Азастан Республикасындаы салы трлері

1995 жылды 24 суірінде абылданан Р Президентіні «Салытар жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдер туралы» за кші бар жарлыы салы жйесіне отайлы згерістер енгізді. Оларды атарына олданылып келген салытар мен алымдар саныны 46-дан 11-ге ысартылуы, салы салу принциптеріні дниежзілік тжірибеге сай згертілуі, халыаралы салы салу тртібіні енгізілуі, салытарды нышанына, белгілеріне арай топталуы, сонымен атар бл жатты кптеген задармен тыыз байланыстылыы, салыты кімшілікті жаа ережелеріні енгізілуі салы жйесіндегі баса да тбегейлі згерістер жатады. рине мемлекетті нарыты экономикалы атынас талабына сай дамуы жадайында салы жйесіні бір орында, згеріссіз алуы ммкін емес. Алайда ыса уаыт аралыында абылданан шексіз згерістер мен толытыруларды енгізілуі нтижесі оны лі де болса жетілмегендігін крсетеді.
Бгінгі кні республикада салы задарыны барлы негізгі кемшіліктері ескерілген, рі жетілдірілген жаа Салы кодексі дайындалып, 2001 жылды 12 маусымында абылданды.

Уаыт аымыны серіне, заман талабына сай абылданан Салы кодексінде келесідей мселелерді шешуге басты назар аударылан:

Біріншіден, барлы шаруашылы субъектілеріне салытандыруды те жадайын жасау. Екіншіден, кейбір жекелеген категориядаы салы тлеушілерге берілген жеілдіктерді жою арылы салы жктемесін жеілдету. шіншіден, салы задылыы жніндегі барлы ережелер мен нормаларды тікелей ызмет ететін за млшерінде біріктіру. Тртіншіден, салы задылыыны тратылыын амтамасыз ету.

рине, салы задылыында згерістер мен толытырулар болашата да жргізіліп отырылады. йткені экономикалы арым-атынастар бір орында трып алмайды, ол жаа даму сатысына кшкен сайын салы задылыыны да сол экономикалы саясата сай згертіліп отыруы керек. Сондытан згерісті енгізілуі де зады. Біра, Кодекс бойынша енді жаадан енгізілген згерістер жылына бір рет енгізілуі тиіс. Енгізілген згерістер келесі жаа жылды басынан бастап кшіне енеді. Бл ереже біржаынан салы тлеушілерге жаа енгізулерге алдын ала дайындалып, операциялар мен аржы шешімдерін жоспарлауа ммкіндік берсе, екінші жаынан салы ызметкерлеріні жмысын жеделдетуге жне жеілдетуге кп серін тигізеді.

Салы кодексі 2002 жылды 1 атарынан бастап кшіне енді. Ол салы салуды ойластырылан ыты негізін руды тпкілікті міндетін шешуге баытталан.

Жаа Салы кодексіндегі салытарды, салы сипатындаы алымдарды тізбесі мыналарды райды:

- Салытар:
1. Корпорациялы табыс салыы
2. Жеке табыс салыы
3. осылан на салынатын салы
4. Акциздер
5. Жер ойнауын пайдаланушыларды салытары мен арнаулы тлемдері
6. Экспорта шыарылатын шикі мнайа салынатын рента салыы
7. леуметтік салы
8. Жер салыы
9. Клік ралдарына салынатын салы
10. Млік салыы
11. Р жасалан келісім-шарттары бойынша німді блу жніндегі лесі

- Алымдар:
1. Зады тлаларды мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
2. Жеке ксіпкерлерді мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
3. Жылжымайтын млікке ытарды жне олармен жасалынан ммілелерді мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
4. Радиоэлектронды ралдарды жне жиілігі жоары рылыларды мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
5. Механикалы клік ралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
6. Теіз, зен кемелері мен шаын клемді кемелерді мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
7. Азаматты уе кемелерін мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
8. Дрілік заттарды мемлекеттік тіркегені шін алынатын алым
9. Автоклік ралдарыны Р аумаы арылы жру алымы
10. Аукциондардан алынатын алым
11. Консулды алым
12. Жекелеген ызмет трлерімен айналысу ыы шін лицензиялы алым
13. Телевизиялы жне радиохабар йымдарына радиожиілік спектрін пайдалануа рсат бергені шін алым

- Тлемаылар:
1. Жер учаскелерін пайдалананы шін тлемаы
2. Жер бетіндегі кздерді су ресурстарын пайдалананы шін тлемаы
3. оршаан ортаны ластааны шін тлемаы
4. Жануарлар дниесін пайдалананы шін тлемаы
5. Орманды пайдалананы шін тлемаы
6. Ерекше оралатын табии ауматарды пайдалананы шін тлемаы
7. Радиожиілік спектірін пайдалананы шін тлемаы
8. Кеме жретін су жолдарын пайдалананы шін тлемаы
9. Сырты (крнекі) жарнаманы орналастыру шін тлемаы

- Мемлекеттік баж

- Кеден тлемдері:
1. Кеден бажы
2. Кеден алымдары
3. Алдын ала шешім абылдааны шін тлемаы

Алымдар Салытарды жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді сомасы «азастан Республикасыны бюджет кодексі» мен тиісті аржы жылына арналан «Республикалы бюджет туралы» зада белгіленген ттіппен тиісті бюджеттерді кірісіне тседі.

Сйтіп, азастанны салы жйесі салытарды жне баса да міндетті тлем трлері бойынша сараланан. Салы атынастарын реттеуші ыты нормалар Р Салы кодексінде сараланан жне тиісті нсаулытарда келтірілген. Салы ызметі органдары Р аржы Министрлігі Салы комитеті мен жергілікті салы органдарынан трады. Салы органдарна облыстар, Астан жне Алматы алалары бойынша аймааралы салы комитеттері, ауданаралы салы комитеттері, аудандар, алалар жне алалардаы аудандар бойынша салы комитеттері, сонымен бірге аржы полициясыны блімшелері жатады.
Салы ызметі органдары салы жне бюджетке тленетін баса да міндетті тлемдерді толы тсуін, міндетті зейнетаы жарналарыны толы жне дер кезінде аударылуын амтамасызету жніндегі, сондай-а салы тлеушілерді салыты міндеттемелерін орындауына салыты баылауды жзеге асырады.