Категории:

Астрономия
Биология
География
Другие языки
Интернет
Информатика
История
Культура
Литература
Логика
Математика
Медицина
Механика
Охрана труда
Педагогика
Политика
Право
Психология
Религия
Риторика
Социология
Спорт
Строительство
Технология
Транспорт
Физика
Философия
Финансы
Химия
Экология
Экономика
Электроника

Дріс 6.Немісті классикалы философиясы.

Немісті классикалы философиясы адамзат мдениеті мен философиялы ойлау дамуыны маызды сті. Бл философияны негізін салан Иммануил Кант (1724 1804 ж.), Иоганн Готлиб Фихте (1762-1814 жж.), Фридрих Вигельм Иозеф Шеллинг (1775-1854 жж.), Георг Вильгельм Фридрих Гегель (1770-1831жж.) жне Людвиг Андреас Фейербах (1804-1872 жж.). Аты аталан философтар з жйелерін жасады, оларды идеялары мен тжырымдары аралыындаы ерекшеліктердi боланына арамай, бір рухани ортаны алыптастырды.

XVIII асырды аяымен XIX асырды басында Германия экономикалы, саяси жаынан артта алан бытыраы жартылай феодалды ел болды. лт буржуазиясы лсіз боландытан, кіметке арсы ашы кресе алмады жне революциядан орыты, сондытан феодалдармен ымыраа келді. Неміс классикалы философиясыны кілдері де, жай ала халынан (бюргер) шыандытан, тек жалпы философиялы мселелермен айналысты. Олар з заманыны білімді адамдары болды, университеттерде саба беріп, ылыммен шылданды; сол кездегі Англияда болан нерксіп ткерісi, оны негізінде табиаттану ылымыны дамуы, 1748-1794 жылдары Францияда болан буржуазиялы революцияны прогресшіл идеяларыны Герман буржуазиясына тигізген серіне кп кіл ойып, ой озады. «Неміс классикалы философиясы» деген атауды Энгельс беріп, оны былай деп тсіндіреді:

1. Сана, сезім, аыл-ой, таным мселелерін зерттеу;

2. Ертедегі кне диалектиканы жаа негізде ктеру;

3. Субъективтік идеализмнен объективтік идеализмге революция жолымен кшу.

Иммануил Кант1724 ж. арапайым олнерші семьясында Кенигсберг аласында дниеге келді. кесі тері илеуші, айыс сайман тігіншісі болып жмыс істеді. Отбасындаы 9 баладан 3 ызбен інісі екеуі ана тірі алды, бала кезінде те кп ауырды. мір бойы бойда болып ттi. 1745 жылы Кенигсберг университетіні теологиялы факультетін бітірді. Сонымен бірге Университетте біратар жаратылыстану жне философиялы пндерді зерттеп таныды. Университеттен кейін 9 жыл йде саба беретiн малім болды жне зіні білімін жетілдірумен айналысты. 1755 жылы приват-доцент болып орналасан со логика, метафизика, математика, табии ы, философия, механика, минерология, теология, этика, география, антропология, дін жне физикадан дріс берді. Философия мамандыымен 47 жыл бойы шылданды. зіні жеке басында философиялы гімелерге кіл блмеген. Оны ойынша ол тыдай білмейді, оыта біледі. Бкіл мірі есептеліп зіне ыайлы тіп жатты. Кешкі саат 1000-да йытап, таы 500-те тратын болан. Ол 1900 саатта ыдыруа шыанда, ала трындары онымен саатын туралайтын деген аыз бар. Бл дет соы 30 жыл бойы бзылмаан.

Негізгі ебектері: «Жалпы бiрдей жаратылыстану тарихы жне аспан теориясы» (1755 ж.), «Таза аыл-ойды сынау» (1781 ж.), «Практикалы аыл-ойды сынау» (1788 ж.), «Пайымдау абілетін сынау» (1790 ж.), «Логика» (1800 ж.), «Кіршіксіз таза парасатты сынау» (1781 ж.). «Пролегомендер» Кантты з философиясыны жай-жапсарын ысаша баяндап берген шыарма. Алаш рет 1783 ж. басылып шыты. Кантты ылыми ебектерi екi кезеге блiнедi: «Сыни кезеге дейінгі» жне «Сыни кезедегі».

Сыни кезеге дейінгі кезеіні мні. «Жалпы бірдей жаратылыстану тарихы жне аспан теориясы» деген ебегі бойынша талданады. Бл ебекте:

1. Материяны бірлігі, озалысы жне оны задары туралы жаа ойлар айтты.

2. Жаратылыстану ылым теориясыны саласында тарихи екі жаа гипотеза сынды:

а) Кн жйесіні табии жолмен пайда болуы (ылыма бл Кант-Лаплас гипотезасы болып кірді). Кн жйесіні газ тектес тмандытан пайда боландыы туралы идеясы тек астрономияа ана осан лесі емес, жалпы дниетанымды, дістемелік маызы бар жаалы болды. Оны космогониялы ілімі неміс философиясына лкен сер етті. Бл ілім дниеге деген алыптасан метафизикалы кзарасты жеді.

б) Тасындарды салдарынан жерді айналуыны бседеуі.

3. Дние жаратылды деген пiкiрдi жоа шыарып, жаратылыстану туралы ебегінде материализм трысынан шешті. Планеталарды алашы газа сас тмандарды оюлануы арылы, зіне тн тартылыс жне серпіліс секілді арама-арсы кштерді арасында здігінен, ешандай сырты кштерді серінсіз, пайда болатынын айтты. Хайуандарды пайда болуы, бкіл дниеге алай тараландыы жайлы, адамны табии жолмен шыандыы туралы идеялар сынды.

4. Кант философиясыны тарихы маызы, оны диалектикалы ойлауды дамытуында болды.

Кант екінші кезеде зіні философиялы жйесіні орталы мселесі етіп адамды, оны тану ммкiндiгiн ойды. Адама керегі бостанды, біра ол адамда жо. Адамда барды брі табии ажеттілікті арасында алыптасты. Адамны рухани тілегі мына философиялы сратара байланысты:

1. Нені біле аламын? (Метафизика немесе философия). «Таза аыл-ойды сынау». (1781 ж.)

2. Нені білуім керек? (Мораль, этикалы ілім). «Практикалы аыл-ойды сынау» (1788 ж.)

3. Неге сенуге болады? (Дін) «Аыл шеберіндегі дін» (1793 ж.). «Антропология» (1798 ж.).

4. Адам деген не? (антропология).

Кант философиясы болмыс, дептілік жне дін туралы мселелерді арастырмастан брын, танып-білу ммкіндігіні шегiн белгілеп алуды сынады.

 

Кант философиясы болмыс, дептілік жне дін туралы мселелерді арастырмастан брын, танып-білу ммкіндігіні шегiн белгілеп алуды сынады.

«Таза аыл-ойды сынау» деген ебегінде таным мселесін талдайды. Кантты пікірінше, таным процесі ш сатыдан теді: 1. Сезім-тйсік сатысы. 2. Сараптаушы аыл-ой. 3. Таза аыл-ой. И. Кант дниені здігінен, бізді санамыздан тыс мір сретін «зіндік зат» (вещь-в-себе) – заттар мен былыстарды мнi, бізді санамызда берiлген «біздік зат» (вещь-для-нас) - заттар мен ыбылыстарды сырты крiнiсi немесе табиат, деп екіге бледі. Бл дуалистік кзарас. йткені, ол материалды заттарды объективтік мір сруін мойындайды, алайда мнін танып - білуге болмайтын «зіндік зат» бар деп агностиктік йарыма келеді. Зат ішіндегі мнді ешуаытта таза аыл-оймен анытауа болмайды. Бл трансцендентальды, яни логикалы ойлаудан, тжірибиеден тыс.

Фихте Иоганн Готлиб 1762 жылы Раменау, Лужицк лкесінде тоымашы отбасында дниеге келді. Бала кезінен бастап станокта жмыс істей бастады.Оны білім алуына кездейсо жадай сер еткен фабрика иесі, барон Милиц байап алды. Соны арасында гимназияа абылданды, кейіннен Иен университетіні теология факультетін бітірді. Фихте шыармалары: «ылым туралы ілім» (1794), «Адамны міндеті», «рилы жауаптылыты сынау».

Фихте тарихи трыдан аланда немісті классикалы философиясына жаа импульс берді. Фихте - субъективтік идеалист. Оны пікірінше, наты мір сретін бізді санамыз. Материалды дние, болмыс, табиат - тек бізді санамызда, сезімімізде, елесімізде, ымымызда болады. «Мен» (Субъект-сана), «Мен еместі» (табиат-объект) анытаушысы. «Мен» алашы бастама кезінде, аыл-ойды натылыына арама-арсы жадайда, «Мен емеске», одан кейін екеуіні зара арым-атынасына айналады. Енді «Мен де» - рух, жігер, негелік, сенім ымдарды алыптасады, «Мен емес» наты мір среді жне «Менге» сер етеді, кейде оны іс-рекетін айындайды.

Шеллинг Фридрих Вилагельм Иозеф (1775-1854 жж.) 1775 жылы Леонбергте, протестантты пасторды отбасында дниеге келді. Сол кездегі философия мен дебиеттегі бостанды оны анааттандырды. Ол пия трде Спинозаны, Руссоны жне Шиллерді оыды. 19 жастаы студент кезінде зіні бірінші трактатын жазды. «Философия тріні жалпы аландаы ммкіндігі» деген ебегі та - алдырды.

Оан сол кездегі саяси оиалар те лкен ыпал жасады, сіресе француз революциясыны рлі ерекше болды. Рухани былыстардан, Кант философиясы сері айтарлытай болды. Кантты сыни ебектеріні арасында оны теология мен шіркеуден алшатауына тура келді.

Алашыда Фихте философиясын жаластыранымен, кп замай субъективтік идеализмні ммкіндігіні жотыын тсінді.

Шеллинг философия эволюциясыны е маыздысы табиат философиясын жасады.

Шеллингті табиат философиясыны жетістігі ол табиат пен оны былыстарын зерттеуде диалектика дісін кіргізді. Ол табиатты зерттеуде ізденуді ажеттілігін, табиат реальдыын, динамикалы арама-арсылыын крсетеді. Шеллингті табиат философиясы, табиатты идеалистік диалектикасына айналды.

Натурфилософияны масаты табиатты дамуындаы е тменгі трден, жоары трге бірте-бірте туді ашу. Мнда табиатты аыл-ой міріндегі сансыздыты крінісі ретінде баяндайды. Объективтік дние алашы санасыз рухты поэзиясы дейді.

Жаратылыстанудаы механистицизмді сынап, барлы былыстарды табиаттаы мір негізінде жатан бiр принципті кмегімен тсіндіруге мтылды.

Эмпирикалы натылыта табиат заттары кейбірде рухани кріністе табылады. Демек, олар бір-бірімен тепе-тедік жадайда болады. Бл идея оны басты жне негізгі мселесі.

Георг Вильгельм Фридрих Гегель (1770-1831 жж.). Гейдельберск, одан со Берлин университеттерінде профессор. Бірінші болып ызмет атарды з заманны ататы, рі бкіл Еуропаа белгілі беделді философы, рі неміс классикалы философиясыны шотыы биік кілі.Гегель философиясыны лесі жне ерекшелігі:

Ол объективтік идеализм теориясын жасады. Оны философиясыны негізгі зегі абсолюттік идея - лемдік Рух.

Гегель, Кантты, Фихтені жне Шеллингті ебектерін зейін ойып зерттеп, идеалистік диалектиканы жалпы теориясын жасап, жне оны білімні ртрлі салаларына олданды.зіні диалектикалы дісінде ол озалыс дамуыны здіксіз екенін йретті.

Гегель з философиялы жйесінде дниежзілік аыл-ойды абсолюттік жне бден жетілген крінісін жасауа тырысты. Гегельді жйесі мен дісі бір-біріне айшы, кер тартпа. Гегель жйесі. Гегель натылыты (немесе бтін болмысты) тсiнуде, идеяны мні ретіндегi - лемдік аыл-ойды, Логосты, Рухты, Сананы, Субъектіні -Абсолют деп атады (барша дниені, бкіл болмысты прменді бастамасы, жаратушысы). Абсолютты маызды асиеті - шыармашылыы, белсенділігі, дамуы жне кшеюі болады. Ол зіні дамуында р трлі сатыдан теді, зіні мір сру формасында р трлі кріністе болады. Сонымен бірге зіні жоары масаты - зін-зі тануа мтылады.

Абсолют штік трде рылан, Еуропалы философияда ертеден бар жне дстрлі христиан діні іліміндегі штікпен байланысты. Абсолюттік идеядан Табиат, Табиаттан Рух туады, біра, алай тууы тсіндірілмейді, тек шыан нтижені факт ретінде крсетеді.

Гегель философиясыны негізі лемдік Рух, абсолюттік идеяны бкіл дниені жаратаны. Табиат - лемдік рухты таза идеядан абсолюттік идеяа айналуы. Идея ешандай мазмнсыз «таза болмыс» немесе «ештее» болып табылады. Содан пайда болу, «туу» деген ым шыады. «Наты болмысты пайда болуы» - заттар мен былыстар дниесіне келеді, яни идея материалды заттара айналады: механикалы былыстар, химиялы осылыстар, тіршілік, адам мен адамзат оамы трiнде дамиды.

Адам пайда боланнан кейін, идея адамны санасында ойлау формасына айта айналады. Адам санасы дамыан сайын идея материядан ол зіп алшатай береді. Ол зіні бкіл ткен жолын ына келе з дамуын аятайды, бастапы з кйіне келеді. Ендi «Таза болмыс» ретінде емес, бкіл з мазмнын барынша рістеткен, болмыса айналады. Гегельді пікірінше, табиат абсолюттік идеяны екінші мірі, біра ол дамымайды, дамитын тек идея. Диалектиканы жасай отырып, Гегель бкіл дниені - табиатты, оамды мірді жне ойлауды - шексіз озалу, згеру жне даму процессі деп крсетуге тырысты. Ол диалектиканы негізгі принциптерін, задарын, категорияларын белгілеп берді. Табиатты, оамны, ойлауды дамуы диалектиканы задарына баынады деген оны идеясы те игілікті болады. Алайда, объективті идеалист боландытан, Гегель дниені барлы былысыны негізінде айдаы бір абсолюттік идеяны, лемдік рухты алды. ынуды жоары сатысы зiнi философиясында берiлген деп, Гегель ендi баса философияны болуы ммкiн емес деп зiнi диалектикалы iлiмiне айшы пiкiр айтады. Бл оны философиялы жйесi мен ойлау тсiлiнi арасындаы арама-арсылы. Е маызды ебегіні бірі «Логика ылымы» ш блімнен трады: 1. Болмыс. 2. Мн. 3. ым.

Л. Фейербах 1804 жылы Лансугутта туып, 1872 жылы Нюренберг аласыны маында, Рейхенберг деген жерде айтыс болан. Негізгі ебектері: «Христиан дініні мні», «Дінні мні», «Гегельге арсы сын». Философияа Гегельді идеалистік философиясын сынау арылы келеді. Фейербах: «Гегель наты ойлауды наты адамнан айырып, шындыты жасаушыа айналдырды», - дейдi. Фейербахты пікірінше, жаа философия теологиялы емес, антропологиялы болуы керек. Антропологизм - адам мен табиатты айырысыз бірлікте жне адамды табиатты жемісі деп арау. Антропология - адамны биологиялы жатарын зерттейтін ылым. Табиат рухты негізі, сондытан ол философияны да негізі. Табиаттан сезім мен аыл-ой дарыан. Адам жер бетіндегі тірі жан, табиатты бір блігі екенін мойындай отыра, оны оамнан жне тарих дамуынан тыс, абстракты трде алып арайды. Адам мен табиатты зара рекетіні негізі оамды-тарихи практика екенін тсінбеді.

Таным туралы. Фейербах: «Дниені танып білу дниені зі секілді шексіз. Таным сезімнен басталады, шындыты дйегі - іштей туан сапа». оршаан ортаны тануа болады, аыл-ойды ммкіндігі шексіз. Біра, бл бірден пайда болмайды, ол адамны эволюциялы дамуы, тжірибені жиналуы, ылыми-техниканын суіне байланысты болады. Фейербах: «Біз танымаанымызды, бізді рпаымыз таниды» - дейді. Фейербахты бкіл материализмі секілді, таным теориясы да сырттай пайымдаушылы сипатта болды - бл практикалы іс-рекетті рліні маызын тсінбеушілік. Ойлау адамнан тыс жне одан туелсіз мір сре алмайды. Ол адам миымен ажырамас байланыста болады. Тарихты тсінуде тарихи процессті озаушысы деп объективтi зады емес аыл-ойды мойындайды.

Фейербах адамны зінні тпкі тркіні санасына байланысты, дін адамды емес, адам дінді жасайды деді. Адам андай болса дайы сондай деп, Фейербах дінні негізін иялдан (фантазиядан) іздейді. Фейербахты материализмні кшті жаы - оны дінмен ашы кресуінде, дінні психологиялы тп-тамырын ашып беруiнде. дайы бар дінді жойып оны орнына дайсыз, адамдарды сйiспеншiлiгiне негiзделген жаа дінді жасауды сынды.

Негізгі дебиет: 3(138-152),8(94-96)1(68-85),3(14-26),5(25-40)

осымша дебиет 3(52-74),4(26-44,45-56,76-93)1(149-170),

Баылау сратары:

1.Классикалы неміс философиясыны леуметтік, тарихи алышарттары.

2. Классикалы неміс философиясындаы метафизика мен натурфилософия.

3. Классикалы неміс философиясындаы диалектикалы діс пен идеалистік жйе.

4.Л.Фейербахты философиялы іліміндегі антропологиялы материализм жне гуманизм