Дріс. ылым азіргі кездегі даму барысыны ерекшеліктері.

1. азіргі заманы постклассикалы емес ылымны сипаттамасы.

2. ылымдаы ндылытар.

3. ылым жне параылым.

 

азіргі заманны адамы бл дниеге келіп о дниелік боланына дейін сырттай араанда бір бірімен млдем байланысы жо екі лемде – шынайы (табии) сондай а жасанды техно-психолеуметтік ортада мір сретіндігі белгілі. Бл жерде, техно-жне психолеуметтік ортаны табии ортаа араанда басым болатындыын атап крсету керек.
Адамды оршаан орта жасанды техникалы орта мен оамнан ралан. Адам з олымен жасаан материалды лемні барлыы да техникалы орта болып табылады (мысала: й хайуанаттары, дрі - дрмек, киім, механизмдер, йлер жне т.б.). Техникалы ортаны адамды оршаан ортаны табии психолеуметтік ортаа ту кезеі, яни, аралы тпелі орта деп крсетсек те болады. Техникалы орта адамны дене жне ой ебегіні, баса сзбен айтанда білім мен ылымны арасында пайда болан. Техникалы орта адамзатты табиатты за жылдар бойы тпкілікті зерттеуіні арасында алыптастырылан (модельденген). Ал психолеуметтік орта болса (оам) осы оама тиесілі леуметтік-саяси институттарды негізінде алыптасады жне эволюцияа шырайды. Осындай институттар ретінде мемлекетті ыты жне идеологиялы негізі, оамны леуметтік-экономикалы дамуыны сипаты мен дегейі, аталан оамда елеулі орына ие болып отыран жанялы, топты, йымды, рулы, лтты, діни, ылыми жне т. б. трлі дет - рып, салт- дстрді крсетсек болады.
Сонымен атар техникалы жне психолеуметтік ортаны адама деген серіні те жоары екендігін байау иын емес. Сол себепті адама табиатты, ылымны, техника жне оам дамуыны задылытарын білмей азіргі заманда мір сру белгілі бір дегейде иындытар тудыратыны сзсіз.
Америкалы жне аылшын классификациясында психолеуметтік ортаны оамды (гуманитарлы) ылымдарды объектісі деп санап, оны “fіctіon” тарауына жатызады. Бл жерде “fіctіon” сзіні бірнеше маынасы бар: 1. Беллетристика, 2. Ойдан шыарылан зат немесе былыс, фикция. Бл ылымды оны жаратылыстану жне техникалы ылымдара арама - арсы ояды. Осымен атар жоарыда крсетілген классификацияда жаратылыстану жне техникалы ылымдар “scіense” тарауына жатызылан. Бл жерде де “scіense” сзіні: 1) ылым; 2) жаратылыстану ылымдары жне 3) білім секілді ртрлі маыналарыны бар екендігін крсеткеніміз абзал.
азіргі кезде адамны санасына оны психолеуметтік ортасында орын алып отыран алуан трлі жалан ылыми, діни, мистикалы кзарастар сер етуде. рине, шынайы ылым мен білім бл жалан ілімдермен сиысуы ммкін емес жне ылыми дние танымды елемей брмалау аса ауіпті леуметтік жне жекелеген зардаптара душар етуі ммкін. Бл ауіп саяси билік, дін жне жалан ылым одатасан жадайда бірнеше есе кшейуі ммкін. Оан мысал ретінде инквизиция, діни фундаментализм мен фанатизм, фашизм, кибернетика мен генетиканы удалау жне т.б. келтіруге бден болады.
ылымны дамуы нтижесінде бізді міріміз бір ана рпа ішінде елеулі згерістерге шырап отыр. оршаан орта туралы апаратты аымы бірнеше жыл ішінде еселеп кбеюде. Адам болса бл апарат аымын жеткілікті дегейде абылдап лгере алмау стінде. Оны себебі, оам дамуы барысындаы млдем жаа ылыми пндерді пайда болып, осыан оса оларды тарматанып, салалара блінуінде. ылымны салалара бліну рдісі нтижесінде азіргі кезде ылымда 15 мынан астам ылыми пн бар. рине, осыан байланысты адамзатты зін оршаан табиат пен оам туралы біліміні тередігі мен длдігі де елеулі трде скен. Осымен атар ылымны ртрлі салаларыны жне алымдарды арасындаы байланыс пен зара тсіністікті де лсірегендігін мойындау керек. Тіпті кейбір жадайларда, бір ылымны ртрлі салаларында жмыс істейтін алымдар екінші бір саланы зерттеу дістері мен нтижелері жайлы млдем бейхабар болады. Абырой боланда азіргі кезде ылымны зі дниені тек пндік сипатта зерттеуге арсы дістер мен ралдар алыптастырып, шыарып отыр. ылыми салаларды арасындаы байланыса деген бл жаа кзарас интегративті немесе пнаралы деген ата ие болды.
азіргі кезде дамыан капиталистік елдер ылыма жалпы лтты кірісті 2-3 % жмсауда. Бл шыындарсыз елді ораныс жне ндіріс саласыны жоары дегейін сатап алу ммкін емес. ылым экспонент бойынша дамуда, яни ылыми апарат пен ылыми ебектерді клемі р 10-15 жыл сайын екі есе кбеюде. ылымдарды кбеюі нтижесінде алымдарды да саны лаюда. Егер 1900 жылы алымдарды саны 100000 болса, азіргі кезде оларды саны 5000000 - а жеткен (яни Жер шарында тратын рбір мы адамны біреуі).
Егер азіргі заман адамы ешашан ылым саласында ебек етпеген болса, оны ылыми аидаларды (концепцияларды), аншалыты білуі ажет? ылым - тек білімні, фактілерді жне т.б. жиынтыы ана емес ол сондай а, оамны мдени-леуметтік маызды былыстарыны бірі. Яни ылым дегеніміз бл:
1) мдениетті бір саласы;
2) дниетанымды дісті бірі;
3) адамды жне табиатты айта деуші ндіргіш кш;
4) арнаулы институт (институт тсінігіне тек жоары оу орны емес, сонымен атар ылыми ауымдастытар, академиялар, лабораториялар, журналдар жне т.б, кіргізіледі).
Бізді жаа капиталисттік дуірімізде кптеген былыстар ылыми методологияа сйкес алыптастырылып отыр. рине адамзат ебекті ылыми трде йымдастыруа лі ол жеткізе оймаса да, дегенмен ылыми аидалар азірді зінде ебекте олдануда. Осыан сйкес бл аидаларды олдану шін, е алдымен оларды білу ажет – себебі дамып келе жатан капиталистік ндіріс жаа табии ресурстарды, технологиялар мен машиналарды егізуді талап етіп отыр. Осы ажеттіліктерді анааттандыру шін капиталистік оамны ндіргіш кштері ретінде азіргі заманы ылыми концепцияларды білу ажет.
Адамзат саныны 1900 жылы 1 млрд-тан 2000 жылы 6 млрд-а дейін крт суі, жаппай сауаттану, ылыми революция, ылыми-техникалы прогресс кінішке орай, адамзатты мдениеті мен дние танымыны тап осылай дамуына себеп бола алан жо. детте ылымны алыптасуы, шынайы ылымдара сас ртрлі жалан ылымдар мен ілімдерді пайда болуымен атар жреді. Мысала астрономиямен атар табысы кп астрология, психологияны асында парапсихология олданыста. ылыми жетістіктермен атар наданды пен таылы атар жріп, дінні, мистиканы, окультизмні жне жалан ылымдарды жааран трлері таралуда. Осыан сйкес табиат пен оам дамуыны жалпы принциптерін, лемні ылыми бейнесіне сай дниеге кзарасты концепцияларын білмеу кп ретте діни жне лтты экстремизмге келіп соады.
Гуманитарлы салада білім алып жатан студентті жалпы білім дегейі, ойлау мдениеті мен ылыми дние танымыны алыптасуы оны ылым дамуыны бкіл тарихында пайда болан аса маызды концепциялармен танысып, оларды игеруі арылы аныталады. Осымен атар осы пн оршаан ортаа деген концептуалды кзарасты алыптасуына, эрудицияны дегейіні ктерілуіне, жалпы мдениетті жне жауапкершілікті пайда болуына себеп болады.
Сонымен, концепция дегеніміз не? ылыми зерттеулерді нтижесі болып теориялар, задар, модельдер, гипотезалар, эмпирикалы тжырымдар болатындыы белгілі. райсысыны з мні, маынасы бар, біра бл тсініктерді бір ана “концепция” сзімен а біріктіруге болады. Яни “концепция” термині белгілі бір кзарастарды жйесі, белгілі бір былыстарды, процестерді тсінігі, белгілі бір туындыны басты ойы ретінде тсінілуі .
ылыми методологиялы кзарастарды ішіндегі е жасы тжырымдалып, фундаменталды трде зерттелгені – эволюция концепциясы болып табылады. Эволюциялы концепция азіргі заманы лемдегі бкіл ылымны негізін райды десек те ателеспейміз. Біз осы концепцияа сйене отырып, оам мен табиат арасындаы процестерді байланыстары мен араатынастарын айындайтын жаратылыстануды баса барлы концепцияларын дрыс тсініп жне тсіндіріп бере аламыз.
ылымны концепцияларына ылымдарды классификациялау проблемасы да жатызылады. О.Конт алашыларды бірі болып ылыми классификацияны жасауа тырысты. Ол сызыты классификация деген ата ие болан класификацияны сынды, бл классификация бойынша ол ылымды жалпыдан жеке трлерге, арапайымнан крделі жне спецификалы трлерге арай атарластырыптоптады. з кезегінде Б.Кедров ылымды ылыми білімні координациясы мен субординациясы аидаларын стана отырып классификациялауды сынды. Оны ойы бойынша ылымдар жаратылыстану, гуманитарлы жне техникалы ылымдар деп шке блінуі ажет болды. Біра оамда ылымды брыннан бері алыптасан гуманитарлы жне жаратылыстану ылымдарына блу олданылып отыр. Тіпті Англияда білім беру жйесі де ата трде гуманитарлы, жне жаратылыстанушылы - техникалы болып келеді.
Ал егерде біз ылым мен нерді салыстыратын болса, крсетілгеннен блек жадайды креміз. ылым - оршаан ортаны зерттеп білу процесіндегі кптеген адамдарды з тжірибелерін жинатап, оларды тсіндіруге баытталан зара йлесімді, жйелі іс-рекеттеріні нтижесі. Ал нер болса жекелеген адамны жан – тніні белгілі бір жадайын суреттеп, наты бір сезімдерді оятуа баытталан белгілі бір адамны интуитивтік рекеттері.
ылым дегеніміз - білім. ылымда дстрлі екі баыт алыптасан. Бл баытты бірі - оам мен техникалы ортаны тарихын сипаттау болса, екіншісі- табиат тарихы. Бл баыттарды екеуі де мдениетті бет - бейнесін тарихи анытай алады. рине, бізді техникалы ркениетті дамуы кезеінде жаратылыстануды абсолютті трде арастыру тенденциясы байалып отырандыы аиат. Бл тарихи фактыны жаратылыстануды мдениет шеберіндегі орны мен маызын анытауы мен тсіндіруге тырысуы деп абылдауымыз керек. Жаратылыстану мдени ндылы ретінде арастырылады. Сондай – а ол міндетті трде екінші бір концепцияа арама-арсы ойылуы керек, мысала гуманитарлы мдениетте: физика – лирика дегеніміз секілді.
Осыан байланысты жаратылыстану жне гуманитарлы мдениетті араатынасы жайлы екі трлі тсінік алыптасан. Бірінші пікірді жатаушыларды кзарастары бойынша: гуманитарлы ылымдар шін тек ана жаратылыстану мен оны наты зерттеу дістері лгі болуы керек дейді. Осы пікірді е ызу жатаушы позитивистер шін- математикалы физика баса ылымдар шін идеалды болуы керек, ал кез келген ылыми танымны дісі – математиканы аксиомалы- дедуктивті діс деп санайды. Антипозитивисттік баытты станушы, яни тарих, психология, социология, т.б. гуманитарлы ылым салаларыны алымдары бндай кзарас гуманитарлы зерттеуді ерекшеліктері мен крделілігін толы анды ескермейді, сол себепті бл кзарас утопиялы жне нтижесіз деген ойда.
Жалпылай айтса, ылым – жйелі трде теоретикалы білімді дниеге келтіретін адамны рекеттеріні бір трі болып табылады. Сонымен атар ылым оамны аса маызды ндіргіш кштеріні бірі бола отырып, ылым адамны зін-зі тану процесіні трі болып табылады.
Жалпы, білім беруді, яни, жаратылыстану концепциялары пніні де басты масаты, тек жаа білімге ие болу ана емес, сонымен атар бкіл лемдік жаратылыстану ылымында оршаан лем туралы алыптасан тсініктер мен ойлауды ылыми, рационалды ойлау абілетін алыптастыру болып табылады. Баса сзбен айтанда, эрудицияны дамытып, оршаан дниеге, жалпы мдениетке деген концептуалды кзарасты, жалпы мдениетті жне білгірлікті алыптастыру.

 

Баылау сратары:

1. Эволюция концепциясы бл -?

2. ылым дегеніміз?

 

сынылатын дебиеттер:

1.Алтай Ж., Касабек А.., Мхамбетлі К. Философия тарихы.- Алматы,2006.

2.Аназарова Х. З. Философия тарихыны дріске курсы.- Алматы, 2009.

3. Зотов А.Ф. Современная западная философия. М.. 2010.

4. бішев . , бжанов Т. Философия тарихындаы таным теориясы жне метод проблемасы. Алматы,2010

5. Классическая философия науки: Хрестоматия ред. Пржилепский В.И. М., 2006

6. абитов . ылым тарихы мен философиясы. Оулы. – Алматы, 2008.