МОТОРЛЫ АЛАЛИЯНЫ СИМПТОМАТИКАСЫ

Моторлы(экспрессивті) алалия– маыналы жне сенсомоторлы операцияны біршама саталуы кезінде сз сйлеуді заымдану барысындаы тіл операцияларыны алыптаспауымен шартталан орталы органикалы сипаттаы экспрессивті сйлеуді жйелі дамымауы.

Моторлы алалия ртрлі сздік жне сзсіз симптомдар кешені кездесетін крделі синдрома жатады.

Сйлеу тіліні симптоматикасы. Моторлы алалиядаы сйлеу тілі дамымауы жйелі сипата ие, ол сйлеу тіліні барлы компоненттерін амтиды: фонетикалы-фонематикалы, лексикалы-грамматикалы .

Негізгі белгілері бойынша 2 топа блуге болады:

1. фонетикалы-фонематиканы дамымауы (оларды саны аз).

2. лексика-грамматиканы дамымауы.

Біріншісі доминантты жартышар абыыны орталы моторлы алалиясыны тменгі блімдеріні заымдануымен негізделген. Онда артикуляциялы немесе баса имылдар жасаанда блшыеттерден тсетін тітіркенулері шоырланады.

Екінші топ бас ми абыыны моторлы аясыны алдыы блімдеріні заымдануымен негізделген (моторлы – премоторлы аясыны тменгі блімдері жне белсенді сз аясы тменгі мадай атпарыны арты блімдерінде орналасан). Алалиясы бар балаларды дыбыс айту жйесіні дамуы сапалы жне санды ерекшеліктермен сипатталады, ол сйлеу тіл дамуыны рбір кезеінде рбірінде байалады.

Нейрофизиологиялы зерттеулерде бас миыны белгілі бір аяларыны дамымауы салдарынан нзік артикуляцияларды ажырату иындайды.

Сондытан дыбыс айтуы жне сзді буынды рылымы алыптаспайды (Р.А.Белова – Давид, И.И.Трауготт).

Психологиялы–педагогикалы жмыстарда (Р.Е.Левина, В.К.Орфинская, А.К.Маркова, Е.Ф.Соботович, О.Н.Усанова т.б.) фонематикалы бзылыстар алалиясы бар балаларды сйлеу тіліні лексикалы жне грамматикалы жаыны даму ерекшеліктерімен тыыз байланыста арастырады. Фонетикалы жаыны дамуы сз орыны дамуына туелді жне онымен белгіленеді. Дыбыстар кейбір жадайларда зінен-зі сз орыны дамуы салдарынан пайда болады, алайда оларды сз рамында олдануы иын болады. Ол туралы сзді дыбысты рамын балаларды айталаанда жіберген ателерден білуге болады (жеке дыбыстарды дрыс айтан кезіні зінде сз рамында ате жібереді).

Кейбір жадайда сз орыны молаюыны арасында жаа дыбыстар пайда болады, баса жадайда е алдымен жеке артикуляциялар алыптасып, сздерде бекиді. Сйлеу тіліні жеке элементтерін бір бтінге біріктіруде иындытар байалады.

алыпты жадайда артикуляциялы имылдар жне олармен байланысты кинестетикалы импульстар (сйлеу аппаратынан бас ми абыына баратын) дыбысты талдау жне жинатау процестерінде лкен рл атарады, сзді дыбысты рамын анытауа, дыбыс атарыны ажетті кезектілігін сатауа кмектеседі. Алалияда бала сздегі дыбыстарды, фразадаы сздерді дрыс кезектілігін таба алмайды, бір сзден екіншіге ауыса алмайды. Мны салдарынан парафразиялар, ауыстырулар, персеверациялар кбейіп, негізгі жйке процестеріні имылдары бзылып, сз имыл анализаторындаы озу мен тежелуді траталан аялары пайда болады. Ол моторлы алалиясы бар балаларды есту абілеті алыпты жне сзді тсінуін саталанымен, параличпен крделі парездері (артикуляциялы мускулатураны) жо болан жадайында зіндік сйлеу тілі дамымай, кп уаыта дейін жеке дыбыстар, сздер дегейінде ала береді.

Бас ми абыыны жетілмеу дегейі нерлым кп болса, сйлеу дадысыны алыптасуы анарлым крделі болады. Артикуляциялы праксис бзылыстарымен сз имылдарыны йымдастырылуы арасындаы байланыс байалады. Яни сйлеу тіліні фонетикалы жйесі бір жаынан, екінші жаынан сйлеу тілін абылдап тсінуі.

Н.Н.Трауготты зерттеулері бойынша моторлы алалиясы бар балаларды 70% айтылан сзді жасы, толы тсінеді, 20% тсінуі сл тмен, 10% тсінбейді.

Балалар дыбысты абылдауыны анысыздыынан тек фразаны жеке элементтерін аып алып, біркелкі маыналы рылымда байланыстыра алмайды. Тсінуді мндай шектеулілігі негізгі аауды екіншісі белгісі болады (з сйлеу тіліні дамымауы). Балаларды белсенді сз оры те кедей боланымен, енжар сз оры жеткілікті болып келеді. Бір араанда сзді тсінуімен балалар кейбір крделенген сйлемдерді тсінуде иналады. Тсінуді р трлі дегейлері белгілі: грамматикалы формаларды млдем тсінбеуден, жеке грамматикалы рылымдарды тсінудегі иындытара дейін.

Алалияда сз бен фразаны ыраты рылымыны алыптаспауы байалады. Сонымен атар сйлеуді уезділігі, жылдамдыы, ыратылыы бзылады. Сздерді айталаанда нсасын наты айтпайды, сздерді орнына бірнеше брмаланан трлерін айтады: февраль- «фраль», «вираль», «фараль», ызана – «ана», «ыза», «зазана» т.б. Сз оры кбейген сайын сз рамын мегеру иыншылытары да кшейіп, кзге тсе бастайды.

Моторлы алалиясы бар балаларды сз оры те баяу, брмаланып дамиды, гімелеуде ате олданылады. Лексикалы–семантикалы ралдарды кедейлігі састыы бойынша алмастырулара кеп соады (жуады— жуынады, бала-балта, кесе — стаан т. б.). Затты сырты белгілері бойынша, кейде — функциясы бойынша (ішкі белгілері). алмастыру жиі байалады, детте сздерді маынасы бойынша алмастыру бала тілі дамуыны жоары дегейімен тсіндіріледі. В. К. Воробьева (1985), айтандай, маынаны диффуздыы мен алмастырулар зат есімдерге араанда етістіктерді олдананда крінеді. Балалар синонимам, антоним, жалпылама сздерді олдана алмайды. Сын есім мен стеулерді аз олданады.

Балаларды сз оры кнделікті трмысты таырып аясындаымен шектелген, сапасы жаынан толыанды емес (сздерді маынасы орынсыз кеейіп, шектелген, олады олдананда кптеген ателер байалады), бала сздерді маынасын тсіндіре алмай, сзжасам ралдарын олдана алмайды.

Сйлеу тілі кпке дейін кедей болып ала береді, ана тіліне тн емес сипата ие болады. Н. Трауготтты айтуы бойынша, бала зіні сйлеу ммкіндіктерінен есейіп кеткендей болады.

Сйлеу тіліні грамматикалы жаыны ерекшеліктері Н. Н. Трауготт, Р. Е. Левина, Б. М. Гриншпун, С. Н. Шаховская, Е. Ф. Соботович, В. А. Ковшиков т.б. зерттеушілерді ебектерінде арастырылады.

Балалар сздерді жалау, жрнатарын дрыс олдана алмайды. Сздерді жалаулытарын оспай тек сз тбірін ана олданады, ойын айтудаы сйлемдерді морфологиялы делмеуі байалады. Олар тіл былыстарын байап, талдап жне жалпылай алмайды, ойлау арылы тіл материалы бойынша ртрлі операцияларды жасай алмайды, тіл белгісін тсініп жне дрыс олдануды (белгілі морфеманы, сзді наты маынасымен немесе былыспен сйкестеуді) білмейді. Сздерді згертілмеген трде, ешбір флексияларсыз («Кітап, Асан!») айтады жне ым-ишара олданады. Мндай аморфты фразалар, флексияларсыз жне грамматикалы йлестірулерсіз, тек бір белгілі жадайда ана тсінікті болады.

Сйлемдерді алыптасу процесіні ерекшеліктері алалиясы бар балаларда дамуды барлы кезедерінде кездеседі, ртрлі аграмматизмдер байалады (экспрессивті аграмматизм — зіндік сйлеуіні грамматикалы рылымыны бзылуы, импрессивті — грамматикалы конструкцияларды тсінудегі иындытар): рылымды аграмматизм, семантикалы аграмматизм жне сйлемдегі сздерді ате делуімен байланысты аграмматизм байалады.

рылымды аграмматизм дегеніміз, сйлемдегі сздерді саны мен динамикалы кезектілігіні бзылуы, сздерді ретіні бзылуы. Аграмматизмні бл трі кбінесе сйлеу тіліні крделі трде алыптаспауында байалады. Бала бір-екі сзбен ым-ишара олданып жауап береді. Лексикалы-грамматикалы жне фонетикалы ралдарды жеткіліксіздігінде балада арым-атынасты ым-ишара формасыны дамуы байалады. з ойын жеткізу шін бала зат есімні номинативті формасын септік жалаусыз олданады. Грамматикалы рылымы баяу дамиды, сзжасау мен сззгерту кемшіліктері байалады, грамматикалы категориялар мегерілмейді, синтаксистік рылымдар те арапайым болады.

Алалиядаы сйлемдер рылымыны алыптаспауы ішкі сз операцияларыны (сздерді іріктеп алып ойын айтуды жоспарын ру) жетілмеуіні себебінен болады. Бала жеке сздермен сз тіркестерін олдануда да иналады. Сз операцияларыны алыптаспауы (ойлау, сз материалын бадарламалау, іріктеу мен талдау) баланы з ойын лексикалы жне грамматикалы жаынан дрыс дей алмауы себебінен болады. Сйлемдерді лексика-семантикалы жне лексика-грамматикалы жаынан деуі ате, онда бала оршаан ортадаы заттар арасындаы байланыстарды толытыын тсінбейді. Бл семантикалы аграмматизм деп бааланады: сз маынасыны диффузды трде кееюі, ассоциациялы сипаттаы алмастырулар т. б.

Моторлы алалиядаы тіл белгілеріні жйесін мегеруді шектеулілігінен жне ртрлі дегейдегі тіл ралдарыны тапшылыынан сйлеу функциясыны номинативті жне и предикативті функциялары бзылады.

Алалияда сйлеу тілі баланы атынасын, тртібімен жеке дамуын реттейтін толыанды ралы болып табылмайды.

Балалар жеке сйлемдерді байланыстырылан гімеге осуда иналады, оларда крделі аналитика-синтетикалы рекетті талап ететін мтінді рау білігі алыптаспаан болып келеді. Балаларды сйлеуі тсініксіз, жанса, кідіріп алады, себеп-салдар жне уаытты байланыстарды ашуа иналады.

Балаларды диалогты сйлеу тілі арылы атынастары дамыан жадайдын зінде, олар байланыстырып сйлеу тілін мегеруде иналады.

Контекстті сйлеуді алыптаспауы ішкі жоспарды сырты сйлеуге айналдырылмаандыымен байланысты. гімелеулері фрагментті, зілмелі, кезектілігі бзылан, бір немесе жадайды бірнеше логикалы блімдерін тастап кету, ойдын шашыраы болуы байалады.

гімені кезектілігіні бзылуыны себебі эмоционалды фактор болуы ммкін: бл жадайда бірінші орына бала тжірибесімен байланысты е крнекті элементі шыады. А. Р. Лурия бл былысты сйлеу тіліні біріншілік аауы емес, бадарламалау рекетіні жалпы белсенділігіні бзылысы ретінде сипаттайды.

Бала заттарды кеістікте орналасуын білдіретін крделі логика-грамматикалы рылымдарды мегергенде лкен иындытара тап болады. гімелеуді ретсізділігі, деуді кедейлігі, байланыс ралдарыны біркелкілігі мен те арапайымдалаы байалады. Балалар таырыпты ашуда маызды фактілерді, ажетті сздерді іріктей алмайды, екіншілік маызды емес заттара тоталып алады, негізгі мазмнын мытады.

Сйлеу тілі дамымауыны кп трі кездеседі: млдем сйлемеуден сйлеу тіліні жартылай болмауына дейін. Сйлеу тілі дамуыны жоары кезедерінде байланыстырып сйлеуінде арым-атынас жадайын иындатанда, арнайы іріктелген тапсырмаларды орындауда, жазуында иындытар кезігеді. Балаларды байланыстырып сйлеу дадысыны жеткіліксіздігі сйлеу рекеттеріні кедейлігінде, немесе керісінше кп сйлеуінде, тавтологияда, перефразияларда байалады.

Моторлы алалия зіні белгілері бойынша біркелкі емес: кейде тіл ралдарын іріктеу операцияларыны, яни фонематикалы, лексикалы жне грамматикалы элементтерді алыптаспауы байалады, баса жадайларда айтарлытай бзылыс - комбинациялау операцияларыны алыптаспауынан болады. Тіл жйесі бзылуыны біркелкі еместігі айындалады: фонематикалы немесе грамматикалы дегейіні алыптаспауындаы алалия жне тіл жйелеріні барлыыны біркелкі алыптаспауындаы алалия. Балалар мегерген тіл ралдарын сйлегенде іске асыру ммкіндіктерінде айрмашылытар байалады.

Сйлеу тілі дамымауындаы айырмашылытарды кейбір авторлар бір бзылысты ртрлі дегейдегі крінісі деп баалайды жне де олар, бала зіні даму барысында бірнеше кезедерден тетінін, сол кезедерді райсысына бзылысты крінісі тн екенін ескеріп, алалияны сйлеу тілі дамымауыны дегейлері бойынша ажыратады.

Моторлы алалияны сзсіз симптоматикасы.

Алалиясы бар балаларда сйлеу рекетіні алыптаспауымен атар моторлы жне психикалы функцияларды жетілмеуі байалады.

Моторлы алалияда ауырлыы ртрлі: ми дисфункциясыны кмескі трімен орталы жйке жйесі бзылуыны біре- саран белгілерінен неврологиялы бзылыстарды крделісіне (парездер) дейінгі, сіресе пирамидалы жне экстрапирамидалы жйелерді бзылуы сияты неврологиялы симптоматика байалады. Оральды апраксия, Н. Н. Трауготт бойынша, алалиясы бар балаларды 10%-да кездеседі. Оларда физикалы жетіспеушілік, соматикалы лсіздік байалады.

Балаларда жалпы моторлы икемсіздік, ебедейсіздік, имылдарды дискоординациясы, озалыстарды баяулыы мен тежелуі байалады. Моторлы белсенділігіні тмендеуі, ыраыны жеткіліксіздігі, динамикалы жне статикалы тепе тендігіні бзылуы (бір аяында тру, секіру, ая шымен немесе кшесімен жру, допты латырып аып алу, бренемен жру сияты имылдарды жасай алмау) байалады. сіресе олды са моторикасы баяу. Моторлы алалиясы бар балаларда солаайлы пен амбидекстрия кп кездесетіні туралы апараттар бар. Бір балалар озыш, импульсивті, рекеттері ретсіз, гипербелсенді, басалары керісінше, лсіз,тежелгіш, инертті.

Балаларда жоары психикалы функцияларды кбіні (есте сатауы, зейіні, ойлауы т.б.) сіресе еріктілік пен саналылы дегейіндегі дамымауы байалады.

Алалияда есте сатауыны ерекшеліктері байалады: оны клеміні азаюы,пайда болан іздерді тез снуі, сз тітіргендіргіштерін стап труды шектеулігі т.б. сіресе вербальды есте сатауы заымдалан — еркін, жанама есте сатауы; сз,фраза, ттас мтіндерді есте сатауы. Вербальды есте сатауы имыл, образды, эмоциональдымен салыстыранда адама тн есте сатау болып табылады. Крнекілікпен бекіткенде балалар материалды тез, жеіл абылдап, сзді ажаратып есте сатауы дамыан болып келеді. Балалар сздерді мытып, сздерді іріктеуде иналады, сзді рылымын айталаанда иналуы салдарынан баланы ойын ерікті трде айту ммкіндіктері шектеліп алады. Сюжетті баытын, жадайларды кезектілігін есіне тсіру процесінде белсенді баыттылыыны тмендеуі, баылау белсенділігіні жеткіліксіздігі байалады. Балалар суретті жай шолып шыып, наыз маыздысын байамайды.

Кейбір жадайларда балаларда тланы патологиялы асиеттері, мінезіні невротикалы белгілері дамиды. Сйлеу тілі кемістігіне деген реакция ретінде балалар тйы, негативизмді, з-зіне сенімсіз, обалжулы, аса ашуланша, ренжігіш, жылауы болып келеді. Кейде балалар сйлеу тілін тек эмоциональды жаынан бай жадайда ана олданады. ателесіп клкі боламын деген ойда олар сйлеу иындытарын айналып тіп, сз арылы атынас жасаудан бас тартып, ым-ишараны уана олданады.

Гнозиспен праксисті, сзге байланысты кеістік пен уаыт синтезіні алыптасуындаы иындытар; абылдауы, зейіні,німді рекетті трасыздыы мен шектеулігі байалады. Алалиясы бар балаларды затты-практикалы рекеттеріні дамуындаы ерекшеліктер мазмны, рекет тсілдеріні дегейі, орындау дегейі бойынша ртрлі. И. Т. Власенко, В. В. Юртайкин (1981), мндай балаларды мектеп бадарламасын мегерудегі лгермеушіліктерін атай отырып, оларда жалпылау алыптаспаан, сйлеу тіліні жоспарлаушы жне реттеуші функциясыны алыптаспауы туралы айтады.

Алалиясы бар балаларды интеллектісі туралы мселені зерттеушілер ртрлі арастырады. М. В. Богданов-Березовский (1909), Р. А. Белова-Давид (1972) жне басаларыны ойынша, мндай балаларды ойлауы біріншілік ретте бзылан. Осыны арасында баланы сйлеу тілі дамымаан болады. М. В. Богданов-Березовскийді ойынша, балалар афазиясы (алалия) бас миыны жеке бліктеріні бзылысымен ана байланысты емес (оны салдарынан барлы сйлеу функциясы бзылады), ол міндетті трде интеллектісіні жалпы аясында да з белгісін табады.

Н. Н. Трауготт (1940, 1965), Р. Е. Левина (1951), М. Е. Хватцев, С. С. Ляпидевский, Н. А. Никашина жне басалары: «балаларды интеллектісі (зияты) сйлеу тіліні жадайына байланысты екінші реттілік згерген, алайда интеллект пен сйлеу тілі дамымауыны дегейі арасындаы оды корреляция орнатылмайды» -дейді. Балаларда таным ызыушылыы бар, затты-тжірибелік жне ебек рекеттері жеткілікті дамыан, алайда ойлау процестеріні баяулыы, тсініктерді алыптаспауын баяулатады.

Алалияда сйлеп ойлауы зінше алыптасады. Оан толыанды сздік жалпыламалар ажет.

рекеттердегі импульсивтілік, ретсіздік, енжарлы, шаршаышты, затты-тжірибелік рекет ерекшеліктері мынада байалады: балалара сынылан тапсырма сз жоспары, сздік нсау бойынша емес, крнекі трде берілсе иналмай орындайды. Балаларда кеістік-уаытты атынастарды алыптастыранда иындытар байалады, заттарды ерекшеліктерін абылдауы мен уаытты жне кеістік ерекшеліктерін сзбен белгілеуі бзылан, есте сатауы, абылдауы, ойлау операциялары (талдау, жинатау салыстыру, жалпылау), логикалы абстрактілі ойлауыны жеткілікті дегейі алыптаспаан, алайда балалар пайымдауды берілген тсілін тура сатайды, жмыста кмекті олданады. Зерттеушілер (Н. М. Уманская, Л. Р. Давидович) алалиясы бар балаларды интеллектісіні біріншілік сатаулы екені жне ода динамикасы, леуметтік-ебекпен бейімделу ммкіндіктері туралы айтады.

Балаларда психофизикалы босты немесе тежелгіштік, байампаздыыны, мотивациялы жне эмоциональды-ерік аясыны жеткіліксіздігі байалады. Балалар кпке дейін тапсырманы орындауа кірісе алмайды, проблемалы жадайды стіртін баалап, сйлеу тжірибесіні жотыымен таным рекетіні шектеулігімен байланысты ызыушылытары трасыз, интеллектуальды енжарлы, білімдеріні тере еместігі, тртібіні ерекшеліктері жне баса ерекшеліктерімен сипатталады. Сйлеу тіліні белсенділігіні тмендігі жалпы тсініктері шектейді. Алайда кп жадайларда алалиясы бар балаларды жоары жйке жйесіні крінісінде интеллектуальды бзылыстар екіншілік болып табылады.

Алалиясы бар балаларды ойлауы туралы мселе дифференциалды трде шешілуі тиіс, себебі сйлеу тілі дамымауыны кп трі кездеседі, онда интеллектуалды жеткіліксіздікті р трі байалады: аыл ой дамуыны жеіл екіншілік тежелуінен аыл ойыны кемістігіне дейін. Алалиясы бар балалармен аыл ойы кем балаларды дифференциальды диагностикасы те крделі, сіресе бала бір рет ана ерте жаста тексерілсе. Практикалы баылауларда алалиясы бар балаларда малматтарды, тсініктерді кптігін; ым-ишараны, сзсіз жадайларды, нсауларды тсінуін, оршаан ортада бадарлау дадысыны барын байауа болады; балалар жадайды згергенін ескереді, з сйлеу тіліне сыншыл, оны дамымаандыын уайымдайды, аыл ойы кем балалара араанда жмыста кмекті жасы олданады. Н. И. Жинкинні пікірі бойынша олигофрениямен алалияны арасында ойлаумен сйлеу тілі арасындаы кпасырлы проблема жатыр. Аыл ойыны кемістігі ретінде соматикалы ааулар болан жадайда да, сйлеу тіліні тежеліп дамуын абылдауа болмайды. Алалиядаы синдромны сипаты ртрлі факторларды крделі кешенімен негізделген: сйлеу тілі дамымауыны дегейі, процесті сипатымен шоырлануы, баланы жалпы жадайы, оны жасы, жоары жйке жйесіні типі, интеллектісіні жадайы, медициналы-педагогикалы сер ету жйесімен. Барлы жадайда алалияда атынас дадыларыны алыптаспауы, сйлеу тілі дамуындаы кемшіліктер, сздік жне сзсіз рекеттердегі бзылыстар болады.

рбір зерттеуші алалияны ауырлыы бойынша р трлі дегейлерін атайды. Р. Е. Левина сйлеу тілі дамымауыны 3 дегейін бліп отыр (жалпы олданбалы сйлеу тіліні жотыы, жалпы олданбалы сйлеу тіліні басталуы жне барлы сйлеу жйесіндегі сйлеу тіліні дамымау элементтері бар байланыстырып сйлеу тілі), Н. Н. Трауготт, Л. В. Мелехова алалиясы бар баланы сйлеу тіліні алыптасуында 4 кезеді атайды.

О. В. Правдина 4 кеземен оса баса кезедерді атайды.

Бл жнінде принциптік кері кзарастар жо: бірінші аталан авторлар те тиянаты трде баланы млдем сйлемеуінен бастап жеке былдыр сздеріне дейін жне эмоцияларын атап, сйлеу тіліні алыптасу кезедерін арастыран. О. В. Правдина балада е алаш фразаны пайда болуын атап ткен маызды деп есептейді.

Аталан дегейлерді баланы жасы мен интеллектісімен сйкестіруге болмайды: бала ересек болса да, сйлеу тілі нашар болуы ммкін.

Дегейлерге блу рдайым наты бола бермейді, себебі, оларды арасында наты шекара жо, кейде баланы осы дегейлерді біріне млшерлеп жатызуа болады. Млдем сйлемейтін балалар — те сирек кездесетін былыс, ал сйлеу тілі дамымауыны ртрлі дегейіндегі балалар жиі кездеседі. Моторлы алалияда сйлеу тілі дамуыны наты кезеділігі жо, сйлеу тіліні кешеуілдеп дамуы, сйлеу тіліні жеке компоненттеріні алыптасуындаы біркелкілікті жотыы, ателерді траты айталануы алалияны негізгі сипаты болып табылады.

Бзылысты ерекшелігі былдыр кезінде крінеді: ол млдем жо немесе біртрлі, былдырлары кедей болады. Алашы сздер мен фразалар кешігіп пайда болады, жне алалияда сйлеу тілі дамуыны барлы кезедерінде оны барлы жаыны бзылысы айындалады.

Алалиясы бар балаларды сйлеу тіліні даму процесінде белгілі жаымды динамика байалады: олар сйлеу тілі жадайы бойынша бір дегейден екінші – жоары дегейге теді. Олар кейбір сйлеу дадылары мен біліктерін мегереді, сйлемеушілік білдірмейді, алайда сйлеу тілі дамымаан болып ала береді. Осыны салдарынан баытталан тзету жмысын жргізу иына тседі. Алалияны барлы формаларына тн жалпы аауы: сздерді маына жйесіні алыптаспауы, грамматикалы рылымыны кемшіліктері, семантикалы ааулар. Балаларда жеке сздермен атар байланыстырып сйлеуіндегі ойын айтуды рылымды-семантикалы жаынан делуі бзылан.

Мектепте оыту барысында жазу біліктері мен дадыларыны алыптасуындаы кптеген иындытары байалады; сйлеу тжірибесіні аздыынан, тілдік жалпылауыны дамымауынан балаларда сауат ашуды мегеруге дайындыы алыптаспайды.

Моторлы алалияа тн ааулытармен атар оны белгілі бір формасына тн кемістіктер байалады. Дл осы кемістіктер сйлеу тіліні бастапы кезедерінде кріне бермейтін (себебі олар бірлескен кемістіктер арасында крінбей алады) бзылыстарды ядросын райды.