Категории:

Астрономия
Биология
География
Другие языки
Интернет
Информатика
История
Культура
Литература
Логика
Математика
Медицина
Механика
Охрана труда
Педагогика
Политика
Право
Психология
Религия
Риторика
Социология
Спорт
Строительство
Технология
Транспорт
Физика
Философия
Финансы
Химия
Экология
Экономика
Электроника

Дріс 14. Адамны рухани лемі. Сана.

Сана- ажап дние. Бкіл нер, дін, дебиет, философия техника лемі жне ылым, адам санасыны нтижесі. Сана - діретті кш, лемді билейтін де сана. Сана бкіл философияда, ылымда жне дінде ртрлі ой-пікір туызып, оларды бір-бірімен салыстырып ояды. Сана – дние, оам, адам, т. б. материя жйелеріні бріне нр тгіп тр. Сана алай пайда болады? Бл туралы ылымда пікірталас кп. Адам баласына ой алай келеді жне рухани дние мен денелік дниені арасындаы айырмашылы андай? Жеткілікті білім болмаандытан, алашы адамдар сананы адам денесінен блек мір сретін «жанны» асиеті дейді. Мысалы, азатар оны шыбына тееп, жан шып жреді, баытты болуы, оны онуына байланысты деп санаан. Діни-идеалистік тсініктерде осы дстр саталып, сана материалды емес, «жан» субстанциясыны крінісі, ол жалпы аланда материядан (мидан) туелсіз мір сретін, лмейтін жне мгілік былыс деп есептеледі.

Алашы грек философтары космосты зін тірі организм - адамнан туелсіз, зінше мір среді деп санаан. Сана тікелей арышты нтижесі, бірыай, зіні мнінде бтін, блінбейтін, дайды аылына байланысты туады деп есептелді. Тейяр де Шарденні теориясы бойынша сана – адамнан жоары мні, миды, материяны ішкі жаы. Орта асыр философиясыны кілі Дунс Скотты пікірінше, тіпті таста ойлай алады-мыс. Мндай кзарасты гилозоизм(hule- материя, zoe- тіршілік) дейді.

Сана ми арылы пайда болады. Адам аыл-ой арылы пайымдайды, жоспарлайды. Ми - материя. Ми жануарларда да бар. Жануарларды мірі спонтанды емес, зіні санасына баынан, мні бар. Жануарлар з тжірибелерін жинатап, оны ебін тауып олданады. Жануарларды біратар рекеттері крделі, рі саналы болады. Бл негізінен жоары сатыдаы мысы, ит жне приматтарда айын крінеді. Жануарларда здеріне тн «мораль», тртіп, жетекшілік-баыныштылы атынастар, крес жолдарын саналы тадау бар. Инстинкті зі де тек туа біткен емес, мірде пайда болан, яни мірде игерілген тиімді рекеттерді сана дегейінде саталып отыруы. .

зіндік сана - сананы жетілген дрежесі. Оны негізгі крсеткіші - з ерекшелігіді тсіну, зіді дниеден, баса адамдардан бле арап, ажеттілік, штарлы, мтылыстарыды талдап, іс-рекеттеріне жауапкершілікпен арау. зіндік сананы труыны да тарихи кезедерін анытауа болады. Алашыда адам жеке зі емес, кіші оамны, руды мшесі ретінде оршаан табиаттан блінеді, тіпті баса рулара табиатты блігі деп арап оан арсы трады да, мшелерін а ретінде аулайды (каннибализм). Кейін ебек арулары жетіліп, жеке семья ретінде мір сру ммкіндігі туанда, рулы сананы орнына жекелік сана, «біз» тсінігіні орнына «мен» ымы келе бастайды.

Жетілген сана - зіндік сана, з ерекшелігіді, айталанбайтыныды тсіну, ол тек адама тн, з-зіне жауапкершілік жктеуді басты себебі. зіндік сана - адамны танымды, негелік, діни, эстетикалы жне саяси салаларда зіні іс-рекетін субъект ретінде тсінуі. Баса сзбен айтанда, зіні адамгершілігін, масатын, идеалын жне жріс-трысыны длелін білуі, зіні баса біреулермен салыстыру арылы кім екенін анытауы. зіндік сана р уаытта жеке адама байланысты. «зіндік сана - білім. Менен баса жерде еркін мір сре алмайды», - дейді Гегель. Оны мні кісіні сезіну, кйзелу, ойлау ерекшеліктеріне байланысты, зіндік сананы объектендіруді иындыы. Жеке жне оамды сана, оларды диалектикалы байланысы бар. р адам саналы. Бл оамды сананы лтты сипатыны белгісі жне жеке адам санасы трізді рып кетпейтіндігіні кусі. оамды сананы ары арай дамытып жетілдіретін жеке тлалар, біра олар ол шін оамды сананы белгілі бір санасын жеткілікті трде игеріп, оны ары арай жаластыра білуі керек. Тек осы жадайда ана ол тлаларды санасы да мгілікке теді, оамды-лтты сананы ажырамас бір сипатына айналады.

оамды сана – бейнелеу трі мен рухани дниені жасау дістері арылы ажыратылады. оамды сананы адам санасына сер етуіні екі жолы бар: 1. жеке адамдар санасы арылы: 2. оамды естелік (кітап, газет, теледидар, радио) арылы. оамды сана - те крделi былыс. Оларды райсысы зiндiк салыстырмалы рухани рлым, сонымен бiрге басалармен жан-жаты тiкелей жне жанама байланыста болады.

арапайым сана - ылыми емес, біра тікелей кнделікті мірден шыан сана. Теориялы сана – белгілі бір деректерге сйенген ылыми мтылыстан туатын орытындылар, аидалар, задылытар, кптеген мселелер туралы ылыми кзарастар. Сонымен бірге тек болжамдара сйенген ате аидалар да теориялы негіз райды. Бл теориялар ылыми бола алмайды. Теориялы сананы оамны идеалды моделі деуге болады, ол рашан деректермен толытырылып, жаартылып отыруы керек.

Негізгі дебиет:1(217-225),2(48-49),3(87-97),4(14-25,45-55,57-75,76-93,94-107,108-119,120-127)

осымша дебиет:1(249-270),8(101-102)

Баылау сратары:

1.Адамны санасы мен рухани лемі туралы философиялы жне діни тсініктер.

2.Сана жне сана-сезім. зіндік сана жне кзарас.

3.Жеке жне оамды сана, оларды диалектикалы байланысы.

4.оамды сананы рылымы, формалары мен ызметі.