Дріс. Педагогика мен білім философиясыны философиялы мселелері.

1. Білім философиясы, педагогиканы ымы мен статусы.

2. Білім онтологиясы.

3. лтты білім.

ткенде де, азіргі кнде де педагогика жніндегі алымдар пікірі ш баытта рбіген. Бірінші топ ылым кілдеріні ойынша педагогика адамзат білімдеріні пнаралы аймаын райды. Осыдан мндай кзарас педагогиканы дербес теориялы ылым екендігін, яни педагогикалы былыстарды идеялы тйіні боларын тіпті де мойындамайды. Бл жадайда педагогикалы нысан ретінде ртрлі крделі болмыс объекттері (космос, мдениет, саясат жне т.б.) абылданары сзсіз.
Ендігі алымдар тобы педагогиканы баса ылым салаларынан (психология, жаратылыстану, леуметтану жне т.б.) алынан білімдерді жанама трде пайдаланып, оу жне трбие аймаында туындайтын мселелерді шешуге икемдестірілген олданбалы пн рлін тадады. Блай боланда педагогикалы практиканы іске асуы мен згерістеріне тырлы тірек болар ттастай теориялы негіз алыптасуы ммкін емес. Мндай педагогика мазмны педагогикалы былыстарды жеке таырыптары жніндегі кездейсо, жйеленбеген, байланыссыз деректер жиынтыы кйінде крінері екіні біріне аян.
азіргі кезеде ылым мен практикаа шінші ылыми тжырым з тиімділігімен танылып отыр: педагогика- зіндік нысаны мен зерт-теу пніне ие салыстырмалы дербес білім саласы («Педагогика» оулытарыны е соы басылымдары: Б.Т.Лихачев, И.П.Подласый, В.А.Сластенин жне т.б.).
Педагогика нысаны. Педагогика ылымыны нысанды ерекшелігі жнінде батыл ой сынан алым жне практик А.С.Макаренко болды. Оны пікірі: кпшілік педагогика нысаны бала деп біледі, алайда бл дрыс емес. ылыми педагогика зерттеулеріні объектісі– бл «педагогикалы дерек (былыс)». Дегенмен, бала, адам да зерттеуші назарынан тыс алмайды. Керісінше, адам жніндегі ылымдарды бірі боландытан, педагогика аталан объекттерді тлалы дамуы мен алыптасуына масатты бадарланан саналы іс-рекеттер аймаын зерттейді. Осыдан, педагогика з нысаны ретінде тек кілі (индивид) не оны психикасын арастырмай (блар психология объекті), оны дамуына байланысты педагогикалы-трбие былыстар жйесін зерттеуге алады. Сондытан да педагогика нысаны деп оамны масатты бадарланан іс-рекеттері дерісінде дара адам дамуына себепкер болан болмыс былыстарын айтамыз. Бл былыстар педагогика ылымында білімдену (образование) атамасымен белгіленіп, педагогика шылданатын шынайы дниені бір блігін танытады.
Педагогика пні. Білім, білімдену процесі тек педагогиканы ана меншікті зерттеу аймаы емес, оны зерттеуімен философия, леуметтану, жантану, экономика жне де баса ылымдар шылданады. Мысалы, экономист білім жйесінде ндірілген «ебек ресурстарыны» шынайы ммкіндіктер дегейін анытай отырып, оларды дайындыына жмсалатын аржы млшерін белгілеуге тырысады.
Социолог з міндетіне орай білім жйесінде дайындытан ткен адамдарды леуметтік ортаа икемдесу абілеттері мен ылыми-техникалы деріске жне леуметтік згерістер жолында ыпал ету ммкіндіктерін білгісі келеді.
Философ, з кезегінде, ауымдылау бадарын негізге ала отырып, білім саласыны жалпы міндеттері мен масаттары жніндегі сратара жауап іздестіреді: Білімні бгінгі жайы алай? Ол келешекте андай болма? Психолог білімді педагогикалы деріс ретінде арастыра отырып, оны психологиялы ырларына назар аударады. Саясаткер оам дамуыны наты кезеіндегі мемлекеттік білім саясатыны тиімділік дегейін тануа мтылады т.с.с.
леуметтік былыс болан білімді зерттеудегі ртрлі ылымдарды осан лесі, лбетте, нды да ажетті, біра оларды брі де адамны кнделікті су жне даму процестерімен байланысан білімні мндік астарын жне сол даму процесіндегі педагог пен оушы ыпалдастыы мен оан сйкес жйелік рылымдарды назардан тыс алдырады. Солай болуы зады да, себебі аталан проблемаларды баршасы арнайы ылым – педагогиканы зерттеу нысандары.
Осыдан, педагогиканы пні – арнайы леуметтік мекемелерде (институттарда): отбасы, білім беру жне мдени-трбие орындарында –масат бадарлы йымдастырылан шынайы бірттас педагогикалы процесс ретінде крінетін жйеленген білім саласы. Бл трыдан педагогика рбір адамны бкіл мір бойы дамуыны кепілі жне ралы болан педагогикалы процесті мні мен мазмнын, задары мен задылытарын жне оны бгінгі баыт-бадары мен болаша ркендеу жолын зерттеуші ылым жйесін адатады. Осы негізде педагогика тлім-трбие процесіні йымдасу теориясы мен технологиясын, педагог іс-рекетін (педагогикалы ызметті) жне оушыларды рилы оу жмыстарын жетілдіруді формалары мен дістерін рі олар арасындаы оу істері тірегінде туындап отыратын арым-атынас, ыпалдасты стратегиялары мен тсілдерін натылап, ашып отырады.
Педагогика ылымыны ызметтері. Дербес ылым ретінде танылан педагогиканы ызметтері оны жоарыда аталан пндік сипаттарымен сабатас, яни табии бірлікте іске асырылуы ажет теориялы жне технологиялы міндеттер.
Педагогиканы теориялы міндеттері ш дегейде жзеге асырылады:
- сипаттау немесе тсіндіру – озат рі жаашыл педагогикалы тжірибені зерттеу;
- анытау (диагностикалы) – педагогикалы былыс жадайын, педагог пен оушы іс-рекеттеріні нтижелілігі немесе тиімділігін жне оларды амтамасыз етуші шарттар мен себептерді айындап алу;
- болжау (прогноздау) – барша педагогикалы жадаяттарды табии ттасты кйінде эксперименталды зерттеуден ткізу жне оны негізінде сол педагогикалы болмысты жааланан моделін растыру.
Теориялы ызметті болжау, болжастыру дегейі педагогикалы былыстарды мнін ашу, педагогикалы процесті тп-тркінінде орын алатын былыстарды таба білу, сонымен бірге болып алуы ммкін ытималды згерістерге ылыми негіздеме бере алу сынды іс-рекеттермен байланысты. Осы дегейде аныталан деректерге орай оу жне трбие теориясы аныталып, білім беру практикасына жетекші рол атарушы озы педагогикалы жйе моделі рылады.
Педагогиканы технологиялы ызметтері де ш крініс береді:
- жобалау (проекттеу) – педагогикалы іс-рекет пен оны мазмны рі сипатын алыптастыру жне реттеуге нсау боландай теориялы тжырымдар мен анытамаларды амтыан ажетті дістемелік материалдарды (оу жоспары, бадарлама, оулытар мен оу ралдары, педагогикалы сыныстар) жасауа байланысты;
- жаалау – трбие жне білім беру тжірибесін жетілдіру мен айта тзу масатына орай педагогика ылымыны заманды жетістіктерін мектеп міріне енгізе, пайдалану;
- ыпал таныту (рефлексивтік)жне реттеу-тзетулер енгізу (коррекциялы)- ылыми зерттеу нтижелеріні оу-трбие ісіне болан сер-ыпалын баалау жне одан соы ылыми теория мен тжірибелік іс-рекеттер байланысына ажет болып алатын реттеу-тзетулерді іске асыру.
зіні оамды ызметтерді орындауа ажет абілеттеріні дамуына себепші болан леуметтену процесінде адам тлалы кемелдену сатысына ктеріледі. Адамны леуметтенуі оны оамдаы ауыспалы жадайлар мен шарттара икемдесе білуі ана емес, ол з ішіне жеке тланы дамуы, зіндік танымы мен з ммкіндіктерін з кшімен іске асыра алу сияты процестерді де амтиды. Дегенмен, аталан процестерге байланысты міндеттерді шешімі бірде мдделі, жйеленген болып, бкіл оам, сол шін арнайы йымдастырылан мекемелерді олдауымен жне жеке адамны ынта-ыыласына негізделсе, кейде кездейсо келеді. Ал осы леуметтенуге орай жргізілетін, наты масата баыттала йымдастырылан басару процесі білім (образование) деп аталады. Білім мні – р адамны те крделі зіндік басару жйесіні тиімділігін ктеру жне оны жоары моральды жне азаматты мраттар рухында трбиелеу.
Сонымен, лемде ке таралан педагогикалы ойды дамыан екі баыты танылан – лкендерді бедел – абыройына жне балаларды баыныштылыына негізделген кімшіл (авторитарлы) аым, шкірт ыы мен еркіндігін рметтеуші – гуманистік аым. Оларды арасында –сан илы педагогикалы баыттар рбіген. лемні ізгілікті педагогикасы зіні гуманистік тадауын абылдады.
2. Педагогикалы ылымдар жйесі

Педагогика – ке ауымды ылым. Оны шылданатын оу жне трбие мні мен оларды барша байланыстарын жеке бір ылым шеберінде амту ммкін емес. Педагогика дамуды за жолын басынан кешіріп, кптеген білімдер жинатап, бгінгі кнде ылыми білімдерді ке тарматы жйесіне айналып отыр. Сондытан бгінгі педагогиканы трбие жніндегі ылымдар жйесі деп атаан дрыстау келеді.
Педагогиканы ірге тасы- философия, длірек айтса, трбие проблемаларымен арнайы шылданатын оны трбие философиясы тармаы. Трбие философиясы з алдына білім саласы ретінде трбиелік практикада ртрлі философиялы жйе идеяларын пайдаланады. Философия – педагогикаа танымны жалпы баыт-бадарын, педагогикалы былыстар мен процестерді зерттеуді діс-тсілдерін крсетеді. Сондытан да, философияны оны бірттас жне жйелік, рылымды талдау дістерімен бірге педагогиканы діснамалы негізі деп атау абылданан.
оамды былыс ретінде трбие дамуы мен педагогикалы білімдерді ткен жолын педагогика тарихы зерттейді. ткенді тсіне отырып, болашаа кз тігеміз. Бастан кешіргенді зерттеу жне оны бгінгімен салыстыру осы заманы былыстарды негізгі даму кезедерін натылаумен бірге брыны ателерді айталаудан сатандырады.Педагогика жйесі келесі салаларды амтиды: жалпы педагогика; жас кезедер педагогикасы; леуметтік педагогика; арнайы педагогика.
Жалпы педагогика – адам трбиесі задылытарын зерттеп, барша типтегі трбиелік мекемелердегі оу-трбие процесіні жалпы негіздерін теориялы трыдан арастыратын іргелі ылыми пн. алыптасан дстр бойынша жалпы педагогика трт блімнен трады. 1) оу-трбие процесіні негіздері; 2) дидактика (оу теориясы); 3) трбие теориясы; 4) мектеп тану. Жас кезедер педагогикасы педагогиканы мектепке дейінгі жне мектептік жйелерін з алдына бліктеп арастырады. Олар сіп келе жатан улетті белгілі жас тобына байланысты оу-трбие іс-рекеттері ерекшеліктерін бейнелейтін трбие задылытарын зерттейді. Бгінгі кнде жас кезедер педагогикасы орта білім беруді барша жйесін амтиды. рилы жас топтарында немесе оу-трбие мекемелеріндегі трбие айырмашылытарын танытушы дербес педагогикалы салалар пайда болуда. Оларды ішінде азіргі кнде з алдына пн ретінде оылатындары – мектепке дейінгі педагогика, ксіби техникалы мектептер педагогикасы, ндірістік педагогика, затан оыту педагогикасы жне т.б.
ылыми пндер ішінде ересектерді педагогикалы проблемаларымен айналысып, арынды даму жолына тскен – жоары мектеп педагогикасы. Оны міндеттері- барша дегейдегі ресми, ресми емес тіркелген жоары оу орындарында жріп жатан оу-трбие процесіні задылытарын ашып беру, азіргі ауыспалы кезеде жоары білім алуды арнайы проблемаларын зерттеу, жоары технологиялы жне компьютерлік оу жйелеріні принциптерімен таныстыру. Дипломнан соы білім педагогикасы ебек педагогикасымен тыыз байланыста маманды ктеру, сонымен бірге нарыты экономикаа орай ккейкесті болып тран халы шаруашылыыны ртрлі салаларында ызмет етіп жатан жмысшыларды айта мамандану, егделік жаса келгенде жаа білімдерді, жаа ксіпті игеру мселелерімен шылданады. Арнайы жадайларда тетін трбие процестер ерекшелігін скери педагогика зерттейді.
леуметтік педагогика ауымында отбасы педагогикасы, мжбрлі трбие (первентив) педагогикасы, алдын алу (профилактикалы) педагогикасы дамуда.
з дамуында рилы мшелік бзылыстар мен ауытулара шыраан адамдар арнайы педагогика аймаында зерттеледі. Есітпейтіндер мен мылаулар оуы жне трбиесімен сурдопедагогика, заиптар- тифлопедагогика, аыл-есі кемдер- олигофренопедагогика шылданады.
Педагогика ылымдарыны арнайы тобын жекеленген немесе пндік дістемелер райды. Олар оу-трбие мекемелеріні барша типтерінде тілетін наты оу пндеріні оытылуы мен игерілуі задылытарын ашып, малімдерге сынады. з пнін оыту дістерімен рбір педагог жоары дегейде таныс болуы міндетті. Педагогиканы оыту дістемесі де жо емес. олыыздаы оу ралы осы дістеме талаптарына лайы жазылан. Соы он жылдытарда педагогиканы барша салалары дстрлі дістемелерден ерекшеленген, наты жадайларда жоары нтижеге жеткізуші е тиімді деген жолдар мен тсілдерді тзуге кмектесетін жекеленген технологиялар жасау баытында дами бастады.
Трбиеге байланысты жаа ылым салалары педагогиканы дл жне техникалы білімдермен тоысында ыла бере бастады. Олар – кибернетикалы, математикалы, компьютерлік педагогика, суггестология (гипнозды сендірумен жедел оыту жйесі) жне т.б. Осы заманы педагогика адам жніндегі басты ылымдарды бірі ретінде ауымды да арынды даму жолына тсті.
Сонымен, бл кнде педагогика ке тарматы ылыми жйе ретінде танылан. Бл жйеде мектеп педагогикасы маызды орына ие. Себебі трбие процесі сіресе балалы шата жылдам жрісте болады, сондытан да оны жоары ксіптік дегейде басара білу ажет. з проблемаларын шешу барысында педагогика кптеген ылымдарды деректерін пайдаланады.
3. Педагогика жне баса ылымдар
Адам жніндегі ылымдар жйесіндегі педагогиканы орны оны баса ылымдармен байланыстыра арастыранда ана айындалуы ммкін. зіні заа созылан тарихында педагогика кптеген ылымдармен тыыз байланыста болып, з дамуы мен кемелденуінде оларды рилы ыпал-серіне шырап отырды. Бл штастытарды кейбірі тарих тиыынан жаласып келе жатса, енді біреулері-кейінгі, жаын дуірлерде пайда болды. Педагогиканы алашы байланыс тзген білім салалары-философия мен психология. Бл ылыми «ода» азіргі кнде де педагогикалы теория мен практиканы ке, рістеп дамуыны алы шарты.
Педагогиканы философиямен байланысы те бір за та німді болды, себебі философиялы идеялардан педагогикалы тжырымдар мен теориялар туындап отырды. Педагогикалы ізденістерді баыттары белгіленді, сонымен бірге педагогиканы діснамалы негізі осы философиялы кзарастардан алыптасты. Философиялы баыттар (экзистенциалды, прагматикалы, неопозитивистік, материалистік т.б.) жйесін стануына орай педагогика зерттеушілеріні оу-трбие саласындаы ылыми-ізденіс жолы, білім беру процесіні мні мен маынасы, масаты мен технологиялы сипаттамасы айындалады. Философия сонымен бірге педагогикалы болмыс пен наты тжірибені теориялы трыдан тсінуді ралы ретінде олданылып, жаа педагогикалы тжырымдамалар жасауды бастау кзін береді.
Педагогиканы ежелден келе жатан дстрлі де аса бір нды байланысы жантану (психология) ылымымен орныан. Адам табиатын білу, оны тума асиеттері мен ммкіндіктерін тсіну, тла дамуы мен оны жандниелік озалыстарында байалатын задылытар жне оларды басарушы тетіктерді ескеру, сонымен бірге оу мен трбие жйесін осы психикалы задылы, асиет-сапа, ажеттіктер мен ммкіндіктерге негіздей отырып растыру талаптарын елеулі лама-педагогтарды брі де ала тартып отыран. Дегенмен, ескеретін жйт: тланы дамуы мен алыптасуын бір жаты тек психологиялы шарттармен ана тсіндіру шынайылыа келмейді, себебі педагогтар мен балалар мірі табии задылытардан кейде басымдау тсетін леуметтік-педагогикалы жадайлара туелді келеді, тіпті сол психологиялы дние, болмысты зі де арнайы оамды ыпал нтижесінде згеріске келуі бден ммкін.
Педагогиканы баса ылымдармен байланысы адамды тла ретінде зерттеуімен орта келетін философия жне психология аймаымен шектеліп алмайды. Оны адамды тіршіліктегі сипатында танушы анатомия, физиология, астрология жне медицина ылымдарымен де байланысы зады былыс.
Адам дамуына ыпал жасаушы табии жне леуметтік факторлар араатынасынан туындайтын проблема - педагогика шін зекті мселелерді бірі. Адамны жекеленген табии дамуын зерттеуші биология ылымында бл мселе аса маыздылыымен танылан.
Адамды табии жаратылыс туындысы жне леуметтік болмыс жемісі ретінде арастыра отырып, педагогика антропология ылымындаы адам туралы білімдерді бай орын толы пайдаланады, осыдан оларды брін жалпыланан адам бойында теориялы бірігімге келтірумен оны сан ырлы да кп сырлы болмысын тануа жол ашады.
Педагогиканы медицинамен байланысыны нтижесінде педагогикалы білімдерді арнайы саласы коррекциялы (реттеуші) педагогика пайда болды. Осыдан, з дамуында тума немесе жасанды ауытуы бар балалара білім беруді тсілдері аныталды. Педагогиканы бл саласы медицина деректерін пайдалана отырып, бала деніндегі кемшіліктерді орнын толтыру мен оны оам міріне толыанды араласып кетуін жеілдететін терапиялы рал-жабдытар жйесін тзіп, олданыма келтірді.
Сонымен бірге педагогиканы дами тсуі адамды оам мшесі ретінде, оны леуметтік атынас, байланыстар жйесінде зерттеуші ылымдара да туелді келеді. Сондытан да осы заман педагогикасыны леуметтану, экономика, саясаттану жне баса леуметтік ылым салаларымен траты да ыпалды байланыса тсуі кездейсо емес.
Педагогика жне экономикалы ылымдар арасындаы атынастар те крделі, біра біртекті емес. ай заманда да экономикалы саясат оам білімін амтамасыз етуді ажетті шарты болан. Осы саладаы ылыми зерттеулерді экономикалы олдау педагогика дамуына лкен ыпал жасаушы фактора айналып отыр. Осы ылымдарды байланысынан «Білім экономикасы» деген арнайы педагогика саласы дниеге келіп, білім беру аймаын реттестіруші экономикалы задылытар ашылды, оларды оамды сауаттандыруа байланысты ерекшеліктері зерделенді.
Педагогиканы леуметтану ылымымен байланысы ежелден келе жатан, дстрлі. Себебі бл екеуін де толандыратын орта проблемалар: білімді жоспарлау; халыты ртрлі топтары мен леуметтік атарыны негізгі даму баыттарын айыра тану; рилы леуметтік орта мен йымдардаы тланы оамды кемелденуі мен трбиесі задылытарын ашу. оам мен мемлекеттегі білім саясатыны алыптасуы рдайым стемдік жргізуші партиялар мен таптарды идеологиясы негізінде тсіндіріледі; бл трыдан педагогика мемлекеттік оу-трбие ралы ретінде саясаттану ылымыны задылытарына сйене отырып, адамны саяси сана субъектісі ретінде алыптасуыны шарттары мен механизмдерін белгілейді, саяси идеялар мен талаптарды игеріп, орындау ммкіндіктерін натылап, ашып отырады.
Педагогиканы баса ылымдармен байланыстарын талдауа сала отырып, оларды пайдалануды келесі формалары аныталан:
– баса ылымдарды негізгі идеялары, теориялы болжамдары мен орытындыларыны педагогикада пайдалану;
– бл ылымдарда олданылатын зерттеу дістерін шыармашылыпен абылдап, меншіктеу;
– психология, жоары жйке ызметі физиологиясы, леуметтану жне баса да ылымдар зерттеулеріні наты нтижелерін педагогикада олдану;
– адамды жан-жаты жне кптарапты зерттеуде педагогиканы атысуы.
Жекеленген дістемелер – оуды жалпы задылытарын жне пндерді оытуда олдану ерекшеліктерін зерттеуші пн дидактикасы.
Педагогика тарихы – рилы тарихи дуірлердегі педагогикалы идеялар мен білімдендіру тжірибесін зерттейтін ылым саласы. Педагогика ылымындаы жаа салаларды жіктелу процесі белсенді трде жаласын табуда. Соы жылдарды зінде педагогиканы брын болмаан салалары зіні ажеттілік маызымен кзге ілінуде: білім философиясы, салыстырмалы педагогика, леуметтік педагогика ж.т.б. Білім философиясы - білім теориясыны тарауы, осы леуметтікмекемені мнін, оамдаы маызын жне адамны дамуындаы рлін зерттейді. Білім философияны маызды міндеті - за перспективаа есептелген білім беру стратегиясыны базалы принциптерін жасау.

Баылау сратары:

1. Білім философиясы, педагогиканы ымы мен статусы ерекшеліктері

2. Білім онтологиясы бл -?

3. Педагогиканы баса ылымдармен байланыстарын талдау

сынылатын дебиеттер:

1.Алтай Ж., Касабек А.., Мхамбетлі К. Философия тарихы.- Алматы,2006.

2.Аназарова Х. З. Философия тарихыны дріске курсы.- Алматы, 2009.

3. Зотов А.Ф. Современная западная философия. М.. 2010.

4. бішев . , бжанов Т. Философия тарихындаы таным теориясы жне метод проблемасы. Алматы,2010

5. Классическая философия науки: Хрестоматия ред. Пржилепский В.И. М., 2006

6. абитов . ылым тарихы мен философиясы. Оулы. – Алматы, 2008.