Сйлеу рекетіні рефректорлы сипаты

Сйлеу трлі механизмдер арылы жзеге асып отырады да, оларды наты мазмны мен мніне, масатына орай дамиды. Сздерді абылдаанда біз «сигналдарды сигналы» (2-сигнал жйесі, бл – адамны сйлеу рекетімен байланысты жоары жйке ызметі) арылы тітіркендіру нтижесінде нрселерді мн-жайын абылдап, олар туралы хабар аламыз. рине, ондай хабарлар саналы да, санасыз да болуы ммкін. Осы орайда, сйлеуді физиологиялы негізі И.П. Павлов іліміндегі екінші сигнал жйесіне негізделеді. Ал екінші сигнал дыбысты сзбен, сйлеу рекетімен байланысты. Адам сырты тітіркендіргіштерге серленіп ана оймай, оларды те маынада сз арылы бейнелейді. Халымызда «Кз жеткізбегенді сз жеткізеді» деген тамаша маал бар. Мны маынасы тікелей таным арылы бейнеленетін заттар мен былыстарды асиеттері тйсік, абылдау процестеріні шектеулі шеберін тередете тсіп, оларды мн-маынасы сзбен сйлеу ркетіні бейнелеуші-танымды ерекшеліктері арылы – барынша ыныты бола тседі дегенге саяды.

Сйлеуді динамикалы локализациясы,. Осыдан 130 жылдай брын (1861 ж.) француз алымы П. Брока адамны ми абыындаы сол жа жарты шарды мадай алабыны шінші блігінде тменгі атпарларда дыбысты дрыс айта алмай, сйлеуде иналатыны анытаан. П.Брока миды бл блігін «сздерді бейнелеуді озаушы орталыы» деп атады. Кейінірек, 1874 жылы К.Вернике миды осы блігіні самай жаындаы жоары атпарында сздерді бейнелерін сезіп білу орталыы орналасан деген орытынды жасады. Дегенмен, мндай кзарастар мен зерттеулерді жеткіліксіздігін Д.Джексон (1835-1911 ж.) сынаан болатын. Одан кейінгі кезедерде физиологтар мен психологтар П.К.Анохин, Н.А. Бернштейн, А.Р. Лурия, Л.Н. Ленотьев, Д.Н.Узнадзе, АШ-та Дж. Милер т.б. з зерттеулерінде сйлеу рекеті жніндегі Брока мен Вернике тсініктеріні длелдері жеткіліксіз екендігін ашып крсетті. П.К.Анохин сйлеу рекетіні физиологиялы механизмін арнайы жне бірнеше ызмет атаратын те крделі, сйлеуге арналан жйе ретінде тсіндіреді. Ал екінші бір жйе оны амтамасыз етіп отыратын рекет орталытары екенін длелдейді. Сйлеу механизмі – Н.И. Жинкинні зерттеуі бойынша аса крделі рі сатылы процесс. Сздерді абылдау мен тйсіну крделі механизмдер арылы жзеге асып отырады.

Адамны сйлеуі крделі психологиялы процесс екендігі жне оны жоары жйке ызметімен байланысты болып тр-трге блінуі, оларды орталытары миды трлі алаптарында орналасуы 31-суретте арнайы берілген. Мселен, ауызша сйлеуді орталыы миды мадай алабында орналасан болса, жазу сзіні орталыы миды желке блігінде орналасан.

Сйлеу рекетіні бзылуы миды белгілі алабыны заымдануына байланысты. Осындай заымдану салдарынан адам сзіні жйесі жне бірізділігі жойылы.

 

сан алуан трі — адамны жасампазды жне шыар­машылы иялыны жемісі.

Шыармашылы иялды кркем дебиет пен нер саласында да алатын орны айрыша. оамды мір мен леуметтік былыстарды, адамдарды топтарын, типтерін крсетуде шыармашылы иял арылы сан алуан бейнелер жасалып, тйптік тлалар туындайды. Бл ретте, М. уезовты «Абай жолы» попеясы трлі топтара, кесек бейнелер мен кейіпкерлерге толы. Мсе­лен, нанбай, Майбасар, Ыса, Ткежан мен зім-бай — бір топ болса, Абай, біш, Маауия, Базаралы, Дркембай — з алдына бір баыттаы кейіпкерлер. Сонымен атар жазушыны шыармасында Тожан, йгерім, Зере мен лжан трізді йел образдары да тарихи тлалы бейнелер ретінде суреттеледі. Шыармашы­лы иялды мсіншілік, сулет, сурет, дебиет, мдениет сынды нер салаларына тн деуге болады.

§ 4. Арман, м

Адам иялыны ерекше бір трі — арман. Бл — ак­тив рекетшіл иял, з масатымыз бен мддемізге орай бейнелер жасау, игі масат-мддемізді іс жзіне асыруды иялдау. Басаша айтанда, арман — келешектегі рекеттерге арнала иял. Ол — шыармашылы иял ана емес, біра, соан дайындыты бастапы сатысы. Арманды баалауда ескеретін жайттар: а) арманны рекетке атысы; ) шындыпен жанасуы; б) оны келешек шін мні.

Арман бос иялдаумен тук те жанаспайды. Бос иялды мір шін ешбір пайдасы жо, ол - арманны тиімсіз трі. Бл - ажырсыз иял. Мндай иял адамды белгілі бір масата, не итижеге жетелемейді. Арман - иялды ерікті трі, ол рі саналы, рі белсенді сипата ие. рекет етуді орнына адам бос ияла берілсе, онда оны бл жадайы боса адасу, жігерсіз рекет болар еді.

Адамны жігерсіз іс-рекетіндегі иялды бір трі - м. М - адамны брын басынан кешірген олайсыз оиалары мен стсіз істері жайындаы ойы, ма- сатты істеріні жзеге аспауы туралы, оан себепкер болан жайттар жайындаы иялы. Осындай олайсыз бейнелерді тізбегі кім-кімні болмасын тынышын кетіріп, ойын бледі. Бл - иялды рекетсіз трі, сондай- а, шындытан жалтару болып саналады. детте, еркі кшті адам мндай олайсыз киялдан арылуды жолын іздестіріп, масатты істі жзеге асыру рекетіне ауысады да, зін-зі мегереді.