Дріс. Информатика пнаралы ылым ретінде. Компьютерлік революцияны эпистемологиялы мазмны.

1. Апаратты оам концепциясы.

2. Киберкеістік ымы жне оны философиялы маызы.

3. Апаратты аупсіздік.

Апаратты оам - ндіріс пен ылыми-техникалы жне баса апаратты олдануды оам дамуыны басты факторы ретінде арастыратын леуметтік жне футурологиялы тжырымдама; ндірісті жоары дегейімен жне апарат пен апараттты ызметтер мддесімен сипатталатын оам. лемнін мдениетті елдер атарында болан компьютерлік революция адам жан дниесіні, оам идеологиясыны, білім мазмнын анытау мен жаа апаратты білім технологияларын расты Апаратты оам тжырымдамасы З. Бжезинский, Д. Белл, А. Тоффлер негізін алаан постиндустриалды оамны бір трі болып табылады. «Апаратты оам» ымынан баса ртрлі авторлар ркелкі атаулар олданады: «аартылан оам» (К. Флекснер), «атер оамы» (У. Бек), «посткапиталистік оам» (П. Друккер), «ашы оам» (Дж. Сорос). 1950-1970- шы жылдары техниканы, компьютерді арынды дамуы, жалпы ТТ салан жол арылы адамзат баласыны жаа дуірге ая басандыы айын байалды. Адам баласыны толы "техникаландырылан" жне «апараттандырылан» лемде мір сру, тіршілік ету мселесі философтарды да толандырмай оймады, соны серінен «апаратты оам» тжырымдамасы пайда болды (Тоффлер).ру жолдарыны згеруіне келіп сотырады. XX асырды 70-80-ші жылдарында болашаты супериндустриалды, технотронды, кибернетикалы, апаратты оамдар шеберінде арастыран бірнеше тжырымдама пайда болды. Олара мынадай екі алышарт тн: 1) оамны негізгі факторларыны бірі ретінде апаратты техника аталады, соны арасында "апаратты оам" ымы біртіндеп басаларды ыыстырады; 2) апарат-ты оамды техносфераны, оамны тарихи, мдени жне леуметтік-экономикалы дамуыны ерекше кезеі ретінде арастырады. Тоффлерді айтуынша, техникалы згерістер ш кезенен теді: біріншісі аграрлы мдениетпен байланысты, екіншісі - индустриалды, шіншісі - апаратты. Жер, ебек, капитал, шикізата араанда апарат аса маызды мнге ие болады, ал баралы стандарттандырылан ндіріс информатика мен супертехнологиялара сйенетін олнері, ой ебегі негізінде жасалатын жеке "ксіптік" жаа жйемен алмастырылады. Мндай ндірісті соы німі стандарттандырылан миллиондаан бірдей тауарлар емес, жекелеген, айталанбас ттыну жне ызмет німі болып табылады. Кптеген авторларды пікірінше, мндай оамды орнатуды е жасы тсілі бюрократия емес, адхократия (андай да бір натылы міндетті шешуге баытталан уаытша йым). Тоффлерді пікірінше, апаратты оама тн е басты белгілер мыналар:

экономикалы жне леуметтік мірді барлы ырын баралы жне стандартты сипаттардан арылту;

оамда болып жатан згерістерді арындылыы, инновацияларды жоары дегейлілігі. алыптасып келе жатан аламды апаратты оамда апаратты рлі мен мні артып отыр. Апаратты технологияларды ткерістік іс-рекеттері апаратты оамда таптарды леуметтік жіктелмеген "апаратты ауымдастытармен" алмастыруа алып келеді (Е. Масуда). Тоффлер дстрлі епетейсіз корпорациялара "шаын" экономикалы алыптарды - йдегі жеке индивидуалды ызметті, "электронды коттеджді" арсы ояды. Олар апаратты оамны инфо, техно жне адам трмысыны баса да салаларыны жалпы рылымына енгізілген. Теледидар, компьютер ызметі жне энергетика синтезі негізінде "аламды электронды ркениет" жобасы - «телекомпьютерэнергетика» жасалуда (Дж. Пелтон). "Компьютерлік ткеріс" біртіндеп дстрлі баспаны "электронды кітаптармен" алмастыруда, идеологияны згертіп, жмыссыздыты, бос уаытын ызыты ткізуге айналдыруда (X. Эванс). леуметтік жне саяси згерістер апаратты оам теориясында "микроэлектронды ткерісті" тікелей нтижесі ретінде арастырылады. Демократияны дамыту болашаы апаратты техниканы таратумен байланыстырылады. Тоффлер жне Дж. Мартин оны басты рлін азаматтар мен кіметті тікелей байланыстыратын, шешім абылдауда оларды пікірін есепке алатын телекоммуникациялы "кабельдік желіден" креді. Апаратты оам тжырымдамасы технологиялы детерминизмні лсіздігін, оамды компьютерлендіруді жаымсыз ырларын ала тартан гуманистік баытты станатын философтар мен алымдардытарапынан сына шырады.

Адамзат баласы дамуды барлы тарихи кезедерінде есептеу жмыстарын жргізіп отыруа рашан мтаж болды. Алашы кезедерде оан, ая-ол саусатары секілді арапайым ралдар жеткілікті болды. ылым мен техника дамуына байланысты есептеу жмыстарыны ажеттілігі артып, оны жеілдету шін арнайы ралдар –абак, есепшот, арифмометр арнаулы математикалы кестелер шыарыла бастады. Біра стіміздегі асырды 40 жылдарында, ядролы физиканы даму ерекшеліктеріне байланысты, олмен есептеу істері кптеген материалды ресурстарды жне адамны тікелей араласуын талап ете бастады. Мысалы. «Манхеттен жобасын» (АШ-таы атом бомбасн жасау) іске асыру кезінде есептеу жмыстарына 600 адам атысты, оларды бірсыпырасы тікелей есептеумен айналысып, аландары сол жмысты дрыстыын тексеріп отырды.
ХХ асырды ортасында информацияны деуді автоматтандыру ісіні ажеттілігі электронды техника мен технологияны арынды дамуына себепші болды.
Электроника табыстары нтижесінде жасалан техникалы аспаптар электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ) деп атала бастады.
1946 жылы алаш пайда болан ЭЕМ-дер электронды шамдар негізінде жмыс істейтін, лкен залдарда орналасан, клемді электронды жабдытар болатын. Біра 1948 жылды зінде-а элекронды шамдар шаын электронды аспаптармен- тразисторлармен алмастырылып, компьютерлерді брыны жмыс німділігі саталаны-мен, клемі жз есеге дейін тмендеді.
70 жылдар соында интегралды схемалардан немесе чиптерден жасалан мини - ЭЕМ-дер шыа бастады. Осындай микропрессорларды (біріктірілген интегралды схемадан – БИС элементерінен тратын) шыуы дербес компьютерлер заманы басталаныны алашы белгісі болды.
Алашы есептеу жмыстарын автоматтандыруа арналан ЭЕМ–дер кннен кнге артып келе жатан информация аынымен жмыс істеуге ыайлы рал болып шыты.
Бастапы кезеде ЭЕМ-дерде тек арнайы йретілген адамдар ана жмыс істеді, біра онша дайындыы жо адамдарды компьютерді пайдалану мтаждыы маман еместерге арналан машина жасау ажеттігін тудырды.
70 жылдарды басында «трмысты» ( йдегі ) компьютерлер деп аталан микрокомпьютерлер шыты. Оларды ммкіндіктері шектеулі болатын, тек ойнау шін жне шаын мтіндер теру шін ана пайдаланылды. 70 жылдар ортасында трмысты компьютерлерді етек аланы сондай, оларды сусын шыаратын фирмалар да (Соса СоІа) жасай бастады.
Дегенмен, микрокомпьютерлер дамуындаы е елеулі оиа болып 1981 жылы ІВМ фирмасы жасаан, кейіннен «дербес компьютер» деп аталан шаын компьютерді шыуы болды.
Сол уаыттан бастап осы атау шаын компьютерлер тобыны жалпы аты есебінде траталып алды.
Компьютерлік жйелер
ІВМ фирмасыны анытамасы бойынша компьютерлік (есептеу) жйелер трт негізгі рамнан трады:
1) шыарылатын есепті, орындалатын жмысты мселе ретінде ойып, соны нтижесін алатын адам;
2) аппаратты жасатама (Наrdware);
3) мліметтер файлы;
4) компьютерді программалы жасатамасы (Software).
Компьютерлік жйелер ымын немесе мліметтерді деу жйелерін осы трт комбинацияны – машиналарды, мліметтерді, программаларды жне адамды – біріктіре арастыру кезінде олданады.
Компьютерлік жйелерді пайдалану
Жмыс німділігі. Баса ралдар мен машиналарды олданандаы сияты, компьютерді пайдалануды е алашы себебі жмыс німділігін арттыру болып саналады.
Егер компьютерде есеп-исап жасау, мліметтерді деу немесе жаттарды ааза басып алу істеріне пайдаланса-ыз, сіз бір саатта кптеген істерді тындырасыз. Мысалы, машинкада мтін басатын шебер адам бір минутта 60-тан 80 сзге дейін немесе 6-8 жола дейін мтін басатын болса, орташа ммкіндікті компьютер минутына 1200 жол баса алады. Демек, бір компьютер 150-200 адамды алмастыра алады деген сз.
Мліметтерді деу жылдамдыы. Компьютерді пайдаланудаы екінші себеп мліметтерді лкен жылдам-дыпен деу болып саналады. Дайындыы мол маман адам минутына 250 сз оып шыа алатын болса, компьютер 1000 000 сз ои алады екен. Мысалы, Чикаго аласыны телефон анытамалыы 788 000 адамдар атауынан, ал адрестер мен телефон нмірлерін осса, 32 000 000 жол информациядан трады екен. Минутына 250 сз оитын адам осы анытамалыты оып шыу шін 250 саат уаыт жібереді. Ал, орта ммкіндікті компьютер оны 30 секунда жетпейтін уаытта оып шыа алады. Сол себепті телефон станцияларында, анытамалы іздеу ызметтерінде ЭЕМ кеінен олданылады.
Длдік пен ыптылы. Компьютерлік жйелерді пайдаланудаы шінші себеп – оларды длдігі мен ыптылыында жатыр. Егер біз компьютерге наты мліметтер беріп, оларды деуді дрыс жолдарын крсетсек, ол рашанда атесіз нтижелер береді. Кейде компьютер ате нтиже берді деп айтады. Мндайда компьютерді ателеспейтінін, атені себебі мліметтерді оан дрыс берілмегендігінен немесе осы масата арналан мліметтерді деу алгоритмні ате боланы екенін ашып айту ажет.
Аппаратты жабдытар
Біз лкен ЭЕМ-ді немесе дербес компьютерді алса та, олар бір-біріне сас принципте жмыс істейтін мынадай рамнан трады:
1. Орталы процессор;
2. Енгізу рылысы;
3. Есте сатау рылысы;
4. Шыару рылысы.
Орталы процессор барлы, есептеу жне информация деу істерін орындайды. Бір интегралды схемадан тратын процессор микропроцессор деп аталады. Крделі машиналарда процессор бір-бірімен зара байланысты бірнеше интегралды схемалар жиынынан трады.
Енгізу рылысы информацияны компьютерге енгізу ызметін атарады.
Есте сатау рылысы программаларды, мліметтер-ді жне жмыс нтижелерін компьютер жадына сатауа арналан.
Шыару рылысы компьютерді жмыс нтижесін адамдара жеткізу шін олданылады.
Дербес компьютер – пайдаланушыны жмыс орнында не йінде жмыс ралы ретінде пайдаланатын шаын электронды есептеуіш машиналар. Дербес компьютерлер пайдалануа ыайлы, арапайым, жмысыны сенімділігі жоары, арзан болып келеді рі оларда олданылатын бадарламалы жабдытар тез игеріледі. Сондытан оларды ызметті алуан трлі саласында кеінен олданылу ммкіндігі бар. «Дербес компьютерлер» термині, кбінесе АШ-таы ІВМ (International Buziness Machines) фирмасы жасап шыаран компьютерлерге атысты айтылады. Дербес компьютерлер мынадай негізгі бліктен трады: 1 – шыл жмыс істейтін жне бір жаты жады бар процессор (жйелік блок), 2 – дисплей, 3 – пернетата (клавиатура), 4 – курсорды жылжытыш рал (тышан трізді олтетік), 5 – динамиктер (дыбыс зорайтыш), 6 – жазу рылысы (принтер). Оуа арналан дербес компьютерлер рылылары мен бадарламалы ралдары білім алуа, йренуге баытталан. Мамандандырылан дербес компьютерлер ызметкерлерді жмыс орны ретінде пайдаланып, жергілікті есептеу желілерінде жне ашытан млімет деуге олданылады. Олар ртрлі деректерді жазылан уендермен дыбыстарды, мтіндерді, жылжымалы бейнелерді, суреттермен сызбаларды дей алады. Интернет желісімен байланысып, деректерді электронды пошта арылы тасымалдай алады. Шаын дербес компью-терлер – клікпен, олмен алып жруге ыайлы, млшері 300х200 мм, массасы 3кг шамасында, ішкі оректену батареясы бар, перне-татасы шаын дисплейлі компьютер-лер тобы. Оларды ммкіндіктері стелге ойылатын кдімгі дербес компьютерлермен бірдей болады. Кеседе пайдалануа арналан дербес компьютерлер – стелге орналастырылатын компьютерлер тобы. Олар кесе жмысын автоматтандыруа баытталан жне мтін теруге, тзетуге жне ааз басып алуа, сондай-а деректер базасын жргізіп, іс-ааздарын даярлауа те ыайлы.

Баылау сратары:

1. Апаратты оама жалпы тсініктеме?

2. Киберкеістік ымы жне оны философиялы маызы.

сынылатын дебиеттер:

1.Алтай Ж., Касабек А.., Мхамбетлі К. Философия тарихы.- Алматы,2006.

2.Аназарова Х. З. Философия тарихыны дріске курсы.- Алматы, 2009.

3. Зотов А.Ф. Современная западная философия. М.. 2010.

4. бішев . , бжанов Т. Философия тарихындаы таным теориясы жне метод проблемасы. Алматы,2010

5. Классическая философия науки: Хрестоматия ред. Пржилепский В.И. М., 2006

6. абитов . ылым тарихы мен философиясы. Оулы. – Алматы, 2008.