Салы ымы жне оны леуметтік - экономикалы мні

йымды – ыты жаынан салытар – бл мемлекет біржаты тртіппен за жзінде белгілеген, белгілі бір млшерде жне мерзімде бюджетке тленетін айтарусыз жне теусіз сипаттаы міндетті ашалай тлемдер. Салытарды экономикалы мні оларды зіні функциялары мен міндеттерін жзеге асыру шін мемлекет жмылдыратын лтты табысты бір блігі болып табылатындыында.

Салытар аржыны бастапы категориясы болып табылады. Салытар мемлекетпен бірге пайда болады жне мемлекетті мір сріп, дамуыны негізі болып табылады. Адамзат дамуыны бкіл тарихы бойына салы нысандары мен дістері згерді, игерілді, мемлекетті ажеттіліктері мен срау салуларына бейімделді. Салытар тауар-аша атынастарыны ахуалына сер ете отырып, оларды дамыан жйесінде айтарлытай рбіді. Мемлекет рылымыны згеруі, ркендеуі рашан салы жйесіні айта рылуымен, жааруымен абаттаса жреді.

Салытар барлы елдерде оларды оамды - экономикалы рылысы мен саяси іс - баытына арамастан лтты мемлекет кірістеріні негізгі кзі – лтты табысты айта блуді басты аржылы ралы, мемлекетті кірістерін жне бюджетті кірістерін алыптастыруды шешуші кзі болып табылады. Салытарда мемлекетті экономикалы мазмны наты трде крінеді, ал салытарды леуметтік – экономикалы мні, оларды трлері мен рлі оамны экономикалы рылысымен, мемлекетті табиатымен жне функцияларымен айындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салытарды тлеу - рбір азаматты асиетті борышы деген еді.

азастан Республикасы Конституциясыны 35-ші бабында: «Зады трде белгіленген салытарды, алымдарды жне зге де міндетті тлемдерді тлеу ркімні борышы рі міндеті болып табылады», - деп жазылан.

Сонымен, салытар - бл, белгіленген млшерде жне крсетілген мерзімдерде мемлекетті зіні ызметтері мен міндеттерін жзеге асыруыны кзі болып табылатын лтты табысты бір блігі.

Салыты крсетілген белгілерін арастырайы.

1. Салы - бл мемлекетті бекітімі.

Тек мемлекет ана азаматтарды салы салу режимін енгізе алады, олара ашаны белгілі бір сомасын бергізуге міндеттейді. азастан Республикасында салытарды тлеу міндеті азаматтарды конституциялы міндеттері аясында белгіленген. Осы орайда мемлекет зіні саяси билік субъектісіні кілеттілігіне сйене отырып рекет етеді.

2. Салы рашан ыты нысанда болады.

Салыты андай да бір за, жарлы, декрет, т.б. шыармайынша алу ммкін емес. Бл ыты акт жазбаша трде жасалып, тиісті олдар ойылып, мрленіп зады кшке енеді.

Салыты ыты нысаны оны тлемдерді, алымдарды, жарналарды кез келген трінен ерекшелейді.

3. Салы - бл зады белгіленген тлем.

азастан Республикасыны Конституциясы азаматтарды зада белгіленген салытарды тлеуге міндеттейді. Азаматтар засыз белгіленген салыты тлемейді.

4. Салы мжбрлеу сипатына ие.

Салыты мжбрлеушілік кезі екі жадайда крсетіледі. Біріншіден,салы тлеушіні тілегі мен кшіне арсы енгізіледі. Екіншіден, егер салы тлеуші зіні салыты міндетін з еркімен орындамаса, одан ашаны мемлекет кшпен немесе сот арылы алады.

5. Салы- бл материалды тлем, яни салыты тлеу рашанда салы

тлеушіні млігін мемлекет пайдасына алуды кздейді.

6. Салы траты экономикалы атынастар туызады.

Салыты міндеттерді тратылыын салыты тлеумен байланысты ашалы тлемдерді тратылыымен осуа болмайды, алайда мемлекет бюджетке аша арадатыны біркелкі тсуін амсыздандыратын салыты тлеуді осындай тртібін белгілеуге тырысады.

7. Салы- салы салу объектісіні бар болуымен сипатталады.

Ашаны себепсіз алу тріндегі салы жо- кез келген салы салу

объектісі боланда ана алынады. Салы ісіні тарихынан білетін салы салуды ызы объектілері аз емес. Мысалы, I Петр саала салы енгізген, ол сол кездегі лкен сомаларды бірі – 50 рубльді раан. Англияда сн – салтаната салы болан.

8. Салы тлемні белгілі бір млшері тн.

азіргі кезедегі мемлекет салыты сала отырып, «анша болса, соншаны тартып алу» аидасымен рекет ете алмайды. Салыты белгілейтін нормативтік актілерде немі салы млшері аныталады. Салыты белгілі бір млшеріні бар болуы- салы тлеуші мемлекетке анша арыз екенін біледі деген салы тлеу міндетіні мазмнын алыптастырады.

9. Салы сомасы немі мемлекет кірісіне йылады, осынысымен салы

мемлекеттік емес рамдар аясында белгілене алатын алымдар мен тлемдерді кез келген трінен згешеленеді.

10. Салыты тлеу салыты тлем затына меншік нысаныны згеруін

тартады. Салыты осы белгісін тжырымдай отырып айтарымыз, ертеде алыптасан дстрлі кзарастара сйкес, салы- бл меншік нысаныны ауысуымен сипатталатын тлем. Мемлекеттік ксіпорындар тлемдеріне келсек, онда олар осы ксіпорындар кірісін айта блу процесін крсетеді, онда осы кіріс мемлекет меншігі болып табылады. Осылацша, салытарды белгілеу мен алу процесінде мемлекет саяси субъекті ретінде танылады, ал мемлекеттік ксіпорындар кірісіні блігін ала отырып, з млігіне иелік ету кілдігін жзеге асыратын оларды меншік иесі рлінде танылады.