Дріс. азіргі заманы ылыми білім рылымындаы жаратылыстану ылымдары.

1. Жаратылыстану жне лемні суреттемесі.

2. Жаратылыстану ылымдарыны жіктемесі.

3.Техника ылымдарыны ерекшеліктері, оларды жаратылыстану, оамды ылымдара атынасы.

 

 

Философияны дамуына жаратылыстану алымдарыны сері андай? Айтып кеткен жн, философия мен физика экспериментальді ылым ретінде болан жо. Ал физикалы былыстар жніндегі білім натурфилософия тірегінде біріктірілді. Мысалы, Демокритті атомистік гипотезасы азіргі кездегі материяны атомды рылымы мен атар дискреттік кеістік туралы теорияны алдын алды. Ал кейін алымны теориясы философиямен ылымны дамуында жаа ашылулара трткі болды.

Жаратылыстану ылымдарыны алыптасуымен атар (XVІІ-XVІІІ) жаа философияны да алыптасуы басталды. Ал “Адам-лем” деген аламды мселені, болмысты орта задарын тануды р трлі жатарын зерттей бастады. Біра философияда материяны табиаты, рылымы, уаыты мен кеістікті физикалы асиеттері, яни азіргі уаыттаы наты ылымдарды пні болан мселені шешуге талпынды.

Философия физиканы дамуына жол нсаушы бола алатын кейбір орта идеяларды жасап шыарды. Олара мысал келтірейік, заттарды атомнан рылуы туралы, материя мен озалысты саталынуы туралы елестер. В.И. Ленинні электрондарды таусылмастыы туралы идеясы азіргі физиканы дамуында лкен жол крсетті.

Пигафорды философиялы мектебінде сандар туралы ебектері бар. Сандар – заттарды болмысы, ал лем (Вселенная (алам) – ол сандар гармониясы. Адамзат ойыны тарихында алаш рет осы ой арылы табиатта санды задылыты бары туралы идея айтылды.

Неміс классикалы философиясыны ататы кілі Ф.В. Шеллинг электр-магниттік, химиялы былыстарды бірлігі туралы рационалды идея айтып кетті. Ал осы идеяны ортаа ала отырып, дат физигі Х.К. Эрстед электрлік жне магниттік былыстары арасындаы састыты іздейді, кейін ол электрлік токты магниттік стрелаа серін ашты.

Егер жаратылыстанулы философия анализдік принциптерін ысаша трде сипаттаса, онда олар жаратылыстану ылымдары мен философия арасындаы диалектикалы бірлік пен айырмашылыты крсетеді. Оларды бірлігі кп ырлы объективті лемді зерттейтіндігінде, рбір жаратылыстану ылымы з пні ретінде табиатты белгілі бір аймаын, оны задылыын, ерекше байланысын алды. Ал философия болса объективті шындыты ртрлі рылымдары мен рылыстарды зіне тн задылытары мен байланыстарын, орта былыстарын ашады.

Философия физикалы шындыты теориясын жасамайды, керісінше танымны орта теориясын дамытып, физиканы жалпы берілгенінентанымды-теориялы орытындылар жасайды. Философия мен физика бірін-бірі толытырады. Философиялы білімні физикалы білімнен ажыратылуы, оларды арасындаы айырмашылыты тсіндіру физикалы мселелерді натурфилософиясымен тсіндіріліп кетуіне келді.

алым философияа назар аудармай з масатына жете алмайды. Бл жадай бізді кезде білініп тр. Мысалы, А. Эйнштейнні айтуынша : “Таным теориясы мен ылым арасындаы атынас керемет. Олар біріне-бірі туелді, таным теориясы ылыммен жанаспаса р жйеге айналады. Ал ылым таным теориясынсыз трпайы жне шиеленісті” /11/ философия мен ылымны наты байланысын М. Борн сипаттап бері: “Метафизикалы гипотезаа сйенбесе физика физика емес” /12/.

ХХ асырда ылым философиямен те тыыз байланыста екенін крсетті. А. Эйнштейн “Бізді кездегі физик ткен замандаы физиктерге араанда философиямен кп айналысады. Бан физиктерді ртрлі иыншылытар итермелейді” /13/. Жаратылыстану мселелері ылымны методологиясы мен философиясын кеейтіп, зерттеу ылыми тану мен философия арасындаы байланысты тануды объективті ммкіндіктерін береді. азіргі кездегі ылым философияа, оны негізгі принциптеріне, гипотезаларына, жадайларына арамай те алмайды. Философия лемге орта мінездемені, лшемдерін, оны болмысына енуді тсілдерін зерттеуді жзеге асырады.

Ол бл рлге тек зі адамны материалды лемді игеруіні тжірибесіні рационалды, жйелі, ылыми тжырымы болып табылса ана тра алады.

Физиканы жетістіктеріні ыпалы мен материя туралы оытулар жаартылады. арапайым бліктерді зара айналуы, симметрия задарын ашу, физикалы вакумды зерттеу микропроцестерді ажайып динамикасына ку.

Философиялы трыдан аралан материя, кеістік, озалыстар арасындаы зара атынас зіні натылы длелін салыстырмалы теорияда айындалады жне сол мезетте бл философиялы тсініктер жаа мазмна толды.

арапайым блшектер туралы, оларды асиеттері, бір-біріне сері туралы зерттеуде физиканы жетістігі лкен, біра бл тек зерттеуді белгілі кезеі ана, йткені ртрлі блшектерді комбинация бірлігі шексіз бір шаруа, егер оларды асиеттері жылдамдатыланда келесі металды ерітіндісінде оларды ерекше асиеті тірі клеткада немесе бтін организмде крсетіледі. лемні ртрлілігін арапайым рылымдара блу оай, ал заттарды ртрлілігіні себебін, кзін анытау, арапайымнан крделіліге ктерілу, арапайым блшектерді шексіз ртрлі блшекке сапалай згеруін тсіндіріп беру те иын. Бл атынаста физиканы рлі сызылып тасталмаан /14/, /15/, /16/, /17/.

азіргі кездегі ылым арсеналына алам ттас жйе ретінде дамуды барлы жаына эволюция идеясы кірген. Біра лемдегі эволюциялы процестерді кптеген мінездемесі лі де ажетті дегейде дамымады. Мысала, кптеген астрономдарды ойынша галактикалар, жлдыздар, планеталар жойылмалы да тыыздалуа кшу арылы пайда болан деп тсіндірсе, кейбір алымдар керісінше эволюциялы процестер арама-арсы баытта болып жатыр, яни те тыыз жадайын кішкене босадауда деп тсіндіруде.

Заттар табиаты жне одан пайда болан космосты жйе, оны механизмдері – ол жаратылысты ылыми, астрономиялы сраы. Ол сырттай зерттеуді нтижеінде болатын нрсе.

Біра бл мселені философиялы аспектілері де бар. Философия шін космосты эволюция процесіні андай баытта дамып жатандыы ызыты, ол тек бір баытта ма лде аламда эволюциялы процестерде диалектикалы арама-арсы баыттарды орны бар ма?

ылыми техникалы процестерді мінездемелі ерекшелігі ылым мен техника арасындаы зара атынасты кшейту. Бл зара атынас бара-бара кпырлы жне интенсивті болуда, рі ылыммен ндіріс дамуына ыпал етуде. азіргі кездегі ндіріс ерекшелігі, леуметтік прогресс ажеттілігі гуманитарлы, жаратылыстанулы, техникалы ылымдарды интеграциясыны ажет екендігін крсетуде.

ылымны даму тарихына ілсек, рволюциялы згерулермен эволюциялы даму кезедеріні айырмашылыын кру керек. Эволюциялы дамуда ылымны белгілі бір айматары салыстырмалы трде біралыпты дамиды. азіргі заманы америкалы алым, тарихшы Томас Кунны айтуынша: кптеген алымдар орта ылыми атмосфера айналасында. Ал ылымда негізгі принциптер орын алан. Олар пошкалы тртіпке келе бастады. Бл принциптер ртрлі наты сратара жайылан. Кейін уаыт те келе ылым дамуыны эволюциялы кезеі аяталып, революциялы згерушілер кезеі басталды. Жаа парадигмалар пайда болып, эволюциялы кезе айтадан жаласады. Революциялы згеріс кезедерін Т. Кун мына алымдарды есімдерімен байланыстырады: Н. Коперник, И. Ньютон, А. Лавуазье, А. Эйнштейн /18/.

Ататы ресей философы, таным теориясы аймаындаы маман В.С. Степин зіні тере ойлы шыармасы “теориялы білім де”, оны “техногенді ркениет Библиясы” деп атауа болады, ерекше кілді ылымны потенциалды тарихына блуді срайды. Ол мынандай наты шешімге келеді: “ылым дамуы ммкіндікті шындыа ауысаны секілді, барлы ммкіндіктер оны тарихында жзеге аспайды”. Бндай процестерді жорамалдау барысында ммкіндіктер аашы ралады, дамуды ртрлі баыттарымен варианттарын арастырады. ылымны дамуыны кшті детерминизациялануы тек ретроспективті арастыруымызда пайда болады, яни біз тарихты алдын ала не болатынын біле трып талдаса жне осы шешімге келетіндей етіп идеяны озалыс пошкасын растырса. Біра ркениетті тарихи дамуыны басалай брылыстарында жзеге асатын аымдар да болды жне олар шынайы ылым тарихында “жабы” болып алды.

ылымны айта руы жріп жатан ылыми революциялы асыр кезінде мдениет берілген мдениетте доминантты трде кездестін, рі осыан е жасы трде сйкестелінетін потенциалды ммкін сызытарды болаша ылым тарихына тадап бергендей болады /19/.

Кейбір орытындылар келтірейік, тмендегідей келесі ылым тарихыны мніне, рліні аспектісіне тоталайы:

ол табиатпен оамды лемні ртрлі сфераларында ізденістерді ынталандырады.

Білімні ке трліше даму динамикасыны аумаын зінде сатайды.

ртрлі объектілерді игерілуіні тсілі, формасы, білімге жетуді жолдары туралы апаратты жинатайды.

Зерттеушілерді назарын ылым дамуындаы болашасыз тыырыты жадайлара аударып, осы арылы ылымды кестелікпен адастыруа келіп соатынын идеялармен гипотезалардан аула стауа тырысады.

Табиатты тану логикасы мен жолдарын арастыра отырып, генезистік процесін, фундаментальды факторларын ылымны теориясы мен дістерін жне оларды объективті шындыта танылуын зерттеуде ылым тарихы зерттеушіні ойлау мдниетін глдендіре отырып, азіргі ылымны теориялы алыптсуына кмектеседі, ылым философиясы мен наты ылымдар саласында жаа мселелерді ойылуын кздейді. ылым тарихы жне техника ылым дамуыны задылытарын, идеалдарын, нормаларын, объективті логикасын, дамуын анытаанда те ажет тсіл ретінде олданлады.

орытындысында, Нобель сыйлыыны лауреаты, ататы француз физик-теоретигі Луи де Бройльді ызыты ойын айта кетуге болады:

“ылым тарихы бізді танымымызды рбір жетістігі мселені шешуден грі жаа мселені тууына алып келетінін длелдеп отыр. Бл аймата ашылан рбір “Жер” жаа зерттелмеген континенттерді бар болуы туралы ойларды ала тастайды” /20/.

Техника философиясы азіргі батысты философияны бір баыты ретінде. Философия тарихында адамзат ркениеттерін, тарихты зерттеуде, талдауда ртрлі тсілдер, принциптер, критерийлер олданылады. Оларды атарына экономикалы, географиялы, биологиялы, діни, гуманистік детерминизмдерді жатызуа болады. Оларды арасында азіргі оам міріндегі бгінгі згерістерді нерлым толы бейнелейтіні технологиялы детерминизм болып табылады. Технологиялы детерминизм – бл оамды дамудаы техниканы анытаушы рлі туралы кзарастарды, постулаттарды біріккен жиынтыы. Шындыында да азіргі мірде теника мен технологияны маызы жне рлі орасан зор.

“Адаммен бетпе-бет келген бл мселені маыздылыы сонша, - деп жазады К.Ясперс, - азіргі уаытта техника бізді ахуалымызды тсінуді басты мселесіне айналды. азіргі техниканы мірді барлы салаларына енгізілуін жне оны бізді мір сруімізді барлы ырларына тигізген салдарын айта баалау ммкін емес. Мны тсінбей жне ойлау барысында дстрлі тарихи табаларды олдана отырып бізді азіргі жне ткен мірімізді арасында салыстыру жргізу ммкін емес. ткен мен бізді заман арасында параллель жргізу шін міндетті трде азіргі техникамен байланысты орын алан радикалды згерістерді ескеру ажет” (Смысль и назначение истории, М., 1991, 113-бет).

Техника мен технология бгінгі оамны жедел дамуыны маызды факторына айналды жне техника ыпалын тигізбеген адам міріні бірде-бір саласы алмады. азіргі коммуникация ралдарыны арасында мемлекетті еркі оны е шалай аудандарына дейін амтып, кез-келген уаытта рбір йде зін білдіре алады. Техниканы серімен тере процестер орын алады, ебек німділігі те шапша седі. Оны мазмны згереді. оамны леуметтік рылымы згереді. Оны стіне адам да згереді. азіргі техника тіпті адамны тере тылсымды жатарына да ыпалын тигізеді. Егер ертеректе адама табиаттаы да, леуметтік саладаы да мір сруді згерген жадайларына бейімделуі шін жеткілікті дрежеде уаыт блінсе, ал азір табиат пен оамдаы техника мен технологияны ыпалмен болатын згерістерді жылдамдыы сонша, азіргі адам мір сруді згерген жадайларына бейімделіп лгіре алмайды жне рашанда таусылмайтын жаа мселелерді немі туындап отыруына келеді. Осыан байланысты азіргі философияда адам мселесін зерттеуді техника философиясы тріндегі жаа ырын ою ажеттілігі туындайды.

Техника философиясы—бгінгі кні зіні глдену кезеін бастан кешіп жатан батыс философиясыны азіргі баыттарыны бірі. Батыста техника философиясыны алыптаса бастауын И.Бекманны есімімен жне 1777 жылы басылып шыан оны “Технология бойынша жетекшілік, немесе олнерді, фабрикалар мен мануфактураларды тану” деп аталатын ебегімен байланыстырады. Біра кпшілікті пікірінше, бл саладаы негіз алаушы ебек 1877 жылы жарияланан жне жз жылдан кейін Германияда айта басылып шыан Э.Каппты “Техника философиясыны негізгі белгілері” деп аталатын жмысы болып саналады.

Техника философиясы—азіргі лемдегі техника феноменін философиялы-методологиялы жне дниетанымды трыда зерттеуге негізделген азіргі философиядаы бтіндей бір баыт. Бл баыт бастапыда Батыс Европа мен Солтстік Америкада, кейінірек 60-80 жылдары Жапонияда кеінен таралды. Батыстаы азіргі техника философиясыны бастапы кілдері атарына Э.Капп жне Ф.Дессауэрмен атар О.Шпенглерді, Ортега-и-Гассетті, Мэмфордты, К.Шиллингті жне т.б. жатызуа болады. Біра, сонымен атар техника ымы ертедегі ойшылдарда да кездеседі. Мысалы, ебекті табии жне жасанды органдары арасындаы анология туралы ой Платон мен Аристотельде шырасады. Егер Аристотель олды “ралды ралы” деп атаса, Гегель де осы идеяны айталайды. Гегель техника табиатын тсінуде біратар идеялар сынады. Гегельді пікірінше техникалы жабдытар объектті табиатымен аныталады, ал екінші жаынан жабдытар техникалы ралдар арылы іске асатын масатты тасымалдаушысы болып табылады. Гегель былай деп жазады: “адам зіні масатында сырты табиата баынышты боланымен, зіні ралдары арылы стемдікке ие болады”. Антикалы авторлар мен Гегельді бл идеяларын Батысты кейінгі философтары Э.Капп жне Л.Нуаре жаластырды. Оларды негізгі идеясы техника феноменін “органопроекция” негізінде тсінумен сипатталады. Оларды пікірінше техника жасанды орта болып табылады, біра ол адам органдарыны табии материала проекциясы ретінде крінеді, яни техниканы бкіл дамуы адамны табии ебек органдарын кшіру арылы, оларды сырты лемге “проекциялау” арылы жзеге асады.

Техника феноменін тсіндіруде зге, арама-арсы позицияны станан философ-неотомист Ф.Дессауэр болды. Ф.Дессауэр Э.Каппты жне Л.Нуарені техниканы биологиялы концепциясымен келіспеді. Ол техника табиат задарымен байланысты жне оны шектерінен тысары шыпайды деп есептейді. Алайда бл да еш нрсені айындамайды, техниканы автономды да мні бар. Оны пікірінше техникалы идеялар адамны аылында пайда болмайды, ол аылды кмегімен ауланады. Техникалы идеялар дайды ойы, жаратушыны діретті аыл-ойыны крінісі.

Техника мселесі Хайдеггер философиясында негізгі орындарды бірін алады жне оны кптеген шыармаларында немі кездесіп отырады. Біра бл таырыпа арналан оны е маызды шыармасы “Техника туралы мселелер” деп аталады. Бл жмысында М.Хайдеггер техниканы пайымдауды жаа іргетаса ойды. М.Хайдеггер былай деп жазады: “техниканы мні белгілі маынада техникалы емес. Сондытан да біз ол туралы жй ана ойлаанда, оны олдананда, оны басаранда немесе одан ашатаанда техниканы мніне деген з атынасымызды ешашанда сезіне алмаймыз. Барлы осы жадайларда, оны ызыушылыпен олдаса та, теріске шыарса та біз техникаа лдар секілді ажырамастай таыланбыз. Біз техниканы бейтарап нрсе деп есептеген кезде, оны наыз ттынына айналамыз. азіргі кезде ке ріс алан мндай кзарас оны мніне деген млде крсоырлыты туындатады” (Вопрос о технике // Новая технократическая волна на Западе. М., 1986, 119-бет).

Хайдеггерге дейін техника Аыл-ой мен айырымдылыты салтанатты шеруі ретінде бааланып келді. Кейбір жадайларда техниканы зіне арсы шыу емес, оны олдануа арсы шыу зекті сз болды. Мысалы, О.Шпенглер “тсті” нсілдер европалытардан техниканы тартып алып, оларды стем жадайынан айырады жне тбінде техниканы жояды деп орыты. Хайдеггер керісінше, техниканы зін адам шін лкен ауіп-атер деп есептеді. Техниканы тсіндірудегі Хайдеггерді таы бір жаалыы, оан дейін техника адамзат тарихы мен мдениет дамуыны байланысындаы кптеген факторларды бірі ретінде арастырылып келсе, ал бл неміс ойшылыны пікірінше техника азіргі дуірді болмысы болып табылады. Жне Хайдеггерге дейін техника е алдымен мдениет философиясы мен тарих философиясыны жне тек кейін ана антропологияны мселесі болып келсе, ал М.Хайдеггер онан метафизиканы мселесін шыарды.

Техника болмысты тере асиеттерін пайымдауды тсілі ретінде. М.Хайдеггер де техника болмысты тере асиеттерін пайымдауды маызды тсілі болып табылады. Ол болмыстаы табылуа жне зіні наыз, блінбеген кейпінде крінуге тиіс жасырын жаын ашып крсетуге ммкіндік береді. Техниканы мні арылы адам болмыспен тілдесіп, оны нін естиді. Біра импульс дрыс табылмауы ммкін, йткені техника адамды зіндік ашылуды жалан жаына арай итермелейді.

К.Ясперс зіні техниканы тсіндіруінде хайдеггерлік тсінікке жаын келді. Ол зіні “Тарихты мні жне масаты” деген ебегінде техниканы лемдік тарихты тбегейлі жаа факторы ретінде арастырады. К.Ясперсті пікірінше азіргі заманда былайша пайымдау ажет: “азіргі уаытта біз тарихты брала кезінде транымызды сезінеміз, бдан жз жыл брын-а бл кезеді антикалы лемні дадарысымен салыстыра бастап еді, ал кейінірек оны тек Европа мен Батыс мдениеті шін ана емес, бкіл лем шін орасан зор маызы бар екендігі байалды. Бл зіні барлы салдарларымен оса аландаы техника асыры адамны ебек, мір, ойлау саласындаы, символика саласындаы мыдаан жылдар бойы жинатаанынан сау-тамты алдырмайтын сияты” (Современная техника // Новая технократическая волна на Западе, 119-бет). азіргі техниканы пайда болуымен барлыы да згереді. Е алдымен, К.Ясперсті пікірінше, адамны табиатпен байланысы згерді. Адам техниканы кмегімен табиатты баындыра отырып, зі табиатты ыпалына тседі, табиат адамны тиранына айналады. Техника адамны барлы кнделікті мірін згертіп жіберді, ол “бкіл мір сруді белгісіз техникалы механизмні рекетіне, ал бкіл планетаны—ттас фабрикаа айналдырды. Сонымен бірге адамны зіні тбірінен толы ажырауы жзеге асты жне бл бгінгі кні де жаласуда. Адам отансыз жерді трынына айналып, дстр жаластыын жоалтты. Рух пайдалы функцияларды орындау мен оып-йрену абілетіне айналды” (Современная техника, 121-бет). Ары арай К.Ясперс былай деп жазады: “Мына нрсе кмнсіз: техника адамны зін згертуге баытталан. Адам енді зі алыптастыран техниканы ыпалынан босанып шыа алмайды. Жне техникада шексіз ммкіндіктермен атар, шексіз ауіп-атерді де бар екендігі кдік туызбайды. Адам зіні техниканы билігі астына ашан жне алай тскенін аармай да алды” (Современная техника, 145-бет). К.Ясперсті пікірінше, техниканы маызы мен рліні діреттілігі сонша, оны мнін ашпай азіргі ауалды пайымдау ммкін емес. Техниканы натылыы адамзат тарихындаы лкен бетбрыса келді, біз адамзат мірін механикаландыруды наыз дер кезінде транымызбен оны барлы салдарларын болжау небір шыр кріпкелдерді де олынан келмейді.

80-жылдары техника философиясында антропологиялы аспект, прогресті адамзатты лшеміне кіл аудару кшейе тсті. Кптеген батысты философтар техниканы мнін ыну оны техника мен технологияны тарихи аымында ана арастырмай ммкін емес деген орытындыа тоталды. Техника мселесіндегі антропологиялы тсіл американды философ Х.Сколимовскиді “Техника философиясы адам философиясы ретінде” деген жмысында айын крінеді. Х.Сколимовски техниканы дамуы немі мдени мутациямен, тере леуметтік згерістермен байланысты ма деген мселені зерттеумен айналысады. Ол осыан байланысты ытайда техниканы глденуі ХІV жзжылдыта, яни батысты Ренессанс пен европалы ылыми революцияа дейін жзеге асандыы туралы айаа кіл аударады. Демек, ылыми революция рашанда техника глденуіні ажетті алышарты бола бермейді, ал техниканы ріс алуы міндетті трде андай да болсын оамды згерістерге келе бермейді.

Х.Сколимовски техника философиясын адам философиясы ретінде тсінуді сынады. Бл маынада адам техникалы императивке баынаннан грі, техника адам императивіне баынуы тиіс. Ол адамны табиаттаы нзік тепе-тедікке рметпен атынасуын жне лемді блайша жабдытандыру осы тепе-тедікті бзбай, бекіткенде ана рсат беруді сынады. Оны ойынша адамны білімі алан барлы жаратылыстара арсы баытталмай, білім баылау мен жмсау масатындаы кш ретінде олданылмай, керісінше заттарды табиатын дрыс тсінуге жне йлесімділікке ызмет етуі тиіс. Прогресті гуманистік тсінігі табиатты зге жаратылыстарыны, сонымен бірге адам жаны мен оны сезімдік потенциясыны жойылуын емес, керісінше оны рухани леміні кееюі арасында жзеге асатын адамны зіндік келбетіні суін білдіреді.

Техника философиясы ркениетті сыни трыда баалау ретінде. Техника философиясыны ттиылдан пайда болуыны себебі неде? Неге бгін адамзатты техниканы келешегі мазалайды? Х.Сколимовскиді пікірінше философиялы зерттеулерді бл саласыны пайда болуы европалы ркениетті пайда болуы мен жойылуындаы техниканы рлін кеш мойындауды байатады. Оны ойынша техника философиясы таза схолистикалы пн емес. Техника философиясын е алдымен бізді ркениетті сыни трыдан баалауды нтижесінде пайда боланын ескеру ажет. Ол аналитикалы трыда ойлаушы философтар шін талдау жасайтын ала ретінде алыптасып, дамып отыран жо.

Бізді ркениет шексіз кп техникаларды ндіріп шыарды, біра оны лингивистикалы-аналитикалы алуан трі техника мселесін шешіп бере алмайды. Философтарды, ойшылдарды, тарихшыларды, инженерлерді жне кзі ашы азаматтарды парызы—“ркениет ретінде біз тудыран мселелерге” жауап табу.

Бірінші дниежзілік соыстан кейін техника философиясында зге мдени ндылытара ана емес, андай да болмасын бтен ркениеттік болмыса деген саыныш кшейе тсті. Батысты философтарды мынадай сратар мазалай бастады: Европа жалан жолмен жріп ткен жо па, батысты рух мдени-ркениеттік баламаны тадауда ателескен жо па? Батысты бгінгі асіреттері уел баста адамзатты ркениеттік даму жолын дрыс таба алмауды себебінен емес пе екен?

азіргі батысты философияда адамзатты бастапы кезеінде тарихи перспективаны р трлі варианттары болан деген идея алыптасты. Оны бірі бкіл ішкі ресурстарды адамзат рухын зіндік тануа шоырландыру. Ертедегі шыыс халытары осы жолмен жрді, оны длелі ретінде оларды діндерін алуа болады. Шыыс діндері адамны абсолютпен, болмыспен толы бірігуін уаыздайды. Адамды табиаттан тыс былыс емес, оны блігі ретінде арастыру, лемге сііп кетуге мтылу, рух кеістігінде барлы аламны нін есту—міне, ежелгі шыысты ілімдер мен діндерді насихаттары осындай. Егер де европалы ркениет осы жолмен жргенде, батысты философтарды пікірінше, онда ол антропологиялы жне рухани ресурстарын дамытып, арыша, аламны универсумына жаындай тсер еді.

Біра батысты ркениет зге жолмен жрді. Оны таным мен лемді анау марлыы иектеді. Адамзат жан мен тнді жаттытыру абілетін жоалтып, техниканы кмегімен бкіл лемді зіне баындыру пиылына берілді. Адамдар зіні табиатына сенуден алып, рухты дамыту мен жетілдіруден бас тартты. Техникамен арулана отырып, олар здеріні кш-жігерін ішкі лемге емес, сырты лемге баыттады. Хайдеггерді терминімен айтанда техника адам Болмысына айналды.

Техницизм оам туралы азіргі батысты теорияларды методологиялы негізі ретінде. Техника философиясы зіні крделі рылымы бар жеткілікті дрежеде крделі философиялы аым болып табылады. Техникалы ркениетті динамикалы процестерін пайымдауа мтылан жаа концепциялар пайда болды. Техника философиясындаы р трлі аымдарды, кзарастарды, позицияларды молдыына арамастан барлыына орта нрсе оларды технологиялы детерминизмге негізделуінде болып табылады, яни оам міріндегі техниканы анытаушы рлі мойындалады.

Техника философиясы е алдымен арама-арсы екі баыта блінеді—техницизм жне антитехницизм.

Техницизм техника дамуыны адамзат шін сзсіз игіліктілігіне деген сенімге негізделеді.

Техницизм оам міріндегі техниканы рлін тек алыпты былыс ретінде, адамзатты игілігі ретінде ана арастырады.

Неотехницизм зіні алдыы формаларынан ерекшеленеді. Мнда техникаа брынысынша оам міріндегі негізгі орын беріледі, біра оны зіндік дамуы, зіндік реттелу ммкіндігі теріске шыарылып, оамды баылау ажеттілігі туралы мселе ойылады.

Антитехницизм—технофобияны крінісі, пайда болып, таралып жне сіп келе жатан жаа технологияларды жмба ауіп-атеріні алдындаы рей мен орыныш, сенімсіздік. Антитехницизмні р трлі варианттары бар. Оны ішіндегі е кеінен тараланы “батырлы пессимизм” (Ф.Ницшені термині) деп аталады. Ол бойынша техника мен злымдыты тегеуріні техниктер мен технократтарды стемдігін, басаруын тудырады. Антитехницизмні таы бір крінісі адам зі игере алмайтын рационалды білімні уел бастапы агрессивтілігімен сипатталатын, мні “билікке деген ерікке” негізделген техникаа радикалды дшпандыты білдіретін позицияны станады (Маркузе, Адорно, Хоркхаймер). 60-шы жылдарды соында бл кзарастар контрмдениет идеологиясына жйеленді (Т.Розак). Контрмдениет бойынша барлы азіргі саяси кштер—мейілі ол “солшылдар”, “ошылдар”, “орталы” болсын, технократиялы оамны бірыай ндылытарына, техникалы рационализмге деген діни сенімге негізделген билік шін креске келеді.

Техниканы философиялы зерттеу те крделі былыс жне р трлі ырлардан трады; методологиялы, леуметтік, саяси, эстетикалы, аксиологиялы жне т.б. ай мселені ала тартанына байланысты техника философиясы не ылым философиясымен жаындайды, не леуметтік философияны немесе антрапологиялы философияны блімі ретінде арастырылады.

Техника философиясы негізінен екі басты дстрді ыпалында: неопозитивизммен сері жне байланысы бар сциентистік методологизм жне мдениеттанымды антропологизм. Техниканы философиялы зерттеулер осы екі дстрді біріне бадар стануына байланысты не логикалы-методологиялы мселелермен айналысады, не техниканы гуманистік ндылыты ырларынан зерттейді. Бл дстрлер кейде иылысып жатады, ал бл аталан зерттеулерді синтезіне деген тенденцияны туызады.

Техницизм дниетанымы, “технологиялы детерминизм” батысты ойшылдарды кптеген теорияларын амтып жатыр: “индустриалды оам теориясы”, “постиндустриалды оам теориясы”, “ылыми революция теориясы”, “апаратты оам теориясы”. Жне жалпы адамзат оамы дамуын кезедерге блуді амтиды. Оларды пікірінше, техника барлы леуметтік факторларды алышарты болып табылады, оны нтижесінде ндіргіш кштер стихиялы трде жаа оамды атынастарды тудырады. Техницизмні р трлі кілдері адамзат ркениетіні тарихи дуірлерін техниканы белгілі бір аспектілерімен байланыстырады, мысалы, ебек ралдарыны алмасуы (Дж.Ленский), байланыс ралы (Маклуэн) немесе энергия кздері, яни оамны дамуы мускулды энергияны жйелі трде алмасуымен (бу, электр, атом) байланыстырылады. Батысты авторлар леуметтік дамудаы техниканы анытаушы рліне негізделе отырып, адамзат тарихын ш кезеге бледі: “индустриалдыа дейінгі оам”, “индустриалды оам” жне “кейінгі индустриалды оам”. Индустриалдыа дейінгі оамдаы басты сала ауыл шаруашылыы, сондытан да оны аграрлы, дстрлі оам деп атайды жне шіркеу мен скер бл оамны басты институттары болып табылады. Индустриалды оам е алдымен корпорациялар мен фирмаларды жетекшілігіндегі нерксіпке негізделеді. Кейінгі индустриалды оам тарихты жаа перзенті болып табылады жне біратар факторлармен аныталады: тауар ндіруші экономикадан ызмет етуші экономикаа кшу, оамны леуметтік рылымындаы згерістер, оамдаы саясатты анытауда теориялы білімні басымдылыы, жаа интеллектуалды технологияны алыптасуы, технологиялы згерістерді жоспарлау жне баылау.

Баылау сратары:

1. Жаратылыстану ылымдарыны жіктемесі.

2. Техницизм бл -?

3. Антитехницизм бл -?

 

сынылатын дебиеттер:

1.Алтай Ж., Касабек А.., Мхамбетлі К. Философия тарихы.- Алматы,2006.

2.Аназарова Х. З. Философия тарихыны дріске курсы.- Алматы, 2009.

3. Зотов А.Ф. Современная западная философия. М.. 2010.

4. бішев . , бжанов Т. Философия тарихындаы таным теориясы жне метод проблемасы. Алматы,2010

5. Классическая философия науки: Хрестоматия ред. Пржилепский В.И. М., 2006

6. абитов . ылым тарихы мен философиясы. Оулы. – Алматы, 2008.