Ксіпорын ызметіні

пайдалылыы(рентабельділігі).Пайда-ндірісті лайтуды кзі болып табылады.Ресурс-ды пайдалану дегейі ж/е оларды лестіруді тиімділігін сипаттайды ж/е иннов- технологияларды инвестициялауды ынталандырады.Тиімділік деп ксіпорын ызметі тиімділігіні е басты экономикалы крсеткіші аталады. Оны екі трі бар:ксіпорынны таппн пайдасыны ндірісті негізгі жне айналмалы орларыны нына атысты;сіпорынны тапан пайдасыны сатылан німні зіндік нына атысы,Ксіпорын ызметіні тиімділік дегейін баалау шін алынан нтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шыындар немесе пайдаланан ресурстармен салыстырылады. Пайданы шыындармен лшемдестігі пайдалылыты немесе толыынан пайдалылы млшерін білдіреді. пайдалылы млшерін мына тмендегі формуламен есептеуге болады: П м = (Б-)/ Н + А мнда: - нім клемі; Б - нім лшеміні баасы; - зіндік н; Н – негізгі ндірістік орларды ны; А – айналмалы аражатты клемі.Ксіпорын ызметіні экономикалы тиімділігін молайтуды басты шарты – ебек німділігін барынша арттыру жне зіндік нды арзандату. Баса да біркелкі жадайаларда німні зіндік ны нерлым арзан болан сайын тиімділік сорлым жоары болатыны белгілі. Ксіпорынны тиімділігіне сонымен атар, німні немесе шыаратын тауарларды сапасы да едуір ыпал етеді, йткені жоары сапалы ндірілетін тауарларды ктерікі баамен сата алады.

 

25. Ксіпорындаы Инвестиция саясатын басару. Инвестиция дегеніміз- бгінгі кні олда бар ашаны, млікті жне баса да заттарды , яни капиталды андай да бір ндірісті дамыту шін жмсап, сол арылы ке келешекте , яни алдаы уаытта пайыз трінде немесе басадай лкен ксіпкерлік табыс табу болып табылады. Ксіпорындаы инвестициялы рекетті субъектілері инвесторлар, тапсырыс берушілер, инвестициялы объектілерді пайдаланушылар, жабдытаушылар, ксіпкерлікпен айналысушы банктер, сатандыру жне де баса да йымдар есептелінеді. Сондай-а мемлекет жне инвестициялы рекеттері азастан Республикасыны азаматты кодексі мен азастан Республикасыны инвестициялы рекеттері туралы задарымен реттеледі. азастан Республикасыны задарына сйкес мемлекет меншік тріне арамай инвестицияны орауа кепілдік береді.Инвестицияны басаруа атысатындар: инвестициялы рекетті мемлекет дегейінде басару, сол арылы инвестициялы рекетті реттеу, ынталандыру; жекелеген инвестициялы жобаларды басару. Ол жоспарлауды, йымдастыруды, баылауды оса алып, инвестициялы жобаны азіргі жйе дістерін , техникаларды басаруды арайды; жекелеген шаруашылы етуші субъект – ксіпкерлік етуші фирманы инвестициялы рекетін басару. Фирмалар бойынша инвестициялы рекетті басару е тиімді капитал салымын іске асыруды амтамасыз етуге баытталан. Осыан байланысты инвестиция бірнеше кезедерден трады. Бірінші, ксіпорындаы инвестицияны басару, елдегі , мемлекеттегі инвестициялы климата талдау жасау болып саналады. Келесі кезе фирмаларды экономикалы-аржылы дамуыны стратегиясына байланысты.

26. Ксіпорынны негізгі капиталы.Ксіпорын капиталы дегеніміз – бл ксіпорынны ндірістік айналымына салынан жне осы айналымнан табыстар алып келетін аша аражаттары болып табылады. Инвестициялау объектілері бойынша негізгі жне айналым капиталын блуге болады. Негізгі капитал ксіпорынны негізгі ралдар мен материалды емес активтеріне салынан аржы ресурстары болып табылады. Айналым капиталы, сйкесінше, ксіпорынны аржы ресурстарыны айналым аражаттарына салынан блігі болып табылады.Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі. негізгі орлар ндірістік жне ндірістік емес блінеді: ндірістік баыттаы негізгі орлара: нерксіп, рылыс, Ауыл шаруашылыы, Автомобиль клігі, Байланыс, Сауда, имараттар, Жабдытар мен баса да ебек ралдары жатады.Олар ндіріс процесіне за уаыт атысады.ндірістік емес орлара: Трын-й, Коммуналды шаруашылы, Денсаулы сатау, Білім беру, Мдениет, Спорт салаларына блінеді.Олар ндірістік процеске тікелей атыспайды, біра олар жмысшы кшін дайы ндіруге ажетті жадай жасай отырып, оны нтижесіне жанама сер етеді..Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады.

 

27.Ксіпкерліктрлері:ндірістік,аржылы,кеесберу.Ксіпкерлік– азаматтар мен оларды бірлестіктеріні пайда немесе зіндік табыс алуа баытталан бастамашылы дербес ызметі. Ксіпкерлікті азаматтар з атынан, зіні мліктік жауапкершілігі кепілдігімен немесе заи тланы (ксіпорынны) атынан жне соны жауапкершілігі кепілдігімен жзеге асырады. Ксіпкерлікті іс-рекетті мніне байланысты тмендегі трлерге жіктеуге болады:ндірістікксіпкерлік – бл тауар ндіру мен ызмет крсетумен байланысты ксіпкерлік. Коммерциялы– бл нім ндірумен байланыссыз тауарлар мен ызметтерді айта сату бойынша операцияларды жргізумен ерекшеленетін ксіпкерлік. Коммерциялы ксіпкерлікті іс рісі тауар биржалары мен сауда мекемелері. аржылы–бл сату, сатып алу объектісі аша, валюта, нды ааздар болып табылатын коммерциялы ксіпкерлікті трі. аржылы ксіпкерлікке коммерциялы банктер жне ор биржалары жатады.делдалды – сатушылар мен сатып алушыларды табыстыратын, кездестіретін, келістіретін байланыс трінде жзеге асады; Кеес беру ксіпкерлігі– бл нарыа баытталу туралы аржылы шаруашылы талдауды жасауа, басару мселелері жнінде кмектер крсетумен айналысатын ксіпкерлік.

 

28.Ксіпорынны баа саясатын басару. Ксіпорынны баа саясатыны мні бл бааны тымды дегейін жне рылымын алыптастыру, олдау, жне нары жадайында ммкін болатын мол табыса ол жеткізу масатында, белгілі бір уаытта тауарлар жне нарытар бойынша баа дегейін згерту болып табылады. Баа нарыты экономика жадайында – ксіпорынны ызметін сипаттайтын маызды экономикалы параметр. Баа ндірісті рылымына, материалдарды толассыз озалысына, тауар массасыны блінуіне, ксіпорынны табыстылы дегейіне шешуші ыпал етеді.Баа ксіпорынны табыстылыын, тиімділігін, пайдалылыын анытайды, сондытан да ол ксіпорынны міршедігін крсете отырып, ксіпорынны аржы-аражат тратылыын сипаттайтын маызды элемент болып саналады. Баа рылуы – фирманы масаттарына жеткізетін рал. Баалы стратегиялар – фирма шін жоспарланан кезеде максималды пайдаа жетуге баытталан бірнеше нсаларды ішінен бааны негізделген тадауы.Баалы стратегиялы тадау – фирма ызметіні басымдытарын баалауына негізделген баа белгілеуді стратегиясын тадау. Нары жадайында рбір фирма кпшілік баалы стратегиялар ішінен тадау жргізе алады.Баалы стратегияны руды бірінші кезеінде – бес баыт бойынша бастапы апарат жинау жмысы жргізіледі:1) шыындарды баалануы;2) фирманы аржылы масаттарын натылау;3) леуетті ттынушыларды анытау;4) маркетингтік стратегияны натылау;5) леуетті бсекелестерді анытау.Баалы стратегияны жасауды екінші кезеінде де – бес баыт бойынша стратегиялы талдауды жргізіледі:1) аржылы талдау;2) нарыты сегменттік талдауы;3) бсекелестік талдау;4) сырты факторларды баасы;5) мемлекеттік реттеуді рлін баалау.Баалы стратегияны шінші кезеінде фирманы баалы стратегиясыны жобасын дайындау жзеге асырылады.

 

29. Ксіпорынны айналым капиталын басару.Айналым активтері ксіпорынны млкіні бір блігі ретінде аралады. Айналым активтері – бл ндірістік аша орларын ру, пайдалану жне здіксіз ндірістік процесстер мен німді ткізуді амтамасыз ету шін авансылауды ашалай аражаттарыны жиынтыы. А.К.тек бір ана ндірістік кезеде ызмет етеді жне ндірістік ттыну тсіліне туелсіз зіні нын тікелей дайын німге алып барады.[3] Айналым аржылар немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды.Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.Екінші сатыда алынан айналым орлары ндіріс процесіне тікелей тіп, уелде ндіріс босалы орларына жне шала фабрикаттара, содан со аяталан ндіріс процесі – дайын німге айналады.шінші сатыда дайын нім сатылады, нтижесінде айналым орлары ндіріс саласынан айналыс аясына, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек ралдарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады. Біра, айналым орлары бірінші сатыдан екінші сатыа жйелі трде теді дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымны барлы ш сатысында да белгілі орында болады. Бір нрсені рбір мезеті сатып алынады, ндіріледі, сатылады жне айтадан сатып алынады. На осы жадай ндірісті здіксіздігін, тотаусыздыын жне ндірілген німдерді сатуды амтамасыз етеді Айналым аражаттарыны айналымдылыын сипаттайтын бірнеше крсеткіштер болады. Оларды ішіндегі е арапайымы – айналым аражатыны айналымдылыыны коэффициенті. Ол мына формуламен аныталады:[4]_а = / А, – белгілі бір кезеде ткізілген німні ны ( німді ткізуден алынан тсім ), А– сол кезедегі айналым аражатыны орташа алдыы.Егер де ткізуден алынан тсім бір жыла есептелгенде, онда айналым аражатыны орташа алдыы да сол жыла алынады. ндіріс процесіні здіксіз айналымдылыы, айналым аражатыны тотаусыз айналуына байланысты.Ксіпорынны айналым активтерін басару ксіпорынны жалпы тиімділігін арттыру проблемасыны негізі болып есептелінеді. Оан мыналар жатады:- айналым аражатыны рамын жне рылымын анытау; ксіпорынны айналым аражатына ажеттілігін анытау; а. алыптастыру кздерін анытау;а. пайдалану туралы кім жне ептілік жасау а..сатау жне тиімді пайдалануа жауапкершілік ету.

30. Ксіпкерлікті жмыс формалары мен трлері. Ксіпкерлік ызметке сер ететін факторлара мыналар жатады: 1. ндіріс ресурстары 2. ндірісті алыптастыру мен дамыту 3. ксіпкерліктін сімін нарыа шыару тиімді коммерциялы байланыстарды алыптастыру. 4. нтижесінде пайда табу. Ксіпкерлік шаруашылы ызметті барлы тріне дерлік тн: ндірістік, шаруашылы, коммерциалы, саудалы сатып алу, делдалды, инвестициялы кеестік, ызмет крсету жне аржылы. Ксіпорын жмыс істейтін жмысшылар саны мен жарылы орды клеміне байланысты ксіпкерлік 4 трге блінеді: шаын, орта, ірі, аса ірі ксіпкерлік ( компаниялар).Меншік формасына байланысты: жеке меншік, аралас меншік Ксіпкерлік йымды – ыты формасына байланысты: серіктестік, акционерлік оам, кооперативтер. Жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) лесiне (салымдарына) блiнген коммерциялы йым шаруашылы серiктестiк деп танылады. Бiр немесе бiрнеше адам ран, жарылы капиталы рылтай жаттарымен белгiленген млшерде леске блiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады; Азаматтарды бiрлескен ксiпкерлiк ызмет шiн мшелiк негiзде оларды з ебегiмен атысуына жне ндiрiстiк кооператив мшелерiнi млiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi ндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мшелерi екеуден кем болмауа тиiс. зiнi ызметiн жзеге асыру шiн аражат тарту масатында акциялар шыаратын зады тла акционерлiк оам болып танылады. Ірі ксіпкерліктер тек лтты экономикада ана емес сырты нарыта да ндіріс жне ызмет крсету бойынша бсекеге тсе алады. Ол мемлекеттік жалпы экономикалы жадайын жне зіні бизнесін, пайдасын арттырады

 

31.Ксіпорынны инновациялы ызметіні мні мен маызы. Ксіпорыннны иннов- ызметі жаа немесе німні жааруы.ызмет крсету,ндіруді жаа дістерін олдану мастандаы ылыми-техникалы шаралар жйесі.Иннов- 2 трі бар.1.німділік жаа німді ндіріске енгізуиннов- тбегейлі німділігі ретінде аныталады.Мндай жаалытар негізінен жаа технологияа негізделеді.Тіршілікте олданылып джрген техн- жаа трінде пайдалануын штастырады.2.Процесстік-жаа техн.енгізу ндіріс тсілін ж/е технологияны едуір жетілдіру жабдытарды ж/е ндірісті йымдастыруды згерту.Жобалауда жаа техника мен технологияны ндіріске енгізуде экон- тиімділігін анытау4 кезенен трады:1.Иннов- шараларды іске асыру шін ажетті шыынгдарды анытау.2аржы ммкінішілк кздерін анытау.3Жаа техника мен технологияны ндіріске енгізудегі эконом- тиімділікті баалау.4.Экон- крсеткіштерді салыстыру арылы жаалытарды тиімділігін баалау. Ин.саясатты мні барлы ажеттілікті амтамасыз ету жолындаы згерістер арылы оам мен леуметтік ортаны жаа жадайа бейімдеу деген ыма келіп саяды. Осы негізде іске асырылып отыран инновациялы ызмет оамны барлы саласындаы технологиялы процестерді жаа жетістіктерін жзеге асыру, сол арылы оамды атынастаы леуметтік-экономикалы, аржылы, ыты салада згеру ана емес, ылыми негіздегі жаалыты олданыса енгізу болып табылады.Инновациялы саясатты басты масаты отанды німдерді бсекеге абілетті болуын амтамасыз ету, осы арылы елімізді л-ауатын ктеру жне оамны экономикалы дамуы мен ауіпсіздігін амтамасыз ету.

32.Ксіпорынны маркетингтік ызметі жне менеджмент.Нарыты экономикасы дамыын елдерде маркетинг ксіпорынны нарыты ж/е ндірістік стратегиясын анытайтын басаруды басты функциясы ретінде аралады.Ксіпорынны маркетинг ызметіне бсеклесті зерттеу баа саясатын амтамасыз ету німді ткізу мен жаранмалауды ынталандыру,тауарды ткізуді тиімді йымдастыру шаралары жатады.Маркетинг нарыты жан-жаты зерттеу,белсенді ыпал ету,ксіпорындар ызметіні р илы трлеріні зара іс-мылдарын амтитын ндірісті йымдастыру ж/е німді ткізудегі кешенді жйе.Маркетинг ызмет інары жадайында 2 блінеді:1.Сатушы нарыы-тапшылы нарыы.Онда сатушы-р лкен билікке ие болады.2.Сатып алушы нарыы-толытырылан нары.Мнда сатып алушылар лкен билікке ие.Маркети- негізгі функциясы :талдамалылы,ндірістік,ткізіушілік,басару ж/е баылау.Менеджмент (аылшынша мanage – басару, мегеру, йымдастыру) – йымда немесе ксіпорында жмыс істейтін адамдарды ебегін басара отырып, ала ойан масата жетуді йымдастыра білу, леуметтік, оны ішінде білім беру рдістерін басару принциптері, дістері, ралдары мен нысандарыны жиынтыы. “Менеджмент” ымыны мні мен мазмны “басару” тсінігіне сас. Сонымен атар менеджмент жоспарлау, йымдастыру, йлестіру, баылау, ынталандыру сияты ызметтерді атарады.Менеджментті басты негізі адам ресурстары ж/е ксіпкерлік ызмет болып табылады.

 

33. Ксіпорынны инновациялы ызметін басару. Ксіпорыннны иннов- ызметі жаа немесе німні жааруы.ызмет крсету,ндіруді жаа дістерін олдану мастандаы ылыми-техникалы шаралар жйесі.Иннов- 2 трі бар.1.німділік жаа німді ндіріске енгізуиннов- тбегейлі німділігі ретінде аныталады.Мндай жаалытар негізінен жаа технологияа негізделеді.Тіршілікте олданылып джрген техн- жаа трінде пайдалануын штастырады.2.Процесстік-жаа техн.енгізу ндіріс тсілін ж/е технологияны едуір жетілдіру жабдытарды ж/е ндірісті йымдастыруды згерту.Жобалауда жаа техника мен технологияны ндіріске енгізуде экон- тиімділігін анытау4 кезенен трады:1.Иннов- шараларды іске асыру шін ажетті шыынгдарды анытау.2аржы ммкінішілк кздерін анытау.3Жаа техника мен технологияны ндіріске енгізудегі эконом- тиімділікті баалау.4.Экон- крсеткіштерді салыстыру арылы жаалытарды тиімділігін баалау. Ин.саясатты мні барлы ажеттілікті амтамасыз ету жолындаы згерістер арылы оам мен леуметтік ортаны жаа жадайа бейімдеу деген ыма келіп саяды. Осы негізде іске асырылып отыран инновациялы ызмет оамны барлы саласындаы технологиялы процестерді жаа жетістіктерін жзеге асыру, сол арылы оамды атынастаы леуметтік-экономикалы, аржылы, ыты салада згеру ана емес, ылыми негіздегі жаалыты олданыса енгізу болып табылады.Инновациялы саясатты басты масаты отанды німдерді бсекеге абілетті болуын амтамасыз ету, осы арылы елімізді л-ауатын ктеру жне оамны экономикалы дамуы мен ауіпсіздігін амтамасыз ету. нновация менеджментінде жаа діс- амалдарды дамытудыоса аланда, инновациялы дамыту мен йымды рылымды йлестіру маызды задылы болып табылады. Оны мні: технологиялы дамудаы сапалы згерістер шынайы трде ксіпорынны йымды рылымында, ндірісті йымдастыру жне басаруды жаа дістерін олдануды, ызметкерлерді тмендеу дегейі жне біліктілігін дамытуда згерістер туызады. Инновациялы белсенділікті арттыру мселесіншешуде ксіпорынны йымды рылымын жетілдіруді рлі ерекше болады.азір инновациялы дерістерді басару ісінде тиісті білімі бар жаа заман менеджерлері – инновациялы менеджерлер айрыша рл атаруы керек. даярлауды ке ауымды бадарламасын жасап, оны іске асыруды кезі келді. Ксіпорынны инновациялы дамуын басару шін, бл мамандар инновациялы дамуды жалпы задылытарын біліп ана оймай, соан оса технологияны тарту мен сатып пайда табуды, зияткерлік меншігін орау жне пайдалану, лтты жобаларды басару, бизнес-жоспарлау, жаа нім мен технологиядан пайда табу маызын (леуетін) болжау жне баалау мселелері жнінде ажетті білімі болуы шарт.

 

34.Ксіпорын ызметіні пайдалылыын анытау.Пайда-ндірісті лайтуды кзі болып табылады.Ресурс-ды пайдалану дегейі ж/е оларды лестіруді тиімділігін сипаттайды ж/е иннов- технологияларды инвестициялауды ынталандырады.Тиімділік деп ксіпорын ызметі тиімділігіні е басты экономикалы крсеткіші аталады. Оны екі трі бар:ксіпорынны таппн пайдасыны ндірісті негізгі жне айналмалы орларыны нына атысты;сіпорынны тапан пайдасыны сатылан німні зіндік нына атысы,Ксіпорын ызметіні тиімділік дегейін баалау шін алынан нтижеге (жалпы табыс, пайда) кеткен шыындар немесе пайдаланан ресурстармен салыстырылады. Пайданы шыындармен лшемдестігі пайдалылыты немесе толыынан пайдалылы млшерін білдіреді. пайдалылы млшерін мына тмендегі формуламен есептеуге болады: П м = (Б-)/ Н + А мнда: - нім клемі; Б - нім лшеміні баасы; - зіндік н; Н – негізгі ндірістік орларды ны; А – айналмалы аражатты клемі.Ксіпорын ызметіні экономикалы тиімділігін молайтуды басты шарты – ебек німділігін барынша арттыру жне зіндік нды арзандату. Баса да біркелкі жадайаларда німні зіндік ны нерлым арзан болан сайын тиімділік сорлым жоары болатыны белгілі. Ксіпорынны тиімділігіне сонымен атар, німні немесе шыаратын тауарларды сапасы да едуір ыпал етеді, йткені жоары сапалы ндірілетін тауарларды ктерікі баамен сата алады. німні пайдалылыын барлы сатылан німні жне оны жеке трлерін есептегенде ана ммкін болады. Бірінші жадайда ол німді сатандаы пайданы жне оны ндіруге жне сатуа кеткен шыындарды атынасын анытайды. Барлы сатылан німні пайдалылыын тауарлы німді сатудан алынан пайданы ткізуден алынан тсімні атынасына есептеп шыарады; балансты пайда жнінде — німді сатудан алынан тсім, таза пайда жнінде — німді сатудан алынан тсім. Барлы німді сатудаы пайдалылы крсеткіштері фирманы аымдаы шыындарыны тиімділігі жне німді сату табысы жнінде тсінік білдіреді..ндіріс орларыны пайдалылыы балансты пайданы негізгі ндірістік орларды жне айналым аржыларыны жылды орташа нына атынасы. Бл крсеткішті таза пайда арылы да есептеуге болады.

35.Ксіпорынны айналым аражатымен амтамасыз етілуі.Айналым активтері ксіпорынны млкіні бір блігі ретінде аралады.Айналым аражаттарыны мні – дайы ндірістік процесстерді ажеттілігін амтамасыз етудегі экономикалы ролімен аныталады. А.К.тек бір ана ндірістік кезеде ызмет етеді жне ндірістік ттыну тсіліне туелсіз зіні нын тікелей дайын німге алып барады.[5] Айналым аржылар немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды.Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.Екінші сатыда алынан айналым орлары ндіріс процесіне тікелей тіп, уелде ндіріс босалы орларына жне шала фабрикаттара, содан со аяталан ндіріс процесі – дайын німге айналады.шінші сатыда дайын нім сатылады, нтижесінде айналым орлары ндіріс саласынан айналыс аясына, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек ралдарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады. Біра, айналым орлары бірінші сатыдан екінші сатыа жйелі трде теді дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымны барлы ш сатысында да белгілі орында болады. Бір нрсені рбір мезеті сатып алынады, ндіріледі, сатылады жне айтадан сатып алынады. На осы жадай ндірісті здіксіздігін, тотаусыздыын жне ндірілген німдерді сатуды амтамасыз етеді Айналым аражаттарыны айналымдылыын сипаттайтын бірнеше крсеткіштер болады. Оларды ішіндегі е арапайымы – айналым аражатыны айналымдылыыны коэффициенті. Ол мына формуламен аныталады:[6]_а = / А, – белгілі бір кезеде ткізілген німні ны ( німді ткізуден алынан тсім ), А– сол кезедегі айналым аражатыны орташа алдыы.Егер де ткізуден алынан тсім бір жыла есептелгенде, онда айналым аражатыны орташа алдыы да сол жыла алынады. ндіріс процесіні здіксіз айналымдылыы, айналым аражатыны тотаусыз айналуына байланысты.