Нарыты экономиканы заы бойынша баа сарныс пен сыныс зара тепе-тедігі арылы реттеліп отыруы тіис.

Нарыты жмыс істеуі тауар ндірушілерді арасындаы байланыстарды реттейтін, сондай-а адамдарды арасындаы экономикалы арым-атынас оларды ебегіні німін сатып алу мен сату арылы крініс табатын тауар ндірісі жадайындаы оамды ебекті блу мен ынталандыруды реттейтін заа баындырылан. Сраныс пен сыныс заы осыны жзеге асыру нысаны ретінде рекет етеді, оны іс-рекеті айырбасты баламалылыын, аша жне тауар аыныны, тлем абілеті аыныны, тлем абілеті бар сраныс пен сынылатын тауарларды (ызметтерді) ара салмаын айындайды. Нары атысушыларды брін, бір жаынан, бсекеден, банкроттытан, т.б. туындайтын экономикалы мжблеу арылы, екінші жаынан, материалды ынталандыру (пайданы молайту, т.б.) жолымен тауарлар мен ызметтерді жоары сапада болуына, ндіріс шыынын азайтуа, ттынушыларды ойдаыдай анааттандыруа бадарлайды. Нарыа тауар ндірушілерді туелсіздігі, оларды толы дербестігі, тауарларды баасын еркін белгілеуі, ттынушілерді мен жеткізушілерді еркін тадауы, тауар ндірушілерді, сатушыларды ткізу бсекелестігі тн. Мемлекет нарыты атынастарды ретке келтіру, шаруашылыты жіргізуді нарыты нысандарыны теріс зардаптарын барынша азайту, халыты жекелеген топтарын леуметтік жаынан орау шараларыны кешенді жйесін зірлеп, жзеге асырады. Мндай реттеу нысандары рылымдарды, (биржаларды, жрмекелерді, жарнамалы жне баса агенттіктерді) жмыс істеуі ережелерін белгейтін зады жне баса нормативтік актілер жатады. Бааны мемлекетті реттеп отыруы, тауарлар мен ызметтерді кейбір трлеріне траты баа белгілеу нарыты жмыс істеуіне айтарлытай ыпал жасайды. Тауарлар нарыы тікелей тауар айналасы, ашаны тауара жне тауарды ашаа айырбастау саласы нарыты жйені зегі болып табылады.

32. Халыты табысы, тауарлар баасы 25% - а артты.Ебек сынысы исы сызыыны о екею брышы болады, жалаыны жалпы дрежесіні суімен бірге ебек сынысы сіп отырады. Жмысшы кшіне сраныс, жиынты сраныспен есептесе отырып, тауарлар мен ызметтер ндіру шін, тиісті квалификациясы бар жмыскерлерді белгілі санымен, жмыс берушілерді жалдауа ажеттіктерімен белгіленеді. Жмысшы кшіні сынысы ебекке абілетті жастаы адамдарды здерінін абілеттерін деттегіндей дайы ндіру керек ажеттіктермен жне жиынтык экономикалы сыныспен есептесе отырып, жасы хал-жадайды олдап труа жеткілікті ажеттіктермен белгіленеді. Сраныс та, сыныс та р трлі факторларды серімен алыптасан баа дрежесімен, шыындармен, жалаымен, ебек німділігімен, адамдарды санымен, жмыскерлерді квалификациялы — маманды рылымымен, несие-аржы, салы, за жйесімен, ксіподатарды, мдени, діни жне баса йымдарды ызметгерімен алыптасады. Сраныс (ВБ) пен сынысты (55) исы сызытарыны иылысуы жалаыны тепе-тендік дрежесін (РЕ) крсетеді де жалаыны осы дрежесінде экономикада толы жмыспен амту байалады: Qе — ебекке сраныс ебек сынысына те. Жетілген бсеке жадайында жалаыны тепе-теджік дрежеден за мерзім бойы ауытуы ммкін емес. Жалаыны шамамен тепе-тедік дрежеден арты суі фирма жаынан ебекке сранысты тмендетеді. Сонымен бірге жмыскерлер жаынан ебек сынысын сіреді. Мны салдарынан ебек сынысыны артышылыы пайда болады. Осы арылы пайда болатын жмыссызды жалаы мен оны тепе-тедік дрежесіні жылжуына ыпал етеді. Жалаы осы дрежеден тмендеп кеткен болса, керісінше процесс жреді. Тбінде ебекті бсекелік нарыы ебекке сра-ныс пен ебек сынысыны жалпы тепе-тендігімен жне жалаыны тепе-тендік дрежесімен сипатталады.

Егер мемлекет салы млшерін арттырса, онда нарыты тепе-тедік алай

Згереді?

Салы салуды негізгі масаты – мемлекет азынасын толтыру, елімізді экономикасын дамыту, леуметтік жадайды жасарту жне ксіпорын, трындар аржыларын оамды ажеттілікке тарту болып табылады. Салысыз мемлекетті жне онымен байланысты барлыыны да мір сруі ммкін емес. азіргі кездегі салытарды маызы мен рлі мемлекеттік органдарды аржы ресурстарымен амтамасыз етумен шектелмейді. Салытар лтты табысты мемлекеттендіруді басты ралы. Оларды макроэкономикалы рлі артып келеді, мны Ж-ні клеміндегі салы лесіні лаюынан круге болады. Салытар экономикалы белсенділікті арттыруды, дайы ндіріс процесіне рекет етуді басты бір ттасы ретінде – жаа сипата ие болуда.

Микродрежеде тепе-тедік жалпы жне жеке тепе-тедік болып блінеді.

Жалпы тепе-тедік — Бл жиынты оамды ндіріс (тауарлар мен ызметтерді жиынты сынысы) жне ттынуа таайындалан лтты табыс араларындаы сйкестік, яни, халыты сатып алу абілеттігі жне тауарлар мен кызметтердін. сынысыны бір-бірімен сйкестігі.

Жеке тепе-тедік — жиынты оамды ндіріс жеке ндірушілермен ндірлетін жне халыты белгілі топтарына сатылатын, жеке тауарлар топтарыны жиынтыынан трады. Жеке тауарлар топтары бойынша жалпы сйкестік болса да сраныс жаынан да, сыныс жаынан да ауыту (сйкессіздік) болуы ммкін. Жалпы (жиынты) сйкестік шеберінде тауарларды бір тобыны сатылуыны оскені, оларды баса топтарыны сатылуыны азайаны болады. Мысалы, етті сатылуынын азайуын нанны сатылуыны кбейуімен жабуа болады.