Дріс 11.Гносеология жне эпистемологияны негізгі ымдары мен жалпы мселелері.

Сананы негізінде білім жатыр. Философияда сол сананы пайда болуына байланыста объективтік шындыты білуге болады. Таным адама не шiн керек? Практикалы кнделікті іс шін. Білу арылы адам дниеде зiн жоары санай отырып, мірге з білімімен сер етiп, белгілі масата жетедi. Философияда таным барысында екi кзарас алыптасты: гностицизм жне агностицизм.

Гностицизм – танымны бгiнi мен ертеiне оптимистiк трде арайды. Оларды пiкiрiнше, лемдi тануа болады. Адамны дниенi танудаы ммкiндiгi те зор. Танымны жалпы мселелерi: оны табиаты, бiлiм мен натылыты атынасы, оны аиаттылыыны шарты, философияны негiзi зерттеу тарауында таным немесе гносеология (гр. gnosis – бiлiм, logos – iлiм, сз) деп аталады. Шетелдiк дебиетте бл терминмен атар “Эпистемология” (гр. episteme – бiлiм, logos – iлiм, сз) деген терминдi олданады. Гносеология – бiлiм туралы iлiм ретiнде лемдi тануа болатындыына кмн келтiрмейдi.

Агностицизм (гр. agnostos – а – жо, терiске шыару, gnosis- бiлiм) – танымны наты екендігіне кмн келтіреді, тану ммкіндігін толы немесе ішнара теріске шыаратын ілім. Оны тарихы за.

Таныма арсы алашы iлiмнi бiрi - антика заманыны скептицизмi. Олар крiнген пiкiрге арсы пiкiр табуа болады деп аиат бiлiмдi мойындамайды. Скептицизм(гр. skeptikos - арастырушы, зерттеуші, сынаушы) – объективтік шындыты танып білу ммкіндігіне сенбейтін кдікке орын беретін философиялы концепция. Скептицизм - теориядан бас тартып, практикада ммкiн болатын парасаттылыа, дет-рыпа сйенедi. Бл баыт агностицизмге, нигилизмге алып келедi. Скептицизмнi негiзiн алаушылар Пиррон мен Тимон болды. Оларды iлiмiн Секст Эмпирик, т. б. жаластырды.

Агностицизмнi ылымдаы бiр трi конвенционализм (лат. conventio – келiсiм). ХIХ–ХХ . арасында француз математигi Анри Пуанкаре конвенционализм концепциясын сынды, ол аиатты шартты келiсiмдiк нтижесi ретiнде арады. 70-ші жылдардаы алымдар арасындаы тсiнiктер мен терминдер туралы дискуссияда “ылыми техникалы революция” терминi туралы келiсiмге келдi. Бл секілді келісімні обьективтік негізін жоа шыармайды, оларды шегі обьективтік шындыты зінде болады. Конвенциализмні гнесологиялы негізі бір былысты зерттеу жне оны теориялы жаынан айта ру шін ртрлі теориялы амалдарды пайдалануды наты ммкіндігі болып табылады.

Эмпириокритицизм – (гр. empeirio – тжiрибе, сынау) бiлiмнi объективтiк маызын жоа шыаратын Мах пен Авенариустi идеалистiк, субъективтiк философиясы. “Ойлау жйесiнi экономиясы” пiкiрлерiнде, “ойды немдеу” шiн танымны негiзгi заты - санада берiлген бейненi ана зерттейiк, оны артында наты зат бар ма, жо па оны бiлудi еш ажетi жо деп есептедi. Екiншiден, ойлап тбiне жете алмайтын “материя” деген ымнан бас тарту керек. Оны сезiм элементтерiне блшектеу ажет, сонда брi де з орнына келедi.

азіргі замандаы позитивизм Юм, Мах, Авенариусті философиялы жолын жаластырып отыр. Философ Рассел «Мен тікелей столды танымаймын, мені танитыным – тек ана маан сер ететін бір белгілі рекеттері ана» – дейді. Ааш, стол, й менi денемнен тыс, здiгiнен мiр средi, бiра бл былыстар маан сер еткен жо, оны сезiмдерiм тудырды. Олар менi ана емес, барлы адамдарды сезiмiне байланысты.

1. Адамны шындыты бейнелеуіні сатылары - сезімдік жне рационалды.

2. Білім трі - эмпириялы жне теориялы, ылыма дейінгі (арапайым) жне ылым.

3. Білімні рылу тсілі - ылыми, болжам, абстракты теория, ылыми жйе.

Танымны жоары трі - ылым. ылым дегеніміз не? Кейбір жеке ылыми салаларды кілдері анытаманы наты ылыммен байланыстырады. ылыми білімні баса білім трлерінен айырмашылыы - оны длелділігінде. ылыми таным, абстрактілік тсініктермен жасалады. ылым - теориялы білімдер жйесі. ылыми білімні бден алыптасан трі - теория. ылыми теорияны жасалуы наты лем туралы аиат білімді оамды практикаа енгізу - адамзат масатыны е маыздысыны бірі.