Жеке адамны баыт-бадары жне оны трлері мен психологиялы ерекшеліктері
Адамды танып білу шін оны оам мшесі ретінде андай істерді тындыра алатындыымен танысу керек. Келешектегі масатына жету шін ыыласты, ынталыболу, оан мтылу жеке адамны баыт-бадарын 6ілдіреді. Адамны бадары, ынта-жігері, масат-мддесі гуманистік оам мддесімен ндеседі. Адамны кісілік асиетін тсінуде «ол нені алайды?» деген мсёлені ана ою жеткіліксіз. йткені, адамны ниет-тілегі мен ынтасы немі згеріп, дамып, крделеніп отырады. Жалпы, адамны азаматты баыт-бадарыны сапалары мынадай ерекшеліктерімен аныталады: 1) Ба ыт дегейі адамны леуметтік мір талабына сйкестенеді. 2) Баыт-бадар дегейі оамды талаптара орай адамны биік мратымен штасады. 3) Кедігі. Баланы йысын андыруы, тойып тама ішуі, демі киінуі — оны баытыны ресіздігі, тарлыы. Баыт- бадар кедігі адамны ралуан ызыуы мен ынтасы'ка, оны эр тарапты дамуына байланысты. Мндай асиеттер баланы тоышарлытан сатандырады. Баытты шашыраы болуы — намсыз асиет. Осы орайда, «Екі кемені басын стаан суа кетеді» деген маалды т- лімгерлік мні ерекше. Оушы шін ызыу кедігі, янн оны тиянаты білім алып, белгілі бір мамандыты пгеруі — саналы азамат болуды шарты. 4) арындылыы. Бл баланы сезімі мен эмоциясыны айындыын білдіреді. рбір нрсеге уестенуден грі ерікті тілекке ден ою, белсенді рекет етіп, іске жігермен кірісу адамны сенімін арттырады. 5) Баыт-бадар тратылыыны за мерзімге созылуы. Жас жігіттер мен ыздар кейде бір нрсені біліп, йренуге ызу кіріседі де, аятамай тастап кетеді. Одан кейін зерігеді, аырында сол шін кінеді. Бл — баытты трасыздыы. Мысалы, жас маман здік оып, белгілі математик не филолог маман болысы келеді. Содан кейін халы рметіне бленген йгілі азамат, баытты отбасы, оам айраткері болуды арман етеді. Баыт тратылыы адамды игі масата жеткізеді. 6) Оушыны рекетшілігі — оны баыт-бадарындаы шешуші езе. Жас ыз стазды мамандыты не себепті тадады? Оан бл мамандыты несі нады? Тадаан мамандыы бойынша жемісті іс атара ала ма? Мны брі іс-рекетке байланысты. Ксіптік-техникалы училищеге тскен оушы, менеджер болысы келетін ксіпкер, шаруашылы орындарында маман, кешарда малшы, сауыншы болып істеу — мны брі іс-рекет арылы жзеге асып, адамды арманына жеткізбек.
Жеке адамны баыт-бадар трлерін арастыранда зекті мселе ретінде амтылатын ерекшеліктер — адамны ажеттіліктері мен мтаждыын анааттандыру дегейі. Сондай ажеттіліктерді бастылары — биологиялы (таматы, ауа мен суды,жылылыты) ажетсіну тарихи дамуда алыптасатын затты (киім- кешек, трын й т. б.) ажеттіліктері; рухани (аыл- ойын дамыту, адамгершілік асиеттерін алыптастыру, эстетикалы-кркемдік пен дептілік) ажеттерді брі де ебек процесімен, р алуан іс-рекет трлерімен теліп отыратыны млім.
ажеттіліктерді анааттандыруда адамны кіл-кйіні ерекшеліктері айын байалады. Мселен, адамны штарлыынан оны іс-рекетіні лсіздігі мен дрменсіздігі байалса, ал ыылас-ынта оюдан белгілі іске ол жеткізу керектігін тсінгендігі аарылады. іл-кйді шарытап суі адамны белгілі бір бей- неге еліктеп, сондай болсам екен деген ниет-тілектерін білдіреді. Бл — адамны іс-рекет баытындаы мрат деп аталатын асиет. Сондай-а, адамны іс-рекет бадарында оны дниетанымды кзарасы мен адамгершілік асиеттеріні де алыптасып отыратыны айын нрсе. Жеке адамны адамгершілік асиеттері оам міріні талаптарымен штасып, оны бойында ар-ят, ождан сияты асиеттерді дамып, алыптасуына ыпал етеді. Ождан — адамны з басындаы ар-яты мен намысын астерлей білуі. Ар-ятты бір крінісі—ялу— ядамны зіні не жаын адамдарыны оыс істері мен жаымсыз ылытарына байланысты кіл-кйін, білдіруі. Ар-ята атысты тсініктер — мадатау, ктер- мелеу, табалау, кйініш пен сйініш. Адам бойындаы адамгершілікке тн мндай асиет-ерекшеліктер оны рилы іс-рекеттері мен зге адамдармен арым-атынасынан айын крініп трады.
Жеке адамны атынастары е алдымен оны оамды мірі мен ндірістік атынасыны негізінде дамиды. Осы баытта адамдар арасындаы атынастарды оларды психикасы мен санасыны асиеттері ретінде есептей отырып, мынадай топтара бліп арастырамыз. 1.Адамны зге адамдара атыасы; 2. зіне деген атынасы; 3. ебекке атынасы. 1-топка тн ерекшеліктер — мселен, оушыны з рбыларымен орта тіл тауып, тез араласып кетуі не керісінше, яни тйытыына байланысты арым-атынас жасайтын достарыны некен-сая болуы. Мндай атынаста мінезді ашы-жарындыы не тйытыы байалып, згелерге салын арауы, ялшатыы мен тартыншатыы сияты сипаттары кзге тседі. 2-топты ерекшеліктері — кмнданып, кейде арсыздыа салыну, матаншаты пен дакмарлы, кпелегіштік пен ялшаты — адам бойындаы намсыз мінезді белгілері. Соан орай мндай крініс психологияда эгоцентризм (зін-зі ктермелеу) деп аталады.
3-топа тн ерекшеліктер згелермен арым-атынас жасаанда адамны бастамашыл болып, табандылы таныту, ебексйгіштік, иыншылыты жеуге даяр тру сияты асиеттері арылы сипатталады. Ал мндай асиеттерге керісінше намсыз сипаттар — жалаулы, жігерсіздік пен енжарлы. Адам бойындаы намды асиеттер тлім-трбие ыпалымен алыптасады.Сонымен, 1-топтаы ерекшелік — белсенділік пен масата мтылу: 2-топтаы сипат жігерсіздікпен жне сезіп ана ою- мен шектеледі. Мндай адамны рекетсіздігі кейде оны ішкі жан дниесіні айшылытарына, сіресе мірдегі з орнын таба алмай ауыту себебіне байланысты.
Жеке адам психикасындаы атынастарды сыры адам мінезіндегі масатты ниет-тілектерді жете тсініп, ажеттіліктерге ол жеткізу шін дрыс бадар беріп отыруды ажет етеді.
ПСИХОЛОГИЯНЫ ЖАРАТЫЛЫСТЫ-ЫЛЫМИ НЕГІЗІ