Жапония мен Отстік Кореяда сыбайлас жеморлыа арсы крес саласындаы занаманы жзеге асырылуы

Сингапурдаыдай Жапонды за шыарушы сайлау кампанияларыны, партиялар мен зге де саяси йымдарды аржыландыруда ата шектеулер ояды, сайлауда кандидаттар, саяси орлар пайдасына айырымдылы крсетуді ата реттеу тртібін енгізеді. Олара тсетін жне олар жмсайтын аражаттар жнінде есептеме тртібін орнатады. Зады бзу айырымдылы крсетуші жне саяси айырымдылыты алушы, сондай-а екеуіні арасында делдал болушы жауапты тлалара ыпалын тигізетін жазалау олдануа мжбрлейді.[96]

Жапон за шыарушы органы сыйаы шін мдделі тланы ол шін тиімді шешім абылдау шін мемлекеттік, муниципалды тлалара, сонымен атар мемлекетті немесе жергілікті зін-зі басарушылыты 50 пайызды капиталымен зады тлалар ызметшілерге ыпал ету жолымен рекет ететін саясаткерлерді рекетін ылмысты іс деп анытайды. Жапонияда да, кптеген баса елдердегідей сияты сыбайлас жеморлыпен кресте басты баыты кадр саясаты. Мемлекеттік кімшілік мнда шексіз жне шын берілген ызметке баытталан. Жапонды шенеуніктерге траты ебек аы кепілденген, за шыарушы саясаткерлер мен ызметкерлерді деп лына баса назар аударады. 2000 жылдан бастап елде «Мемлекеттік ызметкерлерді деп тртібі» Заы, сонымен атар кіметті жарлыымен бекітілген мемлекет ызметкерлеріні деп ережелері жне оларды бзаны шін кімшілік жаза нормалары рекет етеді.[97]

Жапонияда «Мемлекеттік ызметшілерді деп туралы» За иянат етушілікке амал табуды алдыратынын мойындайды. Сонымен, осы за кіметтік орындара таайындалатын парламент депутаттарына – саясаткерлерге атысты емес болып шыады. Осыан байланысты Жапон БА-та 1978 жылы АШ-та абылданан сондай заны нысаны ретінде барлы кіметтік лауазымды тлалар болатынын атап крсетілген.

2001 жылы «Апараттарды ашу жніндегі» За кшіне енді. Бл акті азаматтара кіметтік мекемелердегі бар ресми апараттара олжеткізу ыына кепілдік береді, егер кімет наты апаратты ашуа болмайды деп шешетін болса, апараттарды ашуды баылау жніндегі Кееске апелляцияа береді. Бл жадай оамды топтара сыбайлас жеморлыты шкерелеуге кмектеседі. [98] Осылайша Жапонида сыбайлас жеморлыпен крес саласында басымдылы крсететін:

- саяси экономика шаралары – саяси басшыларды есеп беруі, саяси партиялар мен кампанияларды аржыландыру реформасы.

- мемлекетті ызметті реформасы – лайыты ебек аы, ынталандыру жйесі.

- азаматты бостандыпен амтамасыз ету - леуметтік-ыты баылау жйесі жне саясаткелерге азаматты оам жаынан моральды ыпал ету.

Жапон мемлекетіні сыбайлас жеморлыпен крес тжірибесі те ызыты, йткені бл елде сыбайлас жеморлыпен кресті кптеген нысандары олданылан. Жапондытар бай демократиялы дстрлері бар мемлекеттерді жеморлыпен крес тжірибесіні жаалытары жне тарихымен етене танысып отырады. Тіпті оларды здеріні задарымен салыстыранда баса елдерді кресу тжірибесі лдеайда пайдалы екендігін мойындап отырады. Соы кездегі Жапон мемлекетіндегі сыбайлас жеморлыа арсы крес саясатыны жеткен жетістігі оматы. ТИ СЖИ-ды мліметтеріне сйенсек, 2000 жылы бл крсеткіш – 6,4% болса, 2002 бл крсеткіш – 7,1%, 2007-08 жылдары 13,5% болды.[99] Бл жетістіктер мемлекеттегі жргізіліп отыран саясатты дрыс баытта екендігін айындайды, осы крес шараларыны ауы – ауы згеріп, мір талабына сйкес олданылып отыруында. Жапонияда жеморлыа арсы кресті бірыай кешенді шаралары жргізіліп отырмайды, бл міндетті алдын алу жне крес шараларыны ретін реттейтін нормалар барлы задарда арастырылады: олар «оамды лауазым иелерін сайлау жнінде» (1950 ж.), «Парламент туралы» (1950 ж.), «Саяси орларды реттеу туралы» (1948 ж.), «Мемлекеттік ызметшілер туралы» (1948 ж.) жне т.б.[100]

Жапонды за шыарушы орган саясаткерлерге, мемлекеттік жне муниципалды ызметшілерге атысты тыйымдара ерекше мн береді. Олар, негізінен, жапонды шенеунікті ызмет бабында жне ызметтен кеткен уаытта жеке меншік бизнеске атысты саяси ыпал жасау шараларына атысты болады.Отставкаа кеткен со да ол шенеуніктер бес жыл клемінде здері жетекшілік жасап отыран салаларда екі жыла дейін коммерциялы ксіпорын ашып, одан пайда алып отыруына тыйым салынын.

За бойынша барлы дегейдегі сайлау барысында аша аражатыны шыысы мен кірісіне ата есеп жргізіледі. міткерлерге трлі мемлекеттік органдармен контракт арылы жмыс істеуші, жергілікті зін - зі басару органдарынын жне міткерге тікелей атысы бар ксіпорындардан айырымдылы кмек алуа тыйым салынан. Жеке трде, оамды шоттан, радио, теледидар, газеттік жарнамалар, сайлаушылармен кездесу ткізу шін оамды орындар ызметін тегін пайдалануа рсат етіледі. Сонымен атар, сайлауа атысты гіт – насихат материалдарын таратуда, міткерлерді негізгі жмыс істейтін пунктерін ашуа берілетін лимитке де шектеулер ойан. Сайлау компанияларыны затыын анытайтын Ереже сайлау шыындарын тежеп стауа баытталан.

«Саяси орларды реттеу туралы» За партиялар мен баса саяси йымдарды аржыландыруын реттейді. Ол саяси партияларды сайлау барысындаы аржыландыру рдісін, кіріс, шыысы бойынша есеп беріп отыруды ата баылайды.[101] Соы 3 жыл клемінде кез – келген уаытта тексеруші органдар осы есеп жаттарын тексеруге алып, таныса алады. Жеке, зады тлалар мен ксіподатар жне баса йымдар шін берілетін саяси рбанды кмектеріні жылды клемдегі сомалы шектеулері де бекітілген.

1907 жылы ылмысты Кодекс жеморлыа атысты жеке блек 25 тарауды райды. Онда параны алушы мен беруші атал жауапа тартылатыны айтылан. 2000 жылды араша айында сыбайлас жеморлыа арсы ылмысты жауапкершілік туралы арнайы за абылданан болатын. Жаа за бойынша, жауапершілікті бір трі ретінде амау немесе 2,5 млн.йен шамалары белгіленген.[102] АШ елдері сияты жаподытарда да шенеуніктерді тртіптерін адаалайтын леуметтік-ыты баылау жйесі бар. Олар ызметкерлер мен баса мемлекеттік лауазымды тлаларды этикасын реттеуге кп кіл блген.

Осылайша, Жапонида сыбайлас жеморлыпен крес саласында басымдылы крсететін: 1) саяси экономика шаралары – саяси басшыларды есеп беруі, саяси партиялар мен кампанияларды аржыландыру реформасы; 2) мемлекетті ызметті реформасы – лайыты ебек аы, ынталандыру жйесі; 3) азаматты бостандыпен амтамасыз ету - леуметтік-ыты баылау жйесі жне саясаткелерге азаматты оам жаынан моральды ыпал ету.[103]

Кореяда он жыл бойы экономиканы суі Сеулды муниципалды трешілдігіні суіне келіп, жеморлыты кптеген жолдарын ашты.[104] Осы мселе ке трге ие боланы соншама, 1998 жылы жаадан сайланан мэр Гох Кун ашы трде жеморлыа арсы соысты батауа уде берді. Млдірлікке ол жеткізуде, апараттарды крсетуде, жртшылыа таратуда жне мліметтерді таратуда жаа Интернет-технологияларды олдану тжірибеге берік енді. «Млдірлік мдениетіні» ашы лгісі ретінде 1999 жылы Сеулдегі жаа «Open» бадарламасы енгізілді.[105] Бл бадарлама арнайы аидалар негізінде рылан:

1. Кіру ммкіндігі. Осы идеяны 3 баытта арастыруа болады: 1) Азаматтар кез келген уаытта жне р трлі жерден Интернет арылы здеріні берген тініштерін кре алады, яни, - ол территориялы - уаыт аспектісі; 2) «Open» бадарламасы шыаран азаматтарды ытарын кздейтін мліметтерді ала алады, яни, - ол млімдеме аспектісі; 3) Осы бадарлама жеіл боландытан, билік рылымдарыны жмыс сапасын баылап, бзуларды тез айындауа жзеге асырады – ол ауырт- ызмет аспектісі;

2. Ашытылыы. Осы бойынша біріншіден, ашы баылау жйесі, екіншіден, кімшілік ызметіні жарытылыы: азаматтарды тініштерін растыратын мліметтерге кіру ммкіндігі; жаттарды арау ммкіндігі; арастыру мерзімдерін таду. Азаматтарды сыныстарын адаалау жйесіні негізгі мына жолдармен атарылады: 1) леуметтік баылауды жзеге асыруа ммкіндік беретін мліметті азаматтара сыну; 2) ашытылыты орнату; 3) жеке шенеунік пен азаматтарды арым-атынасын шектеу.[106] Азамат рылысты рсат алу шін жазаннан кейін, осы кімшілік бліміні ызметкерлері «Open» сайтына тінішті егізеді. Интернетке осылан р компьютерді пайдаланып, азаматтар здеріні тініштерін тіркелді ме, осы мселемен кім айналысатыны, рсатты ашан алуа болатыны туралы біле алады. [107] рбір іс бойынша толы млімет, сондай-а берген тінішті тіркеу процедурасы, мліметті іздеу бадарламасы орналасан. Осы жйеде сонымен атар, ала кімшілігіні арнайы блімі, осы блімде жмыс істейтін ызметкерлері, оларды телефондары жазылан. Осы жйе кімшілік ызметкерлерінен рбір тінішпен ай кні, саат нешеде істегенін крсетуге талап етеді. Бірда бір шенеунік істі арау мерзімін ыыстыра алмайды.

«Open» жйесі кімшілік секторда прогресивті рал болып табылады. «Open» зерттеу жобасы ана емес, тжірибеде олданылан жасы нтижелер береді. Осы жоба жеморлы мселелерін айындайды жне оны шешеді. 1999 жылы 10 мен 15 азан аралыында Дурбанда ткен тоызыншы халыаралы жеморлыа арсы конференцияа «Транспаренси Интернешнелды» шаыруымен Мэр Гох Кун атысты. Осы конференцияда ол «Open» бадарламасы туралы сз сйледі. Ол 135 мемлекетіні 1600 атысушыларына жне халыаралы аржы Фонд, Дниежзілік Банк, ЭЫД, Интерпол йымдарында ызыушылы тудырды.

Жалпы айтанда халыаралы ауымдасты осы жобаны ызметін крді. Оны Дубранда ткен конференцияда «Open» бадарламасына берген баасынан круге болады: «Сеулді мэрі крсеткендей, біз жеморлыпен кресу жне оны алдын алу шаралары бойынша жаа, тиімді, шыармашылы шараларды шыарамыз». Осы бадарламаны Ресейде те жасы баалады. Cанкт – Петербург шенуніктер арасындаы жеморлыпен кресуі Сеул тжірибесін пайдаланады. Оларды хабарлауы бойынша, осы бадарламаны жзеге асыруды нтижесінде Отстік Кореяны астанасында шенеуніктер арасындаы жеморлы алты есеге кеміді. Осыан орай политкеес «О кш одаы» фракциясына біратар задар жйесін шыаруа бйырды.[108]

«Open» жйесі здік мні боланмен жеморлыпен кресуді кешенді Сеул басымдыыны осымша блігі ана болып табылады. Жеморлыпен кресу бадарламасы 4 баыт бойынша жзеге асырылады:

1. Превентивті шара барлы кімшілік салада мемлекеттік реттеуді лсіздігінде келісіледі. з орнында кп уаыт отыран шенеунік з ведомствосында «сатушы - сатып алушы» жйесін орната алады. Осылайша Сеулда, баса мемлекеттердегідей кадр саясаты, жеморлыа арсы саясатты рамдас блімшесі болып табылады.

2. Сеул аласыны шенеуніктері жасаан ылмыс шін репрессивті шаралар енгізіледі. Жеморлыа нлдік толеранттік аиданы жзеге асыру шін мэра тура тіну жйесі енгізілді. Бір айда бір рет жауап хаттар жіберіледі.

3. Сеул кімшілігіні ызмет ашытылыын «Open» бадарламасы амтамасыз етеді. Онымен бірге жеморлыа арсы крсеткіш индекстері енгізілген.

4. Мемлекеттік ызмет пен жеке азаматтар арасындаы байланыс жоарыда айтылан баыттар бойынша жреді. Сонымен атар, «Сатып алмаушылы келісімі» енгізілді, оны масаты – халыа ызмет крсету жне тауар жеткізу саласында жеморлыты алдын алу. Тауарларды келуін адаалайтын шенеуніктер арасындаы пара алмау келісімі жасалан. Осындай келісімді ол ойанда екі жа келісімді бзбауы туралы уде береді.[109] 2002 жылы 1 атарда кшіне енген Отстік Кореяны «Жеморлыпен кресу туралы» заы бойынша жеморлыты тергеу кмелетке толан азамата беріледі: Аудит жне инспекция бойынша комитет рбір тініш толы тергеуі тиіс. Осындай ыты иянат етуден азаматтарды заны бір бабы стап тр, яни, жеморлыты тірік айыптау шін – 10 жыл трме немесе 40 мы доллар айыппл салады.[110]

Жоарыда айтыландай, Сеул жоары дегейдегі шыармашылыымен, нетартапыштылыы крінеді.