы кездерде, дыбысты йлесім бойынша жасалан жмыс пен сйлеудегі жеке дыбыстарды ныайтуа арамастан, тірі сйлеуді айта игерілген дыбыстары бірін-бірі тежейді жне брмалайды, жиі млдем тсіп алады жне ескі бекітілімдермен ауыстырылады жне т.б.»[1]

Француз баыты кейбір модификациямен кеес авторларыны (Ф.А. Рау, Е. Ф. Рау, З. Г. Нелюбова, Т. Н. Воронцова, А. Г. Ипполитова) жмыстарыны біратарында дамыды.

Осы жмыстарда операцияа дейінгі, сондай-а, операциядан кейінгі ринолалия кезіндегі логопедиялы жрдемні ажеттілігі крсетілген болатын. Дегенмен, кптеген жадайларда, назар операциядан кейінгі жмыса берілетін жне операцияа дейінгі сабатарды ммкіндіктері туралы тек байап ана айтылатын.

1931 жылы Ф. А. Рауды «Дооперационные логотерапевтические упражнения при врожденных небных щелях», («Туа біткен тадай уыстары кезіндегі операцияа дейінгі логотерапевттік жаттыулар») таырыбындаы рефераты жарияланан еді.

Осы жмыста операцияа дейінгі кезедегі дрыс сйлеуді трбиелеуге баытталан сабатарды дыбыстарды оюды жалпы абылданан дістемесі бойынша жргізу сынылан болатын. Ф.А. Рау дрыс артикуляцияларды операцияа дейін трбиелеу иыныра, ал дрыс емес трбиеленген озалыстар операциядан кейінгі логопедиялы жмысты шиеленістіру ммкіндігі туралы ойын айтан. Осыан байланысты, ол операцияа дейінгі сабатар кезіндегі сйлеуді алыптастыруа те мият болу керек дейді.

1933 жылы жарыа Е. Ф. Рауды «Практическое руководство по исправлению речи при открытой гнусавости» («Мыылдауды ашы трлеріндегі сйлеуді тзету бойынша тжірибелік нсаулыы») шыты. Ол жерде он бір сабатардаы жмысты дістемесі беріледі. Мнда мрынны ысылан жатары кезіндегі дыбыстарды дрыс айтуды трбиелеу аидасын пайдалану мен логопедиялы сабатарды ыса тізбекті дістемесін беруге тырысып крді.

1938 жылы З. Г. Нелюбованы ыса дістемелік жазбашасымен «Книга по исправлению недостатков произношения», («Сйлеуді кемшіліктерін тзету бойынша кітабы») басылып шыарылан еді. Бл кітапта науастармен жмыстарды сегіз блімдері келтірілген жне туа біткен жарытары бар балаларды сйлеу тілін трбиелеуді тсілдері айтылан.

Алдаы жмыстармен салыстыранда, З. Г. Нелюбова кптеген жаа тсілдерді енгізді: тадай пердесіні массажы, тадай пердесіне арналан арнайы жаттыулар (есінеу, басты шалайтан кезде бірнеше су тамшыларын жту, тіл шыарылан кезіндегі жтелу). Автор дауыс - дем шыару аымыны алыптасуына жне диафрагмалды тыныс алуды алыптасуына кп назар аударды. Сондай-а, те атты дауысты, дыбысты сйлеуді айту кезіндегі атты шабуылды ке пайдалану кзделді. Бл жерде алашы рет ринолалиясы бар адамда зіні сйлеуіне есту зейінін дамыту ажеттілігі айтылып бет блшыеттеріні тик тріндегі жне хореикалы озалыстарды туындауын болдырмау ммкіндіктері крсетілді.

Осылайша, З. Г. Нелюбова ринолалия кезіндегі сйлеу жаттыуларыны жйесін сынды.

Ринолалия кезіндегі логопедиялы жмысты иындытары аауа сер етуді жаа жолдарын іздеуге мжбрледі.

1952–1955ж.ж. А. Г. Ипполитова т.б. алымдар «Логопедические приемы работы при открытой гнусавости и псевдобульбарном параличе» («Ашы мыылдау мен псевдобульбарлы паралич кезіндегі логопедиялы жмысты тсілдері») (1952) жне «Приемы логопедической работы при открытой гнусавости» («Ашы мыылдау кезіндегі логопедиялы жмысты тсілдері») (1955) маалаларында осындай науастармен жмыс істеуді тжірибесін жалпылаан еді.

Т.Н. Воронцованы жмыстарында (1966) ересек науастардаы уранопластикадан кейінгі логопедиялы сер етуді дифференциациясы жргізілген болатын. Жмса тадайды зындыына, озалымдылыына жне жтынша блшыеттерді дамуына байланысты Т.Н. Воронцова науастарды 3 топа бліп, олармен жмыс істеуді ерекшелігін крсеткен болатын. Сонымен атар, логотерапия мен физиотерапияны пайдалануды кезектілігі мен йлесуі крсетілді, сер ету кезедері мен оларды мазмндары аныталды.

Аауды игеруді анарлым тиімді жолдарын іздей отырып, логопед-мамандар дрігерлермен бірлесе отырып, аауды талдауды жаа дістерін пайдаланан болатын. Мысалы, логопед Н. И. Сереброва дрігер Л. В. Дмитриевпен бірлесе отырып (1969), ринолалиясы бар балалармен тзету жолдарыны динамикасын круге жне бір логопедиялы тсілдермен сйлеуді ызметтерін толы алпына келтіру ммкіндігін болжауа ммкіндік беретін рентгенография дісін олданан еді.

Осы дісті пайдалану, логопедиялы жмысты тиімділігі біратар факторлара: жмса тадайды жне жтыншаты арты абырасыны озалымдылыына, жтыншаты арты абырасы мен жмса тадай арасындаы ашытыа, жтыншаты орта блігіні еніне туелді екендігін крсетті.

Берілген сйлеуді бзылуы кезінде логопедиялы жмысты нсаулытарыны біреуі сынылды: логопедиялы сабатарда науастар сйлеу кезінде дем шыаруды негізгі тртіптерін йренді. Ол тадай пердесіні кернеуі кезінде, тілді тбірі тсірілген, тменгі жаты ммкін боланша кп тсірілуі кезінде жасалынуы керек. Дрыс сйлеу кезіндегі тыныс алуын деумен бірге, дістеме дауысты тзетуді жне дыбыстарды артикуляциялауды арастырды.

Н. И. Сереброваны байаулары, дауысты алыпты дыбыстануы шін жмса тадайды жтыншаты арты абырасымен толы тйісуі міндетті еместігі туралы болжамдарын растады. Егер жмса тадай мен жтыншаты арты абырасы арасындаы ашыты жмса тадай мен тіл арасы арасындаы ашытыа араанда аз болса, онда оыту рдісінде сйлеуді мрын ерекшеліктерінсіз алуа болады.

Осындай жадайда, ринолалия кезіндегі сйлеу аауларын тзету тжірибесінде рентгенография дісін олдану тзету жмысы басталуына дейін сйлеуді тзету нтижелерін алдын-ала болжауа жне жмысты жоспарын белгілеуге ол жеткізді. Сабатарды рдісінде жмса тадайды, жтыншаты арты абырасыны озалымдылыы жасаруы жне оларды арасындаы ашыты маызсыз дрежеде ысаруы ескерілген.

Ересектерге арналан С. Л. Таптапованы дістемесінде ндемеу режимін, дауысты дыбыстарды іштен айтуы сынылады. Ондай шаралар бет –ауызды тыжырайтушылыын жне мрыннан сйлеуін азайтуа дайындайды. Сонымен атар автор вокалды жаттыулар жасауды сынады.

В.И. Ермакова (1980) дыбыс айту жне дауысты тзетуді денгейлік дістемесін растырады. Автор туа біткен жарышатары бар балаларды жас ерекшеліктеріне байланысты дауыс шыаруды функциональді ауытулары болатынын, соан байланысты ортофониялы жаттыуларды дейді, жетілдіреді. Операциядан кейінгі кезеге ерекше назар аударады жне жмса тадайды имыл–озалысын дамытуа баытталан тсілдерді сынады.

Ринолалияны тзету – педагогикалы жмысын трт кезеге бледі:

1. Операцияа дейінгі дайынды кезе.

2. Операциядан кейінгі кезе. Дауысты дыбыстарды ою. Мрынды резонансты жою.

3. Дыбыс айтуын тзету, тыныс алуын, фонациясын жне артикуляциясын йлестіру кезеі.

4. Жаа дадыларды толы машытандыру кезеі.

Операцияа дейінгі логопедиялы жмысты масаты – патологиялы деттерін болдырмау жне алыпты сйлеуін дамытуды базасын (негізін) алыптастыру. Бл кезе келесі баыттарда жргізіледі:

1. операциядан кейін тадай шымылдыын тйістіруге дайындау жне

жтынша блшы еттерін дистрофиядан сатандыру;

2. ауа жолын баытты шыаруа дадыландыру жне баналы дем

алуын тежеу;

3. жтынша блшы еттерін атайту;

4. дыбыстарды дрыс айтуын, оральді праксисті дамытуды жне ауыз

уысында тілді ала арай орныуыны алы шарттарын жасау;

5. фонемаларды естіп абылдау, ажырату.

Екінші кезеде жргізілетін логопедиялы сабатарды негізгі масаты – тадай – жтыншаты толы жабысуын, тйісуін дамыту. Саба дауысты а, э айтызудан басталады. Алдымен дыбысты асыпай, созып, орташа дауыспен ашы артикуляциямен айтады. шінші, тртінші сабатан дауысты дыбыстар осарлап айтылады. Дауысты дыбыстар мына кезектілікпен айтылады: а,э,о,,ы,и,у,.

шінші кезені негізгі масаты – тыныс алумен сйкестендіре отырып дауыссыз дыбыстарды тзету. Осы кезеде дыбыс айтуын тзету мен оса дрыс дауыстау дадыларын алыптастырады. Ол шін арнайы фонопедиялы жаттыулар олданады.

Тртінші кезені негізгі масаты – жаа дадыларды толыымен машытандыру, шінші денгейде ойылан дыбыстарды ауызекі сйлеуде олдану болып табылады. ліде болса байалатын ринофонияны жою жне жмса тадайды имылын дамыту шін вокалды жаттыулар олданылады.

азіргі кезде жиі олданылатын А. Г. Ипполитованы тзету жйесі болып саналады. Бл дістеме сіресе баланы дыбыс айтуын тзетуде те нтижелі. А. Г. Ипполитова операцияа дейін тзету жмысын жргізу ажеттілігін алашы негіздеген авторларды бірі. Бл дістемені ерекшелігі тыныс алу мен артикуляциялы жаттыуларды бірден атар жргізу, дыбыс кезектілігін артикуляциясы сас негізінде алыптастыру болып табылады.

Оу ралында ринолалияны тзету жмысы А. Г. Ипполитованы жйесі бойынша берілген.

орытынды. Логопед-мамандар мен дрігерлер ашы ринолалия кезіндегі сйлеу аауларын жоюды белгілі бір дістемелерін сына отырып, тадай-жтынша апаыны алыптасуына жне ныаюына мтыландарын ринолалия туралы ілімні даму тарихы крсетеді. Бл шін жеткілікті зындытаы жне озалыстаы тадай пердесіні жне тадайды Пассаван валигімен тоысу ммкіндігі болуы ажет. Сонымен бірге, жмса тадай мен жтыншаты арты абырасыны арасындаы жне жмса тадай мен тілді арасы арасындаы ашытытарды араатынасы маызды маынаа ие болып келеді.

Осыан байланысты, логопедиялы сабатарда тадай-жтынша апаыны ныаюына байланысты шарттарды дамуы шін ана емес, сонымен атар, ринолалияларды бтін симптоматикасын есепке алып, атап айтанда, тілді ауыз уысындаы ааулы жадайын ескере отырып жмыс істеу ажет.

Жоары ерінні жне атты тандайды туа біткен жарытары, оларды баланы жалпы жне сйлеу тіліні дамуына тигізетін сері

Жа-сйек патологияларыны е жиі кездесетін трлері атты жне жмса тадайды жарытары болып табылады. Жылдан жыла бндай ааулытарды саны суде. Жа – сйек патологиясы сйлеу тіліні дрыс дамуына кедергі болады.

Жарышаларды трлері

азіргі кезде тменде крсетілген топтастыру олданылады.

Туа біткен стігі ерінні жарыы: жасырынды, жартылай жары (жары мрынны тменгі уысына жетпейді): а) мрынны тері-шеміршек бліміні деформациясыз; б) мрынны тері-шеміршек бліміні деформациясымен;

Ттас (толы) жары (мрынны тменгі уысы жне кейбір кезде мрын жолы тбіні шетіне дейін жарыты болуы). Жарытар екі жаты жне біржаты болуы ммкін (44 - 45сурет).

Жас кезінен бастап хирургиялы емдеу жне ажет болан жадайда, ортодонт мамандарыны баылауы пайдаланылады. Бл ааулы сйлеуді дамуы шін алыпты жадай тудырады.

44 сурет 45 сурет

Хирургиялы емдеу дер кезінде крсетілген жадайда жарышаларды орнында сл крінетін тырты алады (46-49 сурет).

46 сурет 47 сурет

48 сурет 49 сурет

Туа біткен тадайды жарыы.

1. жмса тадайды жарыы:жасырынды ( субмукозды); жартылай жне ттас (толы);

2. жмса жне атты тадайды жарыы: жасырынды; жартылай жне ттас (толы), ( 51 сурет);

3. жмса жне атты тадайды альвеолярлы скініні жырыы: екі жаты жне біржаты;

4. атты тадайды алдыны блігіні жне альвеолярлы скініні ттас жарыы: екі жаты жне біржаты;

50 сурет

Логопедке субмукозды немесе жасырын жарыын анытау анарлым иын. Оны анытау шін а дыбысын ке ашы ауызбен айту кезінде кішкентай ш брыш формасында сл ана жиырылатын, атты тадайды арты беткейіне назар аудару керек. Осы саладаы шырышты абы жаланан жне анарлым боз бояуа ие болып келеді.

Тадайды ааулары ерінні жарылуымен йлесуі ммкін. Блшектенген жарытар толытара араанда, ал бір жатылар екі жатылара араанда бірнеше есе жиірек кездеседі (М. В. Дубов бойынша). Ем шараларыны затыы мен клемі туа біткен патологияны ауырлыына туелді болып келеді, йткені хирург жне ортодонтпен келісіп жргізетін за мерзімді емдеу талап етеді, жырытар детте, р трлі тіс-жасйек деформацияларымен йлеседі.

Туа біткен тандай жарытарыны баланы физикалы жне сйлеу тіліні дамуына тигізетін сері

Ринолалияа шалдыан балаларды психологиялы дамуында кейбір ерекшеліктер де жиі байалып алады.

Ерін мен тадай жарыы е кп тараан іштен дамыан ауыр кесел. Осы кеселді салдарынан баланы даму барысында крделі фунционалды бзылу пайда болады.

Ерін мен тадайы іштен жетілмеген бала те лкен иындыа шырайды.

Ерін мен тадайды біреуіні айырылып жарылуы баланы емуіне ерекше иынды туызса, ол екеуі бірдей жарылан болса бала сору абілетінен млдем айырылады. Ему кезінде сут баланы тыныс алу жолдарына кетіп, оны аалтып, шашалтады. Сондытан балаларды асыпен немесе пипеткамен таматандыруа тура келеді. Осылай таматандыранны зінде балалар шашалып алады. Оларда жтел, лосу пайда болады. Ас таматандыру кезінде жеткіліксіз дамыан тадай ыртыстарына, мрын уысына, евстахиев ттікшесіне, мрын-жтыншаа жне тыныс жолдарына тсіп, сонда трып алады да шырышты абыты абынуына шыратады.

Жоары жа сйектеріні дрыс дамымауына байланысты баланы тістері екі атар немесе атты тадайды ортасында седі. Дрыс таматанбааннан баланы алашы (ст) тістері тез тсіп алады.

Ринолалиясы бар баланы ему абілеті тмен, ерін имылдары заымдалан боландытан оларды бкіл бет блшы еттеріні жетілмеуі байалады. Соны салдарынан баланы мимикасы дамымаан болады жне артикуляцияа бкіл бет блшы еттері атысады.

Тадай жарыыны кеселінен баланы физиологиялы тыныс алуы нашарлайды.

Баланы таматануы иын боланы оны суін нашарлатады немесе бала р трлі ауруа шалдыыш келеді. Жарыы бар баланы кпшілігі жоары тыныс жолдарыны абынуы, бронхитке, ан азаюы, кпені абынуы, мешел ауруына бейім болады. Мндай баланы лор мшелерінде мрын шеміршектеріні исаюы, мрын желбезектеріні згеруі, тама-кмей бездеріні ісіуі сияты патологиялы згерістер байалады. Бл баланы мрыныны ісіп ызаруы жиі болып трады. Ісіп ызару барысы мрынны шырышты абыына, жтыншаты евстахиев ттікшелеріне ауысып жне орта латы абынуын оздыруы ммкін. Жиі ісулер созылмалы баыта айналады, есту абілетіні нашарлауына себепші болады.

Туа біткен жарыы бар балалар туаннан бастап з ауытуларына бейімделуіне мжбр болады. Бл ауыз уысында тілді ерекше орналасуымен сипатталады. Бала тілін рефлекторлы арта арай тартады, соны арасында тілді клдене блшы еті жиырылып, тілді тбірін жоары ктереді. Сонымен, тыныс алу жолдары жіішкередіде жтыншаты керегелерін суытан орайды. Ауыз уысында тілді осындай ерекше орналасуы бірте-бірте алыптасады. Туа біткен жарыы бар балалар шаласынан жатып йытаанды натады, йткені бл тілді ауызда тереірек боланын жеілдетеді.

Тілді бндай алпы сйлеу кезінде мрынды ренк пайда болуына серін тигізеді.

Сонымен, туа біткен тадай жне ерін жарытары баланы таматануын, оны физиологиялы жне сйлеу кезіндегі тыныс алуын бзады, бет блшы еттері жмысыны сипатын згертеді, ауыз уысында тіл дрыс орналаспайды. Осыны брі баланы сйлеу тіліні алыптасуына серін тигізеді.

Ринолалияа шалдыан баланы сйлеу тіліні ерекшеліктері

Сйлеуге дейінгі кезе згеше жне ааулы теді. Кбінесе деттегі сыбдыр дыбыстар «п», «б», «т», «д» мрын уысына ауаны кетуінен нсіз айтылады. Бл естуді ныаюыны жотыына немесе крт тмендеуіне келіп соады, соны салдарынан былдыр белсенділігі азаяды. Сйлеуді кеш пайда болуы байалады. Дыбыс артикуляциясы ана емес, сонымен атар сйлеуді просодикалы элементтеріні дамуы да азап шегеді.

Артикуляциялы аппарат ттастыыны бзылу нтижесінде артикуляция мшелеріні алпыны компенсаторлы згеруі алыптасады: тіл тбіні жоары ктерілуі, ерін, тіс пен ерін дауыссыздарды, лабиаланан дауыстыларды айтылу кезіндегі ерінні жеткіліксіз атысуы, мимикалы блшы еттеріне кш тсу. Сйлеу тілінде мрын резонаторыны осылуына байланысты кп дыбыстарды артикуляциясы бзылады. Дауыста крт мрынмен айту згешелігі пайда болады.

Сйлеуді айтарлытай жалпы тсініктілігі тмендейді. Кей-кезде сз тіректегілер шін млдем тсініксіз болады. Айтылу ерекшелігі жазбаша сйлеу тіліндегі ателіктерге, тілді фонематикалы жйесіні брмалануына келіп соады. Сйлеу тіліні кеш шыуы, логопедиялы кмек кп уаыта дейін крсетілмеуі, ажетті сйлеу тжірибесі аз болуы, психикалы белсенділігіні тмендеуі баланы сйлеу рекетіне серін тигізеді. Туа біткен жарыы бар балаларды жазбаша сйлеу тілінде кездесетін дисграфиялы ателері алуан трлі. Ринолалиясы бар балаа тн п, б дыбыстарын м, т дыбыстарына, д дыбысын н дыбысына алмастыру болып табылады жне керісінше м - д, м - б, п. Мысалы, бал- мал, тал; доп – ноп, т.б. Ысыры, ызы дыбыстарды алмастыруы жне шатастыруы жиі кездеседі: засыл –жасыл. Ц дыбысы с дыбысымен алмастырылады: сирк – цирк; ч дыбысы жазуда ш, с немесе ждыбысымен алмастырылады, ал щ – ж дыбысымен алмастырылады. Р дыбысы л дыбысымен алмастырылып жазылады, керісінше л- р алмастыру сирек кездеседі. атар келген дауыссыз дыбыстарды, дауысты дыбысты тсіп аланы байалады: сакан – стакан; клді – келді, шлек – шелек; керісінше арты дауысты дыбыстарды жазуы да кездеседі. Жазбаша тілді бзылуы кптеген факторлара байланысты: артикуляциялы аппаратындаы ааулыыны тередігіне, баланы тлалы ерекшеліктеріне жне компенсаторлы ммкіншіліктеріне, логопедиялы кмекті алан уаытына жне тріне, сйлеу ортасыны серіне. Мектеп жасындаы жалпы сйлеу тіл дамымауы бар ринолалиясы бар балаларда сйлеу тіліні лексикалы жне грамматикалы жаыны дамымауы байалады. Балаларды сздік оры кедей, аз болады. Жазуында балалар осымша сздерді, септік жалауларын, демеуліктерді дрыс олданбайды, яни балалар жазуында аграмматизмдер байалады. Балаларды ауызша сйлеу тілі дамымааны оу кезінде крінеді. Оу темпі баяу, сз элементтерін шатастырады, сзді формаларын дрыс ажырата алмайды. Оыанны мазмнын тсіну р трлі денгейде болады; фразадаы сздерді, мтінні бліктеріні з ара байланысыны бзылуы байалады.

Ринолалия кезінде сйлеу тіліні жетіспеушілігі адамны барлы психикалы функцияларыны дамуына сер етеді. Сйлеу тіліні коммуникативті рал ретінде бзылуы адамны жымдаы жадайын иындатады. Оларды рбыларымен арым –атынасы кбінесе бір жаты болады да, нтижесі балалара кері серін тигізеді. Балалар ялша,тйы,ашуланша болады.Егер ринолалия таза кйінде кездессе кп жадайда науастарды интеллектісі саталан болады. Содан оларды іс -рекеттері олайлы жадайда болады.

Сйлеу тілі ауытуын тзету жмысы балаларды о мінез ерекшеліктеріні алыптасуына себеп болады, жоары психикалы функцияларыны дамуын ынталандырады.

Сонымен, туа біткен жарышалар бала азасыны алыптасуына жне жоары психикалы функцияларыны дамуына кері серін тигізеді. Адамдар з ауытуларыны орын басатын ерекше жолдарын табады. Соны нтижесінде артикуляциялы аппарат блшы еттеріні з ара байланысы дрыс алыптаспайды. Бл біріншіреттік бзылысты – сйлеу тілді фонетикалы ндеуіні бзылысыны- себебі болып табылады. Бл бзылыс сйлеу тіліні бір атар екіншіреттік бзылысына жне адамны психикалы статусыны бзылысына келіп сотырады. Біра бндай адамдарды бзылан функцияларын оалтуу шін компесаторлы ммкіндіктері те жоары.

Ринолалияда кездесетін р трлі аутуларды тзету ммкіндіктері