Адамдар арасыидаы арым-атынас. Топтар

Жеке адамдар мен топтар кнделікті мірде баса да р трлі топтармен, адамдармен істес болып, зара тыыз арым-атынас жасайды. Бл адамны ызмет немесе оу орнындаы, сондай-а, мір сретін ортасындаы адамдарды топтары болуы да ммкін. Ал стаздар мен мектеп оушылары белгілі бір мерзім ішінде масат-мдделері топтасан жым крып, ресми топка айналады. Бл топтаы шкірттер мен жетекшілер топ ішіндегі леуметтік-психологиялы жадайда максатты трде істес, пікірлес болып, арым-атынаса тседі, Мндай жадай стаздардан арнайы білімділік пен дадыларды талап етеді. Ондаы масат — р адамны леуметік орнын, оамды мнін білу. Жеке адамны зі де — оам мшесі рі леуметтік тла. Сондытан, оны емір-тіршілігіндегі рбір имыл-рекеті, ісі оамды мірді крінісі болып табылады.

Шартты жне байланысты топтар — леуметтік психологпядаы топты екі трі. Шартты топа жататындарды зерттеуші оларды белгілі бір траты

асиетіне орай ажыратады. Бл топтара адамдарды, мысалы, жас ерекшеліктеріне, жынысына, лтты белгісіне не мамандыына т. б. сйкес блінуі ммкін. Оан енгізілген адамдарды бір-біріне жне осы топа тікелей де, жанама да атысы болмауы ммкін. Дегенмен, олар белгілі бір ерекшеліктеріне орай осы топа атынаста трады. Шартты топа, мысалы, мектеп жасына дейінгі балалар жатады деп есептеліп, сол жастаы бірнеше бала іріктеп алынып зерттеледі. Мндай зерттеу леуметтік психологияны объектісіне жатады.

Байланысты топ — белгілі кеістік пен мерзім арасында масат-мдделеріні бірлігіне сйкес біріккен адамдар тобы. Мселен, бір сыныптаы оушылар, мектептегі стаздар мен трбиешілер жымы, жмысшылар бригадасы, скери блімдер, отбасыны рамы — мны брі байланысты топтар деп аталады. леуметтік психология шін бл топтарды маызы ерекше. Отбасы — адамдарды алашы табии тобы. Сол топтардан рулар алыптасты. Бірлесіп ебектену нтижесінде адамдар кооперациялар рды. Ал кооперациялар адамдарды шын мнісіндегі ебек тобы болып саналады.

Байланысты топа адамдар белгілі бір жадайда бірігіп, ресми емес топ райды. Мысалы, пойыз ішіндегі бір купеде келе жатан жолаушылар біршама уакыт ткен со, зара тіл табысып, станцияларда бірі ажетті нрселер сатып келеді, енді бірі згелерді сзге айналдырады, алжы гімелер айтып, асындаыларды кілдендіреді. Сйтіп, кездейсо адамдар тобы арасында арым-атынас орнайды. детте, мндай топ з арасындаы біреуді басшы ттып, аландары оны айтандарын тыдайды. здерінше ішкі топ болып бірігуі оларды еркінен тыс сырты факторлара байланысты. йымдасан осындай бір топ сырты нсау арылы бірігеді. Бан скери блімдерді жатызуа болады. Кейде ресми жне бейресми топтар бірін-бірі толытырады. Мселен, нерксіп саласындаы ндіріс бригадасыны йымдасып ебектенуі, ресми топтаы ожалы шаруашылыы, фермерлер, жеке меншік ретінде рылан ндіріс бірлестігі осыан мысал бола алады.

Топтар басшысыз не жетекшісіз болмайды. Кез-келген топты сайлап алан, не белгілеп ойан басшысы болады. детте, топ ала ойылан масат-мдделерін жзеге асыру шін ынтыматы болып, сайланан басшыны жетекшілігімен р алуан істерді атарады. Топ мшелері істеріні нтижелі болуы жетекшіге байланысты. Тжірибелі стаз, тлімгер мен трбиеші сынып ішіндегі топтарды озаушы кш етіп трбиелеп, оларды пайдалы істерді орындауа бадарлап отырады.

жымды топ. Адамдар топтасуыны йымдасан трі-жым. Оны шыу тегі — отбасы. Отбасы — белгілі бір тайпаны не руды негізгі блшегі. Адамдарды леуметтік міріні тірегі де — осы отбасы. рылар мен гангстерлерді бандасы да — топ. Біра, олар жым емес. Оларды йымдасуыны ішкі жне сырты масаттары — жеке басты амы,ара ниет лы мен оама деген зиянкестік рекеттер.

Адамдарды йымдасан тобы — жымны тпкі масаты — адамдарды игілікті мрат-мдделеріне сйкес істерді атарып, оамны дамуына з лесін осу. ылыми трыдан аланда, рбір жеке адам з ауымдастыында ана пайдалы істермен шылдана алады. Сйтіп, оама з пайдасын тигізеді.

Топтаы адамдарды зара арым-атынас трлер. леуметтік ортада тіршілік етуші азамат зіні кім екенін былайы жрта зін оршаан орта мен сырты дниеге деген атынасы арылы таныта алады. Адамдар арым-атынасыны сыр-сипаты оамды мірде, сіресе ндірістік істердегі рекетінен айын байалады. Топ ішіндегі адамдарды бір-біріне туелділігі, баынуы, бірлесіп атаратын істері, зара кмектесуі—оларды наыз топты тіршілігіні зады трде алыптасуын крсететін сипаттар. Оларды арасындаы арым-атынастарды мазмнды болуы трлі леуметтік жадайлара жне рбір азаматты даралы наты іс-рекеттеріне байланысты. Мндаы зекті мселе — адамдарды оамды ісіні нтижелі болуы мен леуметтік масаттылыы. Адамдар арасындаы тікелей арым-атынас бір-бірін натып, олдау нтижесінде рістесе, ал жанама арым-атынас оларды баалы заттарды зара алмасуы мен біріні ісін бірі баалау нтижесінде алыптасады. Мндай атынас негізінен жымды сипат алады.

Психология пні адамдар арасындаы жанама атынастарды трлі згерістерге шырайтынын ерекше атап крсетіп, оларды мынадай дегейлерде алыптасып отыратындыына мн береді:

а) диффузиялы топ — бл аралас топ деп те аталады, мндай топтаы адамдарды зара арым-атынасы топты негізгі іс-рекетіне байланыссыз-а жзеге асады;

) ассоциация — бл крделі топ, топты іс-рекеті рбір адамны мддесіне сай келетін боландытан, топтар ішіндегі арым-атынас жандана бермек;

б) корпорация, мнда да жеке мдделерге сйкес атынас ассоциациялы негізде дами бермек;

в) жым — топты е жоары дегейде йымдасан формасы, мнда топ ішіндегі арым-атынас жалпы масатты іс-рекеттер арылы жзеге асып, рбір адамны оамды масат-мддесімен штасып жатады.

жымды арым-атынас жасауды негізгі объектісі — адамдарды уйымшылдыы мен бірлігі, топтаы психологиялы ахуал, рбір жым мшесіні кіл-кйі, сергектігі, болаша масат-мддесі леуметтік психологияда зекті жайт ретінде дара трді арастырылады. Бл мселелерді брі жымды мдде деп саналады.