III Блім. Сыбайлас жеморлыа арсы олданылатын халыаралы - ыты ралдар
Біріккен лттар йымыны сыбайлас жеморлыа арсы олданылатын халыаралы - ыты актілері
Жеморлы мселесіне Біріккен лттар йымы лкен кіл бледі. Б-ды Бас Ассамблеясы халыаралы ыты ралы жнінде мселесін шешуге бастайды. Ол бойынша мемлекеттерді жеморлыпен кресуге кмектесу жне аша ралдарыны засыз аударуларын адаалайды.
Халыаралы клемде шыан жаттарды бірі - Б-ны 1996 жылы 16 желтосандаы «Халыаралы коммерциялы ммілелер жасаан кездегі сатып алушылы пен сыбайлас жеморлыпен крес» Декларациясы жне Б-ны Бас Ассамблеясыны 1975 жылы 15 желтосандаы 3514 Резолюциясы айыптаандай транслтты жне баса корпорациялар, оларды делдалдары, за бзушы тараптар жне оларды олдайтын топтар, парадан бастап сыбайлас жеморлыты барлы трін айыптайды. «Халыаралы коммерциялы ммілелер жасаан кездегі сатып алушылы пен сыбайлас жеморлыпен крес» Декларациясы лемні барлы мемлекеттерін шетел лауазымды тлаларын пара беріп сатып алу криминалдауа шаырады. [111] 1989 жылы Б-ны айдарымен мемлекеттік басару саласындаы жеморлы мселелеріне арналан халыаралы семинар тті. Оны нтижесінде - осы мселе Б-ны VIII конгресінде аралуа жолдама алды. Бл Конгрессті резолюциясын алдын ала пайымдап отыран Экономикалы жне леуметтік Кеес тмендегідей сыныс жасады: «Сыбайлас жеморлы мемлекеттік лауазымды тлалар арасында барлы кіметтік бадарламаларды леуметті тиімділігін жоа шыарса, дамуына кедергі келтірсе жне жеке алынан адамдар мен топтара ауіп тндірсе, барлы мемлекеттер шін жргізілетін те маызды шаралар ретінде мыналарды айындауа болады:
1. з занамаларыны жне процессуалды нормаларды да бірге ала отырып, жеморлыты кез-келген трін арап, сйкес мазмнды ажет санкциялармен амтамасыз етсін.
2. Сыбайлас жеморлыты рбандары болан лауазымды тлаларды анытау, тексеру жне айыптау шараларын белгілеу.
3. Жеморлы рекеттерді нтижесінде келген игіліктер мен мліктерді тркілеуді ыты ережелері зірленіп, сыбайлас жеморлыа атысты бар жеке меншік ксіпорындара экономикалы санкциялар берілді.
Б-ны арнаулы ткізілген VIII Конгресінде сыбайлас жеморлыпен крес мселесі, ы бзушылар мен ылмыстар жніндегі мселелерге ерекше назар алынды (Гавана,1990 жыл 27 тамыз-7 ыркйек). «Мемлекет басару саласындаы сыбайлас жеморлы» атты Резолюцияда Б-ны Хатшылыы зірленген «Сыбайлас жеморлыпен іс жзінде кресу жолдары» деп аталан сынымды олдап, оны ке таралуын амтамасыз етуге шаырды. Сыбайлас жеморлы мселесіне кіл бле отырып, Б осы сфераа атысты тиісті жаттарды абылдайды. 1990 жылы «Мемлекеттік басару сферасындаы сыбайлас жеморлы» арнаулы резолюциясы абылданды. 1996 жылы сыбайлас жеморлыты халыаралы аспектісімен байланысты, сіресе халыаралы экономикалы рекетке атысты мселелерге мият арауа шаыран «Сыбайлас жеморлыпен крес» резолюциясы жары крді. Осыан байланысты Б «Халыаралы коммерциялы йымдарда параорлы жне сыбайлас жеморлыпен крес туралы» декларациясы 1996 жылы шыты. Лауазымды тлаларды аидаларын арастыратын «Мемлекеттік лауазымды тлаларды тртібіні халыаралы Кодексі» абылданды. Осы акт ызметкерлер мен лауазымды тлаларды оам мддесіне адал, тиімді жмыса, тазылыа талпынуа шаырады. ызметкер з мддесін кздейтін істерге атыспауы тиіс.
Осылайша, Б жеморлы мселесіні халыаралы сипатын мойындады жне осы былысты алдын кесуді жалпы малданан дістер мен тсілдерін табуа тырысады. 2000 жылы Б «Транслтты йымдасан ылмыса арсы» Конвенция абылдады (Италия, Палермо аласы, 2-15 желтосан). Онда транслтты йымдасан ылмыс лемдегі жеморлыты негізгі кзі болып табылатыны туралы айтылан. Жеморлыты ылмыс деп санап жне онымен кресуді тотату шараларын абылдау ереже талап етеді. Конвенцияны мше елдері бір-біріне кмектесуге уделескен. [112] Бас Ассамблея жеморлыа арсы келісім шартпен жмыс істей бастады. 2001 жылы тамыз айында ашы трдегі кіметаралы ткізуге орталы болды. Келісім шартын ру бойынша арнайы комитет Венада 2002 жылы 21 атардан 2 апана дейін келісім проектісін ру масатымен кеес ткізді. лемдік былыс ретінде жеморлыа арсы баытталан бірнеше декларация мен конвенциялар абылдананы жоары крсеткен болатынбыз. за дайындаудан кейін, 2003 жылы Біріккен лттар йымы «Сыбайлас жеморлыа арсы» Конвенцияны абылдады. азастан Республикасы «Біріккен лттар йымыны Сыбайлас жеморлыа арсы конвенциясын ратификациялау туралы» 2008жылды 4 мамырында Заын абылдады.[113] Осылайша, біз 140 мше-мемлекетті рамына кірдік. Яни, мынадай млімдемелермен жне ескертпемен ратификацияланды: азастан Республикасы Конвенцияны адам стап беру мселелерінде Конвенцияа баса атысушы мемлекеттермен ынтыматасты шін ыты негіз ретінде пайдаланады; т.б
Б бойынша, жеморлыпен кресу - жеморлыты алдын-алуды мемлекеттерді міндеті. Конвенция жеморлыпен кресуге мамандырылан мемлекеттік йымдарды руа (6, 36 бап), мемлекет аппаратына кадрларды алу (7 бап), ызметкерлер мен лауазымды тлаларды тртібі туралы кодекс абылдауа (8 бап), мемлекеттік сатып алу жне мердігерлікті жзеге асыранда бсекелестікті амтамасыз ету (9 бап), мемлекеттік йымдарды ызметі жніндегі апарат арылы жеморлыпен кресуге азаматты оамды шаыру (13 бап). Конвенцияда жеморлыпен кресу ылмысты жауапкершілікке тартады, яни, жеморлыты нтижесінде млікті жасыру шін алынан ашалар (14, 24 бап), лауазымды адамдарды ызмет бабын теріс пайдалану (19 бап), засыз трде баюды сынады (20 бап). ылмысты жазалау сыну ана емес, параны алуда болып табылады (15, 16, 18 бап). Мемлекеттер шетел лауазымды тлаларды жне халыаралы йымдарды лауазымды тлаларды сатып алу шін ылмысты жазалауды енгізуге шаырады (16 бап). Б жеморлыа жауап беретін зады тлаларды енгізу туралы мселе ойды (26 бап). Мемлекеттерге жеморлы туралы млімдеген кугерлерді орау жнінде зады шараларды абылдауа шаырады (32-33 бап). Жеморлы опрерацияны нтижесінде алынан аржыны айтару жне жеморлыты тергеуде техникалы кмек крсетуге шаырады (43-62 бап). [114]
Десе де азірді зінде Конвенцияда оны масаттарына айшы келетін ережелер бар, олар негізінен келесі аспектілерге атысты: 1) Жоба мтінінде наты емес міндеттемелер мен тжырымдар бар: «атысушы мемлекеттер тырысады» (6, 7, 11 баптар), «з ммкіндіктері шегінде» (13 бап), «арастыра алады» (51 бап). Мндай терминология жоба мазмныны малмдамалы екендігін крсетеді, себебі міндеттеме жктелмейді, тек ытияр мен ниет білдіріледі; бл Конвенцияны жеке ережелерін олдануын тараптарды з еркіне береді жне шарасыз ос стандарттара алып келеді, ал бл берілген конвенцияны масаттарына сай емес.[115] 2) Конвенция жобасында атысушы мемлекеттерде жеморлыпен кресу жнінде органдар ашу туралы сз озалады. Алайда, шындыында жеморлыпен тікелей кресетін блімше ашу арастырылмайды, оны орнына саясатты шолатын немесе жеморлы туралы танымдарды кеейтетін дістерді жасайтын, оны ртрлі трлерін айындайтын штабты блімше немесе кімшілік орган ру сынылады. Б-ны жеморлыпен кресуді Конвенция жобасыны о, креативті бастамасы бар. Осылайша Б жеморлыа арсы Конвенция жобасыны кптеген ережелері тжырымдардаы ателіктерді жою, мемлекеттерге з еркімен рекет ету ыын беретін жне конвенцияа ойылан масаттара жету ммкіндігін беретін масатында тзетулерді ажетсінеді.[116]
Б арамаында рылан йымдар жеморлыа арсы ралдарды руда белсенді ызмет атарады.[117] Халыаралы ылмысты алдын алу орталыы, Біріккен лттар Секретариатыны ылмысты алдын алу жне нашаорлыты адаалайтын басарма аймааралы ылмыс бойынша Біріккен лттар Институтымен бірге «Жеморлыа арсы лемдік бадарламаны» рды. Бадарлама жеморлыпен кресуде мше-мемлекеттерге кмектеседі. Халыаралы ылмысты алдын алу орталыыны лемдік бадарлама шеберінде «Б-ны жеморлыа арсы саясат басшылыы» жне «Жеморлы ралдарыны жиынтыы» рылан. 2003 жылы осы жатты 5 нсасы шыты. Осы аталан жаттар зады кші жо, кепілдеме трінде берілген. Негізінен, бадарлама аясында мемлекеттік сатып алу жне халыаралы коммерциялы ммілелер саласында лкен ашытылы пен есепке жатуына кмектесетін механизмдер жасалуда.
орыта келгенде, Б-ны жаттарында жеморлытын алдын алуа екпінге тседі. Осыдан шыа отырып, біріншіден, ылмысты емес, мемлекеттік жне кімшілік ыты дамыту керек. ыты соы екі саласы мемлекеттік йыммен ызметкер жмысыны тртібін амтамасыз етуге тиіс. жат лемні барлы мемлекеттеріне задылыа тексеру сынылады. Жеморлыты алдын алу азаматты, шаруашылы, аржы, салы, банк ыыны дамуымен байланысты. Б-ны йымдары жеморлыа арсы арнайы ымдарды руа шаырады.