Психика жне жануарлар мен адамны бейнелеу ерекшеліктері

Психика сезім мщелерініц бізді оршаан сырты заттар мен былыстара серленіп, тітіркенуінен пайда болады. Мндай жайт психиканы, сырты орта мен объективтік шындыты зара шартты байланысТа екенін крсетеді. Сырты нрселерді адам миына сер етуі салдарынан тйсінулер мен абылдаулар, елестер мен сезімдер, таы баса да психикалы процестер пайда болады. Сонымен, психика дегеніміз — немі болып отыратын озу мен тежелу сияты физиологиялык процестерді ми абыында жасалуы. Сырты заттар мен былыстарды сері мида тйсіну, абылдау, елее тудырып, олар адамны алуан-алуан ойлау рекеттері арылы орытылады. Адам зінід масат-мдделеріне орай олара тітіркеніп икемделеді. Осы жайттар психика адамны зін оршаан сырты ортамен арым-атынасынан пайда болып отыратын крделі бейнелеу процесі екенін крсетеді.

Адам психикасыныд пайда болуы, дамып жетілуі — тарихи процесс. Ол адамныд оамды ебегі, дыбысты тілі жне сйлеуіні даму ерекшеліктерімен тыыз байланысты. Бл психика дамуында айрыша мнді физиологиялы былыс жне адам тіршілігі шін де маызды. Психикалы бейнелеуді зіндік сипаты, ед алдымен, жйке жйесініц ызметімен байланысты болса, екіншіден, мндай бейнелеу адам санасында з табасын, ізін алдырып отырады да, жан дниесіні сырына айналады. Психика идея да, материалды сипаты бар зат та емес. Ол — адамны миында бейнеленетін таба, сер. Адам кнделікті іс-рекетінде масатты істерін жзеге асыру шін сырты ортаны жадайына бейімделіп, табиата ыпал етеді, оны масат-мдделеріне лайытап айта жасайды. Адамны мндай белсенді рекеттері, ебектенуі оны з табиатына, психикасын дамытуа олайлы жадай тудырады.

Жануарлар психикасын адам психикасымен салыстыранда, адам зі мір срген ортамен тыыз байланыста болып, белгілі задылытар бойынша дамиды,сырт ы жадайларды серіне бейімделіп ана оймай, оны саналы трде згертеді. Сейтіп, з ыпалына баынды- рады, сырттан алынатын сан алуан хабарларды брыннан алыптасан іс тжірибесімен салыстырады. Нені пайдалы, нені зиянды екеніне ой жгіртіп, сарапа салады. Адам психикасыны дамуы болмыс пен дниені шындыын айна трізді бейнелеумен ана шектелмей, оны аыл-оймен саналы трде орытады. Мндай рекет адам психикасыны тере сырларын, зіндік ерекшеліктерін’ айындай тседі. Адам психикасыны дербестік сипаты сырты ортамен атынаста болып, объективтік дние мн-мазмныны субъективтік трде.бейнеленуі немі бірлікте болып отыратындыын крсетеді. Адамны психикалы былыстарды бейнелеуіні таы бір ерекшелігі — сырты дние мен болмысты адам миында алай бейнеленуіне байланысты. ркімні мір тжрибесіне, білім дрежесіне сйкес бл ерекшелік трліше болып отырады. Болмыс пен шындыты аншалыты дрыс бейнеленгендігі адамны оамды-тарихи тжірибесімен салыстырылады. Мндай жайт адамны мір тжірибесіне сйене отырып бейнеленген ымдарын, ылыми малматтарын .мдделерін шындыа жанастыруда, оларды аиаттыын дйектеуде елеулі адам жасайтындыын крсетеді.

Табиат пен оамны барлы былыстары сияты психика да немі даму стінде, болады. Бл — табии задылы. Психиканы пайда болуы ылыми кзарастара сйкес материяны за дуірлер бойы эволюиялы дамуымен бірлікте арастырылады. Материя табиатын зерттеу эр илы озалыс трлерімен штастырылады. озалыс — материяны мір сру тсілі, оны негізгі асиеті. Материя ішінде де озалыс, даму процестері жріп жатады. озалыссыз материя жо. Бкіл элем заттары, лемні зі де мгілік озалыста болып, немі згеріп, дамып отырады.

Барлы материяа — жансыз заттардан бастап е жоары дрежеде дамыан крделі материя — адам миына да тн асиет, оларды бейнелеу ерекшелігі — материяны сырты серге жауап беруі. Жансыз затты жанды материяа ауысуы да, оны озалыс трі де згерістерге шырайды. Материяа тн жалпы асиет — биологиялы бейнелеу формасы. Жанды материяны белгілі бір даму сатысында психика пайда болады. Бейнелеуді жааша трі туады. Ал материяны биологиялы дамуы тіршілікті пайда болуымен байланысты.

Бл — сан жнінен табиат дамуындаы жаа баскыш. Эволюциялы даму нтижесінде тірі организмдер сырты жадайларды серіне тітіркеніп, бейнелеуді кптеген трлері келіп шыады. Организмні мндай бейнелеу асиетіне орай, лсіз тітіркенуден бастап бейнелеуді крделі трлері болып саналатын тйсіну, абылдау, ес, ойлау сияты формалары пайда болды. Сйтіп, психикалы тіршілік р трлі салаа жіктеледі.

Барлы сімдіктер мен жндіктер дниесіне тн биологиялы бейнелеу асиеті — тітіркенгіштік. Тітіркену— тірі организмдегі биологиялы мні бар сырты серге жауап беретін биотоктік аеиет, Мндай асиет ете арапайым бір клеткалы тірі организмдерде, мысалы, амебаларда да болады. Ал сол арапайым, кзге крінбейтін организмдерді биотоктік серлерге озалып, тітіркенуі тропизмдер не таксистер деп аталады (бл мселе шінші тарауда толы баяндалан).

Жндіктер дниесінде кездесетін тітіркенуді жаа бір трі — сезімталды — тірі организмні сырты ортаны. серіне тітіркеніп, тіршілік етуге бейімделуі. Мндай сезімталды сигнал (белгі) ызметін атарады. Тірі организмдерді эволюциялы даму барысы мен тітіркену асиетіні сезімталды асиетке ту жолында оларды тіршілік бейнесіне орай р трлі сезім мшелері алыптасады. Организмні сырты жадайды серіне тітіркенуі мен бейімделуі жіктеліп, бліне бастайды. рбір мше з алдына арнайы ызмет аткаратын дрежеге жетеді.

Жануарлар психикасыны бдан кейінгі эволюциялы дамуында инстинкттік (соыр сезімдік) рекеттер мен дадылар алыптасады. Егер инстинкт жануарларды рекеті мен ылыындаы бейімделу асиеті болса, ал оларды дадылары рбір жндікті дара тіршілік рекеті болып саналады. Жануарларды психикасы дамып, жоары сатыа.ктерілген сайын оларды мір тіршілігіні е жоары басышы — интеллекттік мінез пайда болады.

Жануарларды интеллектті мінезі — оларды заттар арасындаы байланыстар мен атынастарды бейнелеу стінде брын кездестірмеген жаа міндеттерді шеше бастауы. Интеллекттік мінез — жануарларды сырты .ортаа бейімделуі ана емес, .оларды сол орта серін абылдап, р илы рекет-ылы крсетуі. Ал адам баласы зіні саналы рекеті арылы мір срген ортасына бейімделіп ана оймай, оны жоспарлы трде згертеді.