Зін зі тексеруге арналан сратар мен тапсырмалар

1. Ттыпаны механизміне атысты кзарастар.

2. Ттыпаны этиологиясын атадар

3. Ттыпаны белгілерін атадар.

4. Ттыпаны таралуы туралы малматтар андай?

5.Ттыпаны белгілері бойынша кесте толтырыыздар

 

Ттыпаны топтастыру.

Ттыпаны топтастыру мселелеріне 1937ж бастап кіл бле бастаан. А.Аlistez (1937, 1956) Этиологиялы белгілері бойынша клиникалы бзылыстарын ескеріп ттыпаны 4 топа бледі:

1. Ттыпаа оса сйлеуге атысты мшелерді рылысында немесе функциясындаы ауытулар;

2. Солаайлылыпен байланысты;

3. Еліктеу негізінде;

4. Эмоционалды трасыздыпен жне бзылыспен оса жретін ттыпа ( логофобия, зін кем санау т.б)

Е. С. Никитина, М. Ф. Брунс (1939) ттыпаны анатомиялы – физиологиялы белгілері бойынша топтастырады. Олар балаларды 2 топа бледі:

1. полидарлы синдромы бар балалар – оларда психофизикалы тежелу, тлалы ауытулар, ортамен арым – атынасы бзылуы байалады.

2. стриарлы синдромы бар балалар - олара жйке – психикалы бзылыстар, психофизикалы тежелу тн.

В. С. Кочергина (1959) Н. А. Власова (1958) т.б ттыпаны клиникалы белгілері бойынша топтастырады.

Н. А. Власова мен Э. Н. Герценштейнні топтастыруында алдымен ттыпаны трі (тоникалы, клоникалы), этиологиялы факторлар, екіншілік реттегі психикалы синдромдар, логопедиялы ыпалды жетістік дегейі ескеріледі.

А. Ф. Шельтинг (ХХ 50-ж) тменгі сынып оушыларыны ттыпасын топтастырады. Ол – моторика мен сйлеуді кешеуілдеп даму аясында пайда болатын ттыпа, алалиямен байланысты, жалпы лсіздікте, блшы еттерді босасуында, невротикадаы ттыпа деп бледі.

М. Е. Шуберт (1928) эпилептойдты, психопаттарды, психоастениктерді, шизоидты тлаларды, истериямен ауыратындарды ттыпасын зерттеген.

М. С. Лебединский, Ф. П. Янович жне Г. П. Платонова (1960ж) р трлі невроз трлеріндегі ттыпаны зерттеген.

А. М. Асатиани, В. М. Казаков (1967, 1970) ттыпаны 4 трін бледі:

-орталы нерв жйесіні р трлі себептермен органикалы заымдалуыны резидуальды кріністері;

-невротикалы бзылу:

-психопатиядаы;

- баяу тетін шизофрения.

Сонымен, ттыпаны топтастыру мселесі р трлі трыдан арастырылады, барлыы да, ылыми трыда негізделгендіктен зады болып саналады.

 

Ттыпаны психологиялы педагогикалы жне клиникалы сипаттамасы.

XX асырды 70 жылдарынан бастап арнайы ылыми дебиеттерде ттыпада байалатын клиникалы сипаттарына жааша тсініктер беріле бастайды. Клиникалы баылауларды жне экспериментальды зерттеулерді негізінде ттыпаны клиникалы трлерін ажырату мселелері жетілдіруде.

Зерттеушілер р трлі патогенетикалы механизмдермен негізделген ттыпаны екі клиникалы трін бледі: невротикалы, невроза сас трін (Ковалев В. В., 1970, Асатиани Н. М., 1973-1985, Драпкин Б. З., 1973, Белякова Л.И.)

 

Ттыпаны невротикалы трі

Ттыпаны невротикалы трі пайда болу алдында ору немесе психиканы созылмалы заымдалуы орын алады. Ттыпа кенеттен 2-6 жаста пайда болады.

Ондай баланы анамнезінде рсатаы кезеінде жне туу кезінде ешандай ауытулар кездеспейді. Психофизиологиялы дамуы жасына сйкес алыпты дамиды. Моторлы дадылары уаытында алыптасады.

Сйлеу онтогенезінде кейбір ерекшеліктер байалады. Кбнесе сйлеу тілі ерте дамиды: алашы сздері 10 айда, 16-18 айда фраза пайда болады. Аз уаыт млшерінде балалар фразаны олданады, сз оры тез молаяды, крделі сйлемдерді айта бастайды.

Сйлеу темпі жылдам болады. Сзде жалау, жрнатарды айтпай кетеді, сйлемде кейбір сздерді тастап кетеді, грамматикалы ателер жібереді.

Ондай балаларда итерация (тыртысусыз кідіріп, тотап алу, айталау) жиі кездеседі. Егер алыпты дамыан балаларда итерация жайылма сйлемні арынды даму кезіне сйкес келіп 2-3 аймен шектелсе, ттыушы балада итерация кп уаыта дейін созылады. Сонымен оларды ауызша сйлеуді артикуляциялы механизмдері деттегіге араанда ай уаыта шейін функционалды жетілмейді.

Ттыпа байалана дейінгі кезде баланы мінез лында р трлі ерекшеліктер (урейлену, жылауы, шыдамсызды, ялша т.б) байалады. Кейбір балаларда 2-5 жаста араыдан ору, невротикалы энурез т.б байалады. Кейде ттыпа байалмай трып, кенеттен психикасыны заымдалуынан кейін балада мутизм (бірнеше минуттан бір тулікке дейін) байалады. Бала кенеттен сйлемей алады, бет лпетінде рей саталып трады.

Невротикалы ттыпаны трінде жалпы жне са моторикасында айтарлытай ауытулар байалмайды. Бір имылдан екінші имыла туінде, музыканы ыраына сай имылдауына иыншылытар кездеседі. ателерін з бетімен немесе нсау арылы тез тзей алады. Дегенмен, имылды толы аятамау, енжар орындау, тез шаршап алу байалады.

Кптеген балаларда ттыпаны бл трі жайлы байалуына арамастан, жеті жаста яни мектепке келгенде рецедиві (айталауы) болады. Он - он екі жаста ттыушыны мінезі кенеттен згереді. Бл кезде бала зіні ааулыын сезіне бастайды. Балада траты логофобия алыптасады (сйлеп атынас жасауа ору жасспірімдер сыныпта саба айтанда бтен адамдармен сйлескенде иналады. Мны брі баланы патологиялы мінез лыны алыптасуына сер етеді.

Бл топтаы ттыпа балаларды ерекшелігіне, тыныш отыранда немесе зімен боланда еркін ттыпасыз сйлейді. Ондай балаларды логопедиялы сабата, аутогендік жаттыуларда, психотерапияны, гипнозды серінен экспрессивті сйлеуіні жептеуір жасараны байалады.

Сонымен, ттыпаны невротикалы тріне тмендегідей ерекшеліктер тн:

- Ттыпа 2-6 жаса дейінгі жаста байалады

- Ттыпаа дейін жайылма сйлемдерді олданады

- Ааулы кенеттен немесе созылмалы психикалы заымдалудан басталады

- Тырысуды дегейі ттыушыны эмоцтоналды жадайына жне атынас ортасына байланысты.

- Белгілі бір жадайда жаты сйлеу ммкін (зімен боланда, эмоционалды жайлы жадайда, сйлеу процесінен кілін баса жаа блгенде).

 

Ттыпаны невроза сас трі

Ттыпаны бл трі 3-4 жаста біртіндеп пайда болады.

Анамнезінде жкті кезінде токсикоз, туу кезінде асфиксия боланы крсетіледі. Физикалы дамуында аздаан кешеуілдік байалады. Ондай балаларды зейіні трасыз здері ашуланша, тынышсыз келеді.

алыпты балалармен салыстыранда ондай балаларды сйлеу тіліні дамуында ерекшеліктер кездеседі. Оларды алашы сздері тек 3-4 жаста пайда болады.арапайым фразалы сйлеуі ш жаса таман алыптаса бастайды. Сйлеуді кешеуілдеп дамуымен атар кптеген дыбыстарды дрыс айтпайды, сз оры баяу дамиды, сйлеуді грамматикалы рылымын толы мегермейді. Ттыпаны басталуы фразалы сйлеуді алыптасу кезеіне сйкес келеді. Тырысу физикалы жне психикалы шаршаанда, бала ауыран кезде кшейеді, біра сырты факторларды серіне туелді болмайды.

Ттыпаны невроза сас трінде моторикада р трлі дегейде ауытулар болады. арткуляциялы аппаратты координациясы мен озалысыны жеткіліксіздігі, ая, олдарды статикалы жне динамикалы координациясыны бзылуы.

Ттыпаны бл трінде блшыеттерді тонусы трасыз, зорланып имылдайды. Бала имылды кезектілігін сатауда, бір имылдан екінші имыла туде иналады. Берілген жылдамды пен ыратылыты есте сатамайды. Бл топтаы балалар имылдаы жіберген ателерін з бетімен тзете алмайды, сзбен берілген нсаулар жеткіліксіз, оыту процесінде міндетті трде крнекілік олдану ажет.

Клиникалы тексерулер ондай балаларда бас миыны кмескі трде органикалы заымдалуын миды моторлы жйесіні заымдалуыны алды белгілеріні бар екенін крсетеді.

Артикуляциялы аппаратты имылы біршама шектелген (астыы жаты, тілді, ерінні) артикуляцияны алпын тез таба алмайды.

Невроза сас ттыпасы бар балалара ртрлі дегейде сйлеуді жалпы дамымауы байалады (фонетикалы фонематикалы жетілмеуі, жалпы сйлеу тіліні дамымауы). Ттыпаны созылмалы трінде тоно клоникалы тырысулар жиі кезднседі, сйлегенде ртрлі осымша имылдарды олданады (басын шайау, аяын соылау, олды саусатарын жыбырлату т.б).

Невроза сас ттыпада сйлеу кідірістері барлы жадайда кездеседі (зімен зі боланда, жымда т.б). Ттыушы зіні сйлеуіне зейін ойып, адаалаанда кідірістер азаяды.

14-16 жаста балалар з ааулыына байланысты іштен айыра бастайды, біра невротикалы трдегідей эмоционалды тере болмайды. Тзету жмыс барысында, енжар, белсенділік танытпайды.

Сонымен ттыпаны невроза сас тріне тн:

- Тырысып кідірулер 3-4 жаста байалады;

- Тырысу фразалы сйлеуді даму мерзімімен сйкес келеді.

- тырысу фразалы сйлеуді даму мерзімімен сйкес келеді;

Ттыпа біртіндеп басталады;

Зейінін белсендірсе сйлеу процесі жеілдейді.