Абілетті даралы айырмашылыы
Адамдарды абілетінде жеке адама тн айырмашылытар да болады, яни іс-рекет нтижесі р адамда р трлі. Біреуді ісі сапалы, екіншісінікі сапасыз. Длірек айтанда, адам абілетіндегі айырмашылы істі нтижесінен, яни оны стті не стсіздігінен байалады. ызыушылы адамда объектіні жан-жаты танып білуге мтылудан туындайды. Ал бейімділік-наты іс-рекетті орындауа талпыну. ызыушылы пен бейімділік сапаларыны немі зара йлесім тауып, бір баытта тоысып отыруы ммкін емес. Оан трлі жадайлар да себепші болады. Мысалы, адамны бейнелеу, кркемнер туындыларын тамашалауы ытимал, біра ол осы салалардаы нер трлерімен шылдануа бейімсіз болуы ммкін. Дегенмен, белгілі бір іс-рекет тріне абілеті бар адамдарды ызыушылыы мен бейімділігі бір-бірімен йлесім тауып, абыса алады.
Іс-рекетпен айналысанда адамны жетістікке жетуі шін абілет, ызыушылы, бейімділіктен тыс оны мінез-лында мынадай сапалы кріністер болуы ажет: е алдымен, ебек сйгіштік, табандылы, батылды. Осындай ерекше абілеттілігі бар адамны зі де айтарлытай табыса ол жеткізе бермейді.1 Негізі, адам зіні іс-рекетіне, жеке басына сын кзімен арап, бойындаы жетістік, кемістігін икемі мен кш- уатын, мінезіні намды, намсыз сапаларын айын ажырата аларлы дегейде болуы керек.
Адам абілетіні даралы ерекшеліктеріне талант, дарындылы, данышпанды сияты асиеттер де жатады. Дарындылы— адамны белгілі бір іске деген айрыша абілеттілігі, мірді андай да бір саласында озін ерекшеырынан крсетуі. Мны мынадан айыныра тсінуге болады: аза даласында здеріні аынды, ншілік, серілік асиеттерімен танылан Аан сері, Біржан сал, кілі Ыбырай, сет, Мди трізді баса да таланттарды есімдері осы кезге дейін ел есінде.
абілетті жоары дегейде дамуы талантдеп аталады. Талант - адамны наты бір істе нтижелі орындаудаы абілетіні біршама жаымды асиеттеріні озара байланысты трде ндесуі. Талантты адам мірде белгілі бір пайдалы рекетпен шылданады, сол баытта ірі жетістіктерге де жетеді. Соны арасында оны іс-рекеті згелерге неге болады, жемісті нтижелер береді.
Адам абілетіндегі дарындылы пен талант одан рі дамып, данышпандыасиетін тудырады. Бл - адам- аыл-ойы мен іс-рекетіні е жоары дрежеге ктерілуі. Данышпанды асиет — адамны жалпы жне арнаулы абілеттеріні жинаталып, ерекше нтижелерге ол жеткізуі. Данышпан адамны іс-рекет нтижелері адамны леуметтік мірі мен оамды тіршілігіні жасаруына елеуді лес осып, мдени-рухани, саяси-экономикалы т. б. салаларды. ркендеуіне сер етеді, оамны тарихи дамуында шпес із алдырады. Сондай адамдар атарына Аристотель, Платон, бу Нсір л-Фараби, лыбек сынды ламалар, азаты Абылай хан, Бар жырау, Теле би, азыбек би, йтеке би, Майы би Мнлы, Абай трізді біртуар перзенттерін жатызуа болады.
абілетке атысты мселелерді орыта айтса, абілет-адамны даралы психологиялы асиеті. Мндай зіндік асиеттер жеке адамны тласын, кісілік сипатын, іс-рекетіні нтижелерін жалпы ауымны игілігіне айналдырады. Психология ылымында соы 1 — 1,5 асыр бойында адам абілетіні даму дегейі жне оны алыптасуы тжірибелік зерттеулер арылы анытала бастады. Бір сзбен айтанда, адам абілетті мен оны трлі дегейде дамып рістеуіні негізгі факторы — ебек.
|
ш і н ш і б л і м
Таным процестері
XI тарау. ТЙС1К