Дріс.Мдениет пен ркениеттегі ылым.

1. Мдениет жйесіндегі ылым.

2. ылым жне дін.

3. ылымны азіргі заманы концепцияларыныны жіктемесі.

 

Мдениет – халыты мыдаан жылдар бойындаы шыармашылыы, онда ауым мен жеке адамны рухани ізденісі, халыты даналыы мен адамгерщілік нышандары жинаталады. Адамзатты рухы мен келбеі, оны ерік-бостандыы мен тарихи зейін-ісі, философиялы жйелері мен рмізтабалы сиеттері, орны толмайтын шыындары мен мірлік сабатары, діні мен тілі, ділі мен мраты- осыны брі мдениетпен біте айнасан.
Мдениетті оамда атаратын ызметтері жеткілікті. Зерттеушілер оны аксиологиялы, футурологиялы, герменевтикалы таыда баса трлерін атайды. Соны ішінде мдениетті негізгі ызметтері: адамды алыптастыру ызметі, жаласты, мдениет мрагерлік ызметі, танымды ызметі, реттеу ызметі, комуникатифтік, арым-атынасты ызметі.
Адамды алыптастыру ызметі. Бл-мдениетті оамдаы баса ызметтерін бойына жинатайтын жн оны негізі мазмнымен тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды лде дай, лде табиат, лде ебек жаратты деген пікірталастардан сл ктерілсек, адам мдениетті, ал мдениет адамды алыптастыранына кзіміз жетеді. Мысалы Маугли-кркем беине. Жануарлар арасында кездейсо скен адам мдениеттік асиеттерден жрдай болады.
Адама е иыны – адам болу. Ал оны негізгі шарттарыры бірі ретінде ізгілік пен злымды, аиат пен жаланды, ділеттілік пен ктемдік, боданды пен азатты, слулы пен сынсызды арасындаы адамны тадауын аламыз. Жаласты, мдениет мрагерлік ызметі. Мдениетті бл ызметі бір рпатан екінші рпаа берілетін бкіл адамды мір тсілдеріні зіндік ерекшеліктеріне атысты. Шын мнісінде оамда рпатар жаластыы мдени мраларды игеру, абылдау жне оны шыармашылыпен дамыту арылы жзеге асады. Мдени апараттар-салт-дстр,дет-рып,рсім-рміз , діл мен тіл, дін жне нер, білім т.б. руханилыты белгілі бір ддегейін мегеруді нтижесінде мдениет субъектісінде зіндік санасыны жанды буынына айналады.
Танымды ызметі. Мдениетті бл ызмет-міндетіні сан алуан ыры бар. Бірден бізді назарымызды зіне аударатын нрсе-мдениет пен білімні араатынасы. «Табиаттан улыын асырып жіберуге» баытталан адамдарды білімі, рине мдениетті негізгі рамдас блігіне жатады. «Бгінгі кнге лайы арым-атынас орнату – интилигенцияны басты міндеті... Ал бізді ркениеттілігіміз жаппай компьютерге кшумен сипатталмауы керек, мдени диалогты трін жасап, оны сатай білу абілетімізбен крінуі керек». Яни білімділік мдениеттілікті маызды алы шартты боланымен, бл екі ымны арсында елеулі айырмашылы, белгілі алшаты, кейде тіпті айшылы бар. ылымны бет алды дамуы, шектелмеген техникалы рекет мдениетке лкен нсан келтіруі ммкін. Тек жоары дегейде мдениеті бар ркениет ылым мен техниканы дамуындаы теріс салдарларды бейтараптандыра алады. Егер біз ылым арылы шындыты ашса, нер арылы семдікке мтыламыз , ал моральды таным арылы-жасылы пен жамандыты айырамыз.
Реттеу ызметі. Брыны Кеес Одаында шыан кітаптарда «мдениетті ылыми жолмен басару» атты сз тіркесі ке етек алан-ды. Біра адамны дниеде мір сру тсілі ретінде тсіндірілетін мдениетті басару ммкін емес, йтпегенде адамды тетікке, уыршаа айналдыран тоталитарлы айла-шары лгілерін креміз. Мдениетке сырты ыпал жасау ммкіндігін жоа шыаруа болмайды. Мдениет – «жабулы азан емес». Мдениеттегі реттеушілік рекеттеріні зіндік ерекшеліктері бар. Мдениетте кнделіктіден грі жоарыа, идеалдыа, лгіге кбірек кіл блінеді. Мдении ымдарда нормативтік, ережелік талаптар басымыра.Мысалы, «мдениетті адам» дегенде оны адамды жан-жаты белгілерді бойына толыыра, тереірек дарытандыын крсетеді. Ол –білімі ылымы дегейіне, киімі сол кезде кп тараан снге, мінез-лы осы оамны адамгершілік талаптарына сай адам.
Коммуникативтік, арым-атынасты ызмет.
Бл мдениетті оамдаы негізгі ызметтеріні бірі. Адамдарды арым-атынасы, мдениеттер схбаттасуы-леуметтік шындыты басым крінісі. Адам ерекше бір рісте-арым-атынас рісінде болады. Руханилы пен ізгілік,демілік пен жасылы тербелісі адамды нзік тормен оршаан; оамды мірде тек зат пен тауар ауысуы ана емес, е алдымен идеялар, маманды, шеберлік тжірибелерімен, сезімдік лгілермен ауысу толастама емес. Мдениет игіліктерін жас нресте анасыны а стін еміп, оны лди жырымен сезім дариясына шомылып ана адамды асиеттерді бойына сііре бастайды.
ылымда соцализация (леуметтеу) деп аталатын процесс те мдени арым-атынаса негізделген. Мдени арым – атынасты трлері дегенде оларды мбебаптыына жне кп маналылыына кіл блу ажет. Мдени ндылытарды оларды жасаушылар жне ттынушылар арасындаы арым-атынас ретінде алуа болады. Мдени туыды аншама асыл боланымен, егер ол рухани азы ететіндері белгілі бір себептермен жетпей жатса, онда ол мдени айналыстан шыып алады. Адам трмайтын й аырап бос трады, отарба жрмейтін темір жол- жай тамірмен аашты йіндісі, ешкім оымайтын кітап-ша басып жатан ааз. Мдени болмысты тірегі деп арым-атынасты айтамыз.
орытындылай келсек, жалпы аланда, мдениеті ала басуы оны негізгі ызметтеріне байланысты, жне дниежзілік тарихты адам шін, оны мдделері мен зіндік масаттары баытында толыанды ашылуы болып табылады.

Баылау сратар:

1. ылым леуметтік-мдени былыс ретінде андай функция атарады?

2. ылым этосы дегеніміз не?

3. ылымны дстрлі оамда алыптасуыны ерекшелігі?

4. ылымны техногендік оамда алыптасуыны позитивті жне негативті жатары?

5. Неге батыс мдениетін техногендік оаммен тедейді?

сынылатын дебиеттер:

1. Основы философии науки: Учебник / ред. Лебедев С.А. VI., 2009

2. Философия науки: Учебник/ редКохаповский В.П.. Пржилепский В.И. М., 2006

3. Зотов А.Ф. Современная западная философия. М.. 2010.

4. Классическая философия науки: Хрестоматия ред. Пржилепский В.И. М., 2006

5. абитов . ылым тарихы мен философиясы. Оулы. – Алматы, 2008.