Ксіпорынны табиатты орау ызметін йымдастыру.

37.Ксіпорынны табиатты орау ызметі. Табиатты орау - азіргі кезде мір срушілер ана емес сондай-а, болаша рпатарды да денсаулыы мен хал-жадайы дрыс жне з уаытындаы шешімдерге туелді болатын азіргі кездегі мселелерді бірі. Табиатты орау - бл табии жер жне су ресурстарын тымды пайдаланып, сатауды жне дайы сіруді амтамасыз етуге баытталан мемлекеттік, оамды, кімшілік-шаруашылы, техникалы-ндірістік, экономикалы жне зады шаралар жйесі. азастанны табии ресурстарын орау жне тымды пайдалану. азастан Республикасыны Мжілісі жне кіметінде табиатты орауды кшейтуге, республикамызды табии ресурстарын дайы сіруге баытталан біратар занамалы актілерабылданып, пайдаланылуда. Ксіпорын табиатты орау істерін жобалау жне нормалау салаларында ндіріс алдытарын орналастыру, шектеулі ммкін болатын шыаруларды нормативтер жобасын, экологиялы баылау бадарламасын, ксіпорындардан ауаа шыарылатын шыарындыларды рамыны сапасын жне санын тгендеу, оршаан ортаа серді баалау жне жоспар алдындаы, жоба алдындаы жне жобалы жаттар шін оршаан ортаны орау жаттарын дайындау жмыстарын орындауы керек.негізгі міндеті:• Сумен амтамасыз ету мен кріз су бру ызметтері зіліссіз болу шін табиат орау мен оршаан ортаны орау аясындаы іс жзіндегі задарды сатау бойынша ксіпорында йымдастыру.• Ксіпорынны біркелкі экологиялы саясатын жргізу мен алыптастыру.• оршаан ортаа кері сері тсіру тмендету масатында ксіпорынны табиат орау ызметін аымдаы жне перспективті жоспарлауды жетілдіру.Табиат орау ксіпорындары бадарламасымен оса кешенді экологиялы саясат жетілдіруі кріз суларды тазалау сапасы ныайтылуыны табиат орауды белгіленген нормативтеріне сйкес болуын амтамасыз етеді.Ксіпорындаы экологиялы менеджментдегеніміз оршаан ортаа жасалатын ысымды болдырмау масатында экономикалы дамуды арынын арттыруды тиімділігін амтамсыз ететін басару тетіктеріні жйесін айтады

 

38.Ксіпорынны ксіпкерлік ызметін йымдастыру.Ксіпкерлік- шаруашылы ызметіні барлы атысушылары пайда табу масатында зіндік жне баса да мліктер есебінен туекелге баратын іс-рекет. Ксіпкерлікті сипаттайтын негізгі белгілерге мыналар жатады: з еркіндік, зін зі аржыландыруы, инициативы, белсенді ізденіс, серпінділік (динамика), мобильдік(жмылдыру).Ксіпкерлік – жалпыа бірдей орта ызмет трі. Ксіпкер болып жмыс істеу абілеті бар .Р-ны кез келген азаматы бола алады. Ксіпкерлік ызметтін негізгі баса коммерциалы емес рылымдардан ерекшелігі болып табыс пен шыын арасындаы айырмашылы ретінде пайда табу саналады. Ксіпкерлік ызметке сер ететін факторлара мыналар жатады:1. ндіріс ресурстары2. ндірісті алыптастыру мен дамыту.3. ксіпкерліктін сімін нарыа шыару тиімді коммерциялы байланыстарды алыптастыру.4. нтижесінде пайда табу.Ксіпкерлік процесс ретінде негізгі мынадай 4 кезенен трады:
1. жаа идеяны іздену мен баалау – идея ндылыыны зектілігімен протенциалды зерттеу;
жана идея ксіпкердін кз арасы мен жеке сапаларына ыпал етуі. Ксіпкердін жана німіні бсекелестерді німімен салыстыранда басымдылыын баалау.2. бизнес планды растыру – бизнес жоспар нары сегментін сипаттайды: ндірістік, аржылы, маркетингтік жне баса да жоспарлар жасайды.3. ажетті рес-рды іздестіру: аржылы, ебек, ндірістік жне баса ресурстар кздеріні тиімділігін арастыру.4. алыптастырылан ксіпорынды басару – бл кезенде басару стилі рылымды йымдастыру, женіске жету факторларын анытау, кемшіліктерді анытап оларды жою жолдарын арастыру жне баылау.

39. Р. ксіпорындарды йымды-ыты формалары. Ксіпорынны йымды-ыты формасы дегеніміз – замен жне баса да ыты нысанмен арастырылан, ксіпорынны алыптасуыны рылымды тсілі мен трі, оны меншік формасы, шыаратын нім клемі мен ассортименті, оны капиталыны алыптасуы, ызметіні сипаты мен мазмнына туелді боландытан жне ртрлі фирмааралы одатара кіру тсілі мен бсеке кресін жргізу дісіне байланысты жіктелуі.Рны Азаматты Кодексіне сйкес ксіпорынны йымды-ыты формалары мынадай трлері бар:Шаруашылы серiктестiк;Акционерлiк оам;ндiрiстiк кооператив;Шаруа ожалытары;Жеке (дара) ксіпкерлік. Жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) лесiне (салымдарына) блiнген коммерциялы йым шаруашылы серiктестiк деп танылады. Бiр немесе бiрнеше адам ран, жарылы капиталы рылтай жаттарымен белгiленген млшерде леске блiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады; Азаматтарды бiрлескен ксiпкерлiк ызмет шiн мшелiк негiзде оларды з ебегiмен атысуына жне ндiрiстiк кооператив мшелерiнi млiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi ндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мшелерi екеуден кем болмауа тиiс. зiнi ызметiн жзеге асыру шiн аражат тарту масатында акциялар шыаратын зады тла акционерлiк оам болып танылады. Акционерлiк оамны з атысушыларыны млкiнен ошауланан млкi болады, з мiндеттемелерi бойынша з млкi шегiнде жауапты болады жне з атысушыларыны мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.

40. Р.ксіпкерлік ызметті мні жне формалары. ксіпкерлік дегеніміз – бл адамдар мен олар ран бірлестіктерді белсенді, дербес шаруашылы ызметі.азастан Республикасында ксіпкерлік ызметті субъектілері мыналар бола алады:азатанны азаматтары.Шетел мемлекеттеріні азаматтары .Адамдарды бірігуі (ксіпкерлік жымы). Ксіпкерді мртебесі зады жне зады тлалар мемлекеттік тіркеуден ткеннен кейін кшіне енеді. Рны Азаматты Кодексіне сйкес ксіпорынны йымды-ыты формалары мынадай трлері бар:Шаруашылы серiктестiк;Акционерлiк оам;ндiрiстiк кооператив;Шаруа ожалытары;Жеке (дара) ксіпкерлік. Жарылы капиталы рылтайшыларды (атысушыларды) лесiне (салымдарына) блiнген коммерциялы йым шаруашылы серiктестiк деп танылады. Бiр немесе бiрнеше адам ран, жарылы капиталы рылтай жаттарымен белгiленген млшерде леске блiнген серiктестiк жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк деп танылады; Азаматтарды бiрлескен ксiпкерлiк ызмет шiн мшелiк негiзде оларды з ебегiмен атысуына жне ндiрiстiк кооператив мшелерiнi млiктiк жарналарын бiрiктiруiне негiзделген ерiктi бiрлестiгi ндiрiстiк кооператив деп танылады. Кооператив мшелерi екеуден кем болмауа тиiс. зiнi ызметiн жзеге асыру шiн аражат тарту масатында акциялар шыаратын зады тла акционерлiк оам болып танылады. Акционерлiк оамны з атысушыларыны млкiнен ошауланан млкi болады, з мiндеттемелерi бойынша з млкi шегiнде жауапты болады жне з атысушыларыны мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi.

41. Р.Инвестициялы саясаты. Инвестициялар деп - нерксіпке, рылыса, ауыл шаруашылыына жне ндірісті баса да салаларындаы шаруашылы субъектісіне мліктей, заттай сондай-а аша аражаты трінде , яни капитал трінде салынып ол шаруашылыты рі арай ркендетіп дамыту шін жмсалынатын шыындарды жиынтыын айтады. Инвестиция дегеніміз- бгінгі кні олда бар ашаны, млікті жне баса да заттарды , яни капиталды андай да бір ндірісті дамыту шін жмсап, сол арылы ке келешекте , яни алдаы уаытта пайыз трінде немесе басадай лкен ксіпкерлік табыс табу болып табылады.Натылы инвестиция дегеніміз – шаруашылы субъектісіндегі белгілі бір материалды, ндірістік орларды, яни активтерді (жер, жабды , рылыс) суіне , дамуы жмсалану шін салынатын салымдар болып табылады. аржылы инвестиция дегеніміз – акционерлік оамдар немесе мемлекет шыаран акциялара , облигациялар жне басадай нды ааздара банктерді депозиттерін салынан салымдар болып табылады. Портфельдікинвестиция - бл зіні портфелін рап алумен байланысты жне баалы ааздар мен басадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бл ртрлі инвестициялы ндылытарды бірігіп жинаталаны болады да, салым иесіні натылы инвестициялы масата жетуіне ызмет крсететін ралы. Венчурлы капитал - бл туекелділік крделі аржыны салуды білдіруде олданылатын термин. Венчурлы капитал лкен туекелділікпен жаа іс-рекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаа акцияларды шыару трінде. Венчурлы капитал зара байланыстары жо жобалара салынады да, салынатын аржыны тез арада орнына келуіне есептеледі.

42. азастандаы ебек нарыы. Ебек нарыы-бл тауар болып табылатын ебек ресурстарыны нарыы бларды тепе-тедік баасы мен саны, олара сраныс пен сынысты бір-біріне етуімен белгіленеді. Ебек нарыыны ызметтері оам міріндегі ебекті рлімен белгіленеді, ебек табысты жне жасы хал-жадайды те маызды ндірістік ресурс болып табылады. Осыан сйкес ебек нарыы басты екі ызмет атарады. луметтік функцияа адамдарды табыстары мен жасы трмыс халыны деттегідей дрежесіні амтамасыз етілуі жне жмыскерлерді ндірістік абілетіні тиісті дрежеде дайы ндіруіні амтамасыз етілуіжатады. Ебек нарыыны экономикалы функциясына ебекке рационалды тарту, оны блу, реттеу жне пайдалану жатады. Ебек нарыы бірсыпыраынталандыру функцияларын атарады, олар бсекелестік абілетті кшеюіне, тиімділігі жоары ебекке ынтаны суінге, квалификацияны жоарлауына, ебеккке ынтаны суіне квалификацияны жоарлауына, мамандыты ауыстыруа т.б. ммкіндік тудырады. Экономикалы белсенді халы зіні жмыс кшін жмыса арнайды. Жмыс кшіне деген сранысты - жмыс берушілер - ксіпкерлер мен мемлекет анытайды. Жмыс кшіне деген сранысты алыптастыру мен сынысты ебек нарыы деп атайды. Егерде жмыс орны мен (сраныс) жмысшылар саны (сыныс) бірдей болса жмыс нарыында тепе-тедік алыптасады, яни экономикалы белсенді халы толыымен жмыспен амтамасыз етіледі. Егерде сраныс сыныстан арты болса жмыс кші жетіспейтін жадай туындайды. Керісінше жадайда, сраныс сыныстан кем болса, жмыссыздык, пайда болады. азастанны ебек нарыындаы сыныс - 8 , 5 млнэкономикалы белсенді халы. Бл дегеніміз оматы жне сапалы жмыс кші.Оны 2/3 блігі наыз жмыса жарамды жаста (25-49 жас аралыы), жартысынан астамы жоары білімді жне арнайы мамандыы бар адамдар. Жартысынан астамы ер адамдар. Жмыс кшіне деген сранысты азастан экономикасыны тірегі, ірі жне орташа ксіпорындар орындайды. Оларда 3,5 млн жмыс орны бар. алан 5 млн экономикалы белсенді халы жмыссыз алан сияты. Біра нарыты экономика - экономикалы, ебек етуге бостанды берілген (заа айшы келмесе кез келген жмыс трімен шылдануа болады). Нтижесінде адамдарда ала мтылыс, ксіпкерлік нышандары алыптасады. Брыны кеестік кіметтегі жоспарлы экономикадаыдай емес жмысты баса трлері, сіресе орта жне кіші ксіпкерліктер алыптасады. Бл салада 2 млн адам жмыс істейді (жеке ксіпкерлер, фермерлер, кіші ксіпорын жмысшылары).Мемлекетіміз оамны дамуына, оны баюына ммкіншілік беру шін кіші жне орта бизнес кілдеріне олдау крсетуде. Ебекші халыты кп блігі - зіне жмыс істейтін жеке жмысшылар. Мндай жмыс дайы пайда келмейді. Біра трмыс тіршілігіне байланысты р трлі іспен шылдануына тура келеді. азастан нарыындаы жмыс кшіне деген бсекелестік (конкуренция) шетелден келетін жмысшылар тарапынан да болуда. Экономиканы арынды даму жолдарындагастарбайтерлер (шетелден келген жмысшылар) саны глобализациялау деген ымны нтижесінде крт кбейіп кетті. Жмыс орындарыны жне трлеріні кбейгеніне арамастан жмыс орнына деген сраныс кбеюде. Экономикалы белсенді халыты 7%-а жуыы (0,5 млн адамнан астам) лі кнге дейін жмыссыздар.азастанды жмыссыздарды бгінгі кнгі крінісі мынадай: жасы 16-29 аралыындаы, жалпы орта білімі бар, бір жылдан арты уаыттан бері жмыссыз отыран ала трыны. Жмыс нарыына елеулі сер етуші мемлекет, оан жмыс орныны 1/4 блігі тиесілі. Мемлекет жаа ксіпорындардын; пайда болуын олдай отырып жмыссыздарды айта дайындау курстарына жіберуде. Жмыса орналасу жмысшыны бсекелестікке абілеттілігіне де байланысты. Бл жерде негізгі рл жмысшыны ксіби білімділігіне, жаа мамандыты игеріп кету абілетіне байланысты. Мамандыты трлерін кбірек мегерсе, соншалыты жмыса орналасу ммкіншілігі жоарылайды.

43. Маркетингті мні мен леуметтік-экономикалы маызы. Нарыты экономикасы дамыын елдерде маркетинг ксіпорынны нарыты ж/е ндірістік стратегиясын анытайтын басаруды басты функциясы ретінде аралады.Ксіпорынны маркетинг ызметіне бсеклесті зерттеу баа саясатын амтамасыз ету німді ткізу мен жаранмалауды ынталандыру,тауарды ткізуді тиімді йымдастыру шаралары жатады.Маркетинг нарыты жан-жаты зерттеу,белсенді ыпал ету,ксіпорындар ызметіні р илы трлеріні зара іс-мылдарын амтитын ндірісті йымдастыру ж/е німді ткізудегі кешенді жйе.Маркетинг ызмет інары жадайында 2 блінеді:1.Сатушы нарыы-тапшылы нарыы.Онда сатушы-р лкен билікке ие болады.2.Сатып алушы нарыы-толытырылан нары.Мнда сатып алушылар лкен билікке ие.Маркети- негізгі функциясы :талдамалылы,ндірістік,ткізіушілік,басару ж/е баылау. Маркетингті экономикалы мні мына тмендегі нтижелікті тжырымдайды:Тауарды бсекеге жарамдылыын жасау.Тауарларды жылжытуды жеделдету.Сатып алушыларды ажеттіліктерін анааттандыру. ндірісті тиімділігі жне тауарлар сату. Маркетингті масаты — ндірісті жоары тиімділігін жне ндірістік тауарларды сатуды амтамасыз ету

44. Менеджментті ымы мен мні. Менеджмент (аылшынша мanage – басару, мегеру, йымдастыру) – йымда немесе ксіпорында жмыс істейтін адамдарды ебегін басара отырып, ала ойан масата жетуді йымдастыра білу, леуметтік, оны ішінде білім беру рдістерін басару принциптері, дістері, ралдары мен нысандарыны жиынтыы. Нарыты экономикада менеджмент фирманы басаруды негізгі формасы болады. Менеджмент шешімдер абылдап, оларды орындауа баытталан жйе. Материалды, ебек жне аржы ресурстарын пайдалану варианттарыны ммкіндігінше е жасы оптималдыын жзегеасырукезделеді.Менеджментті пайда болуы корпоративтік ксіпкерлікті дамуымен байланысты. Осы болмыста, фирманы мліктерін басару ызметі меншік иесіні кіліне менеджерлерге кшеді. Осы заманда менеджментті трт ызметі аталады: жоспарлау,йымдастыру, мотивациялау, баылау: Жоспарлау фирманы іс-рекеттеріні масаттарын, олара жетуді басты баыттары мен ралдарын анытауды (белгілеуді) тілейді. Бизнес-жоспар — жоспарлауды негізгі элементі. йымдастыруа фирманы рылымын ру жне кзделген масаттара жету шін оны блімдеріні зара сері мен йлесімдігін амтамасыз ету жатады. Мотивацияа жмыскерлерді ебекке деген ішкі ынтасын оятып жандандыру жатады. Осы блімде экономикалы ана емес, психлогиялы аспект орын алады. Баылауа жоспарланан нтижелер мен наты ол жеткен нтижелерді сйкестігін анытау жне фирма ызметеріне тзету енгізу жатады.

45. Негізгі капиталды рамы мен экономикалы мазмны. Негізгі капитал ксіпорынны негізгі ралдар мен материалды емес активтеріне салынан аржы ресурстары болып табылады. Айналым капиталы, сйкесінше, ксіпорынны аржы ресурстарыны айналым аражаттарына салынан блігі болып табылады.Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі. негізгі орлар ндірістік жне ндірістік емес блінеді: ндірістік баыттаы негізгі орлара: нерксіп, рылыс, Ауыл шаруашылыы, Автомобиль клігі, Байланыс, Сауда, имараттар, Жабдытар мен баса да ебек ралдары жатады.Олар ндіріс процесіне за уаыт атысады.ндірістік емес орлара: Трын-й, Коммуналды шаруашылы, Денсаулы сатау, Білім беру, Мдениет, Спорт салаларына блінеді.Олар ндірістік процеске тікелей атыспайды, біра олар жмысшы кшін дайы ндіруге ажетті жадай жасай отырып, оны нтижесіне жанама сер етеді..Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады.

46. Нарыты экономика жадайында инвестицияны маызы жне трлері. Инвестициялар деп - нерксіпке, рылыса, ауыл шаруашылыына жне ндірісті баса да салаларындаы шаруашылы субъектісіне мліктей, заттай сондай-а аша аражаты трінде , яни капитал трінде салынып ол шаруашылыты рі арай ркендетіп дамыту шін жмсалынатын шыындарды жиынтыын айтады. Инвестиция дегеніміз- бгінгі кні олда бар ашаны, млікті жне баса да заттарды , яни капиталды андай да бір ндірісті дамыту шін жмсап, сол арылы ке келешекте , яни алдаы уаытта пайыз трінде немесе басадай лкен ксіпкерлік табыс табу болып табылады. Инвестиция маызы – экономиканы траты жне жоары арыныны алыптастыруда, ылыми-техникалы прогресті жетістіктерін енгізуде, инфрарылымды дамытуда блінеді. Инвестицияны дамытуда ксіпорынды аржыландыратын жне за мерзімге немесе беретін мамандандырылан инвестициялы банктер мен акционерлік оамны акцияларынан ралан инвестициялы орлар ерекше роль атарады. азастан Республикасыны задары экономиканы барлы саласын инвестициялы трысынан олдауа баытталан.Натылы инвестиция дегеніміз – шаруашылы субъектісіндегі белгілі бір материалды, ндірістік орларды, яни активтерді (жер, жабды , рылыс) суіне , дамуы жмсалану шін салынатын салымдар болып табылады. аржылы инвестиция дегеніміз – акционерлік оамдар немесе мемлекет шыаран акциялара , облигациялар жне басадай нды ааздара банктерді депозиттерін салынан салымдар болып табылады. Портфельдікинвестиция - бл зіні портфелін рап алумен байланысты жне баалы ааздар мен басадай активтерді сатып алу болады. Портфель - бл ртрлі инвестициялы ндылытарды бірігіп жинаталаны болады да, салым иесіні натылы инвестициялы масата жетуіне ызмет крсететін ралы. Венчурлы капитал - бл туекелділік крделі аржыны салуды білдіруде олданылатын термин. Венчурлы капитал лкен туекелділікпен жаа іс-рекет саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаа акцияларды шыару трінде. Венчурлы капитал зара байланыстары жо жобалара салынады да, салынатын аржыны тез арада орнына келуіне есептеледі.

 

 

47. Негізгі капиталды басару ж/е ндірістегі рлі. Негізгі капитал ксіпорынны негізгі ралдар мен материалды емес активтеріне салынан аржы ресурстары болып табылады. Айналым капиталы, сйкесінше, ксіпорынны аржы ресурстарыны айналым аражаттарына салынан блігі болып табылады.Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі. негізгі орлар ндірістік жне ндірістік емес блінеді: ндірістік баыттаы негізгі орлара: нерксіп, рылыс, Ауыл шаруашылыы, Автомобиль клігі, Байланыс, Сауда, имараттар, Жабдытар мен баса да ебек ралдары жатады.Олар ндіріс процесіне за уаыт атысады.ндірістік емес орлара: Трын-й, Коммуналды шаруашылы, Денсаулы сатау, Білім беру, Мдениет, Спорт салаларына блінеді.Олар ндірістік процеске тікелей атыспайды, біра олар жмысшы кшін дайы ндіруге ажетті жадай жасай отырып, оны нтижесіне жанама сер етеді..Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады.

48. Негізгі орларды тозу трлері. Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі.Негізгі орлар ндіріс процесіне за уаыт бойы атысып, жй-жй тоза бастайды, яни физикалы кшті, техникалы жне экономикалы факторларды сер етуімен зіні рамын жоалтады жне жарамсыз болып алады.Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады.Сапалы тозуескірген негізгі орды зіні немділік,німділік шыарылан німіні сапасы жнінен жаа лгіден алып оюы. Амортизация процесі негізгі орларды ызмет ету уаыты ішінде зіні нын блектеп шыарылатын німге ауыстыруын жне ттынылан негізгі орларды теу шін осы нны келесі пайдалануын айтамыз.

49. Негізгі ор жне ндірісті онымен амтамасыз етілуі. Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі. негізгі орлар ндірістік жне ндірістік емес блінеді: ндірістік баыттаы негізгі орлара: нерксіп, рылыс, Ауыл шаруашылыы, Автомобиль клігі, Байланыс, Сауда, имараттар, Жабдытар мен баса да ебек ралдары жатады.Олар ндіріс процесіне за уаыт атысады.ндірістік емес орлара: Трын-й, Коммуналды шаруашылы, Денсаулы сатау, Білім беру, Мдениет, Спорт салаларына блінеді.Олар ндірістік процеске тікелей атыспайды, біра олар жмысшы кшін дайы ндіруге ажетті жадай жасай отырып, оны нтижесіне жанама сер етеді..Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады

50. Негізгі орды табии жне сапалы тозуы. Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі.Негізгі орлар ндіріс процесіне за уаыт бойы атысып, жй-жй тоза бастайды, яни физикалы кшті, техникалы жне экономикалы факторларды сер етуімен зіні рамын жоалтады жне жарамсыз болып алады.Негізгі орларды табии тозуыжндеу,айта деу,жасарту арылы алпына келуін айтады.Сапалы тозуескірген негізгі орды зіні немділік,німділік шыарылан німіні сапасы жнінен жаа лгіден алып оюы.

51. Негізгі орды тиімді пайдалану крсеткіштері. Негізгі орлар – ндіріс процесіне бірнеше рет атысатын, зіні бастапы нын сатай отырып, дайын німге біртіндеп ауыстыратын ндірістік орларды бір блігі. Негізгі ндірістік орларды пайдалану дегейін анытау шін ндірілген німні натуралды жне ндылы (ашалай) бірліктерде жне уаыт бірліктерінде олданылады. ндірістік кш-атты пайдалануын есептеу шін нім ндірісіні клеміні тек натуарлды крсеткіштері пайдаланылады. Негізгі орларды пайдалану 3 топа блінеді:1.Н экстенсивті олдану крсеткіштері ралдарды экстенсивті олдану коэффициенті,ралдарды сменалы жмыс жасау коэф,ралдарды толы пайдалану коэф,бл крсеткіштер ралдарды уаыт млшерінде олдану дегейін крсетеді.2.Н.жедел трде олдану коэф.негізгі ор наты немділігін оны нормативті німділігіне блу арылы аныталады.3.Н интенсивті олдану коэф.ралды экстенсивті ж/е интенсивті олдану коэф.кбейту арылы аныталады.Ол ралдарды уаыт ж/е німділігі бойынша олдануын сипаттайды.Н тиімділігін крсететін жалпы крсеткіш ор айтарымы .= жалпы нім ны/негізгі орды орташа жылды ны. ор айтарымы нім ндіру шін ндірістік орларды 1 тегесіне неше тегені німі ндірілгенін сипаттайды.ор айтарымына арама-арс ыкрсеткіш ор сыйымдылыы деп аталады.Н.. ныны ндірілген ж/е сатылан нім нына атынасын сипаттайтын экон- крсеткіш.

52. ндірісті айналым капиталымен амтамасыз етілуі. ндіріс – бл оамны дамуы мен мір сруі шін ажетті материалды жне рухани игіліктерді ру процесі. Айналым активтері ксіпорынны млкіні бір блігі ретінде аралады. Айналым активтері – бл ндірістік аша орларын ру, пайдалану жне здіксіз ндірістік процесстер мен німді ткізуді амтамасыз ету шін авансылауды ашалай аражаттарыны жиынтыы. А.К.тек бір ана ндірістік кезеде ызмет етеді жне ндірістік ттыну тсіліне туелсіз зіні нын тікелей дайын німге алып барады.[7] Айналым аржылар немі озалыста болады. Бір ндірістік кезе аралыында олар ш сатыдан тратын ауыспалы айналым жасайды.Бірінші сатыда ксіпорын аша аражаттарын ебек заттарын сатып алу шін шарттарды тлеуге жмсайды. Бл сатыдан айналым орлары айналыс аясынан ндіріс саласына теді.Екінші сатыда алынан айналым орлары ндіріс процесіне тікелей тіп, уелде ндіріс босалы орларына жне шала фабрикаттара, содан со аяталан ндіріс процесі – дайын німге айналады.шінші сатыда дайын нім сатылады, нтижесінде айналым орлары ндіріс саласынан айналыс аясына, айтадан ашалай нысанына келеді. Бл аржылар жаадан ебек ралдарын алуа жмсалып, жаа ауыспалы айналыма шыады. Біра, айналым орлары бірінші сатыдан екінші сатыа жйелі трде теді дегенді білдірмейді. Керісінше, олар бір мезгілде айналымны барлы ш сатысында да белгілі орында болады. Бір нрсені рбір мезеті сатып алынады, ндіріледі, сатылады жне айтадан сатып алынады. На осы жадай ндірісті здіксіздігін, тотаусыздыын жне ндірілген німдерді сатуды амтамасыз етеді Айналым аражаттарыны айналымдылыын сипаттайтын бірнеше крсеткіштер болады. Оларды ішіндегі е арапайымы – айналым аражатыны айналымдылыыны коэффициенті. Ол мына формуламен аныталады:[8]а = / А, – белгілі бір кезеде ткізілген німні ны ( німді ткізуден алынан тсім ), А– сол кезедегі айналым аражатыны орташа алдыы.Егер де ткізуден алынан тсім бір жыла есептелгенде, онда айналым аражатыны орташа алдыы да сол жыла алынады. ндіріс процесіні здіксіз айналымдылыы, айналым аражатынытотаусыз айналуына байланысты.

53. ндіріс шыындарын тмендету баыттары. ндіріс шыындарын тмендетуді негізгі баыттары. ндіріс шыындарынімні зіндік ны нім ндіру процесінде олдан-н табии ресурстар,шикізаттар мен материалдар,жанармай,энергия негізгі ралдар ж/е баса да ндірсіке жмсалатын шыындарды ашалай ны болып табылады. лтты экономиканы барлы салаларында ндіріс шыындарын тмендетуді мына негізгі баыттарын айтуа болады:ылыми-техникалы прогресті жетістіктерін пайдалану;ндіріс жне ебекті йымдастыруды жетілдіру;экономикалы рдістерді мемлекет тарапынан реттеу.ылыми-техникалы прогресті жетістіктерін іске асыру – бл, бір жаынан, ндіріс уатын, шикізат жне материалдар, оны ішінде отын-энергия ресурстарын кптен-кп пайдалану, ал екінші жаынан, тиімді жаа машиналарды, жаа технологиялы рдістерді іске асыру. №?ндіріс шыындарын тмендету баыттары:ндірісті техникалы дегейін ктеру;ндірісті материал, отын, энергия жне ебек сыйымдылытарын тмендету; басару жне ебекті йымдастыруды жетілдіру;технологиялы процестерді уаттылыпен негізгі орларды пайдалануды жасарту, т.б.

54. нім жне ызмет сапасын басару. німні сапасы— бл белгілі мтаждылыты анааттандыруа лкен себепші болатын німні пайдалылыыны жиынты ерекшелігі. німні сапасын басару— бл белгілеу, камтамасыз ету жне сапаны ажетті дегейін олдау масатындаы ру жне пайдалану немесе німді ттыну кетіндегі жргізілетін іс-рекет. німні сапасын басаруды жетілдіруде ойылатын негізгі проблемалар, олар:• німні сапалылыын басару жйесіне маркетинг ызметі механизмін осу• ттынушыа жне барлы ндірістік ызметтерде сапаны басару жйесін алай баыттау; німні мірлік кезеіні барлы белестеріндегі сапаны басару жйесіндегі механизм серлерді кшейту.Сапаны басару жйесін енгізуксіпорында мынадай міндеттерді шешуге ммкіндік береді:• жоары сапалы німні тратылыын амтамасыз ету;нім клемін лайту жне оны сататыннарыты рынокты)табу;• жоары баада сататын німді кбейту ммкінділігін арастыру;• німні бсекеге жарамдылыы жне аржы жадайыны тратылыы жніндегі проблемаларды шешу.

 

55.нім шыындарын ж/е німні зіндік нын басару.ндірістік шыындар, німні зіндік ны экономикалы сатыны басты элементтері болып табылады. Оларды дегейі, кбінесе, пайда клемін, ксіпорын рентабельділігін жне шаруашылы ызметіні тиімділігін анытайды. ндірісті басару, яни фирма немесе ксіпорында анша адам жмыс істейді, ол фирманы рылымы андай жне андай жмыстарды жзеге асырып отыр, осы фирмаа кеткен апаратты, консультациялы, аудиторлы ызметтерге кеткен шыындарды есептеу. Шыындарды басару ызметі басару элементтеріні циклы арылы жзеге асады: жоспарлау, йымдастыру, координациялау жне реттеу, ынталандырушы жне активизация, есеп жне талдау. Шыындарды жоспарлауды негізгі міндеті – жоспарлау кезінде материалды, ндірістік жне айналым процесіндегі ебек жне баса ресурстарды немдеу арылы ндірістік шыындарды дрыс анытау. Ксіпорын шыындарын жоспарлау шін р трлі крсеткіштер олданылады. Оларды ішіндегі е негізгілері – бл бір дана німні зіндік ныны калькуляциясы жне бір тегеге шаандаы шыыны. Сонымен атар, ткізген німні зіндік нын жоспарлаанда, шыындар элемент трінде крсетілген, німге кеткен зіндік нды райтын шыындар сметасы жасалынады.німні зіндік ны- німді ндіруге жне оны сатудаы ашалай нысанында крсетілетін шыындарды жиынтыы. зіндік нны экономикалы мазмны – жмсалан шыындарды орнын толтыру жне соны есебінен ндірілетін барлы элементтердегі жай, дайы ндірісті, ндірістік орларды жне жмыс кштерін амтамасыз ету.ндіріс шыындарынімні зіндік ны нім ндіру процесінде олдан-н табии ресурстар,шикізаттар мен материалдар,жанармай,энергия негізгі ралдар ж/е баса да ндірсіке жмсалатын шыындарды ашалай ны болып табылады

56.ндіріс шыындарын тмендету жолдары. ндіріс шыындарынімні зіндік ны нім ндіру процесінде олдан-н табии ресурстар,шикізаттар мен материалдар,жанармай,энергия негізгі ралдар ж/е баса да ндірсіке жмсалатын шыындарды ашалай ны болып табылады. лтты экономиканы барлы салаларында ндіріс шыындарын тмендетуді мына негізгі жолдарын айтуа болады:ылыми-техникалы прогресті жетістіктерін пайдалану;ндіріс жне ебекті йымдастыруды жетілдіру;экономикалы рдістерді мемлекет тарапынан реттеу.ылыми-техникалы прогресті жетістіктерін іске асыру – бл, бір жаынан, ндіріс уатын, шикізат жне материалдар, оны ішінде отын-энергия ресурстарын кптен-кп пайдалану, ал екінші жаынан, тиімді жаа машиналарды, жаа технологиялы рдістерді іске асыру. №?ндіріс шыындарын тмендету баыттары:ндірісті техникалы дегейін ктеру;ндірісті материал, отын, энергия жне ебек сыйымдылытарын тмендету; басару жне ебекті йымдастыруды жетілдіру;технологиялы процестерді уаттылыпен негізгі орларды пайдалануды жасарту, т.б.

 

57. ндірісті экономикалы жне леуметтік тиімділігі. ндірісоамны мір сруі ж/е дамуы шін ажетті материалдарды,німдерді шыаратын процесс.ндірісті тиімділігі – ажетті тпкілікті нтижеге ол жеткізу жолында адамны ндірістік‚ шаруашылы ызметіні жмсаланресурстара (ебекке‚ материалдара‚ аржыа) атынасы, яни ндіріс нтижесіні пайдаланылан ресурстара атынасынан крініс табатын нтижелілік. ндірісті тиімділігі экономикалы тиімділік жне леуметтік тиімділік трлеріне блінеді. Шаруашылыты жргізуді азіргі жадайында ндірісті тпкілікті нтижелеріні леуметтік тиімділігі ебек жадайларыны нашарлауы[1]‚ оршаан ортаа зиян келтірілуі‚ адамны тіршілік рекетіні баса да крсеткіштеріні тмендеуі есебінен нім ндіру клемін лайтуа немесе пайда алуа жол беруге болмайды деген маынаны білдіреді.ндірісті экономикалы тиімділігінінтижелілік крсеткіштері: шыарылан німні клемі немесе пайда, немесе пайда, ресурстар тиімділігіні нтижелілігі – ебек пен ндіріс рал-жабдыыны (ндірістік орларды) жиынты шыыны. Экономикалытиімділік крсеткіштері алуан трлі. Мысалы‚ лтты табыс‚ нім шыару немесе пайда клемі суіні осы суді туызан крделі жмсалыма атынасы экономикалы тиімділік крсеткіштері болуы ммкін. Ебек німділігі‚ нім сапасы‚ оны материал сыйымдылыы‚ ор сыйымдылыы ндірісті тиімділігіні осынды крсеткіштері болып табылады. Экономикалы тиімділікті артуы жоары леуметтік нтижелерге ол жеткізу шін негіз болып табылады‚ ал олар з кезегінде экономикалы нтижеге баран сайын кшті ыпал етеді.

58.німні бсекеге абілеттілігін амтамасыз ету. азіргі нарыты экономика негізінде шыарылган німні сапасына басалай талап ояды. Бл азіргі дниеде кез келген ксіпорынны міршендігі, оны тауарлар нарыындаы жне ызмет крсетудегі орныты жадайы бсекеге жарамдылы дегейін крсетеді.з кезегінде бсекеге жарамдылы екі крсеткішке байланысты — баа дегейіне жне нім сапасы дегейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орына шыады. Ебек німділігі, ресурстарды барлы трлерін немдеу німні сапасына тікелей орын береді.німні сапасы— бл белгілі мтаждылыты анааттандыруа лкен себепші болатын німні пайдалылыыны жиынты ерекшелігі. Нарыты жадайда ттынушыны анааттануы тауара деген зіні ерекшелігіні жиынтыы сатын алу сату актісінде крінеді Мндай ерекшелікті йлесті ндіруші мен ттынушыны мдделеріні саталуы негізінде тауарлар жне ттынушылар талабыны сипаттамасын, сол сияты нары жадайында тауарды толы сйкестігін бсекені жарамдылыы деп атайды.– німні бсекелік абілеті – бл німні бсекелес ндірушілерді сас німдермен салыстыранда жоары ттынушылы асиеттерімен, тмен баамен, тартымдылыымен жне оны ажеттілікті теу ндылыымен ерекшелену сипаты. Басаша айтанда, німні наты нарыта стті ткізілуі – оны бсекелік абілетін крсетеді;

59. ндірістік рылымны негізгі крсеткіштері ж/е жетілдіру жолдары. ндіріс – бл оамны дамуы мен мір сруі шін ажетті материалды жне рухани игіліктерді ру процесі. Ксіп- ндірісті крылымыны басты элементі жмыс орны,учаскелер,цехтар саналады.Ксіпор- ндірсітік рыл- негізгі блігі болып цех саналады.Цех кімшілік жаынан ошауланан жай ндіріс процесінде белгілі бір жмысты атаратын буын.3 трі негізгі цехта сатуа зірленетін дайын німдер шыарылса, кмекш іцехта рал-жабд.жндеу жмыстары жатады.осалы цеха айта деу цехт.шыарылан німді безендіру орау,тасымалдау жатады.ндіріс рылымын жетілдіру жолдары:ксіпорындар мен цехтарды ірілендіру; негізгі,кмекші,осалы цехт- арасындаы тиімді байланысты сатау;ндірісті ірілендіру арыдлы уатты ылыми ндірістік йымдар йымдастыру;техника мен жоары сапалы технолг.дамыту; ндірісті тиімділігін арттыру.

60. ндірістті трлері жне ерекшеліктері. ндіріс – бл оамны дамуы мен мір сруі шін ажетті материалды жне рухани игіліктерді ру процесі.Шыарылатын німні тріне ,ндіріс клеміне,жабды- тріне,опер.жмсалан ебек,ндіріс кезеіні затылыына ж/е т.б факторлара байланысты ндіріс жеке дара,сериялы,жалпы болып блінеді. Жеке дара ндіріс р трлі ж/е тратаы емес,номенклатуралы німдерді жекелеп ндіруді арастырады.(космосты объектілерді дайындау). Сериялы ндіріске номенклатуралы біртектес німдерді бір уаытта сермиялаымен шыаруды арастырады.(мотор рылысы зауытын).Бір уаытта шыарыл-н дайын нім- сериясына арай са, орташа,ірі сериялы ндіріс деп блінеді. Жалпы ндіріс здіксіз ж/е шектелген номенклат.біртектес німні лкен клемде за кезеде дайындалуы жнінде сипатталуы( саат,трикотадж зауыттары).

61. ндіріс ж/е німді ткізу шыындары. ндіріс шыындарынімні зіндік ны нім ндіру процесінде олдан-н табии ресурстар,шикізаттар мен материалдар,жанармай,энергия негізгі ралдар ж/е баса да ндірсіке жмсалатын шыындарды ашалай ны болып табылады. ндірілген німді ттынушыа міндетті трде жеткізу керек. ндірушілер осы ызметті екі діспен жзеге асырады, зіндік ткізу блімшелері арылы немесе дербес делдалдау арылы. німді тікелей ткізу рашанда тиімді емес сондытан ндірушілер делдалдарды ызметін ажет етеді. зіні байланыстары, тжірибесі жне мамандануы арасында делдалдар біратар ызметтер сынып, фирманы з бетінше ала алатын шамадан кбірек пайда табуа жрдемдеседі. Дистрибьюторлармен, блшек сауда дкендерімен туелсіз делдалдармен келісім негізінде рылан арналады ажет кезде згерту те иын. ткізу шыындары жекелеген німдерді зіндік нын алыптастыруа арналан калькуляциялы сметада зауыт оймаларындаы дайын німді буыптюге жне оны ыдысына, ттынушыа жеткізу шыынына жне жкті тиеу мен тсіруге жмсалатын шыындарды кдмтитын “ндірісген тыс шыьщдар” бабынь рамына кіреді. Сондайа, ткізу шыыдарына “Жалпы зауытты шыындар” атты сметалы бапа кіретін нім сату жмыстарын йымдастыру мен басаруды аымды шыындары да енеді. Бл бап ткізуші логистикадагы жекелеген ызметгерді орындалуына жауапты басару (кімшілік) орталыгарыны жекелеген ткізу блімшелерін стауды сметалы шыындарыны шегін белгілейді.

 

62. ндірілетін німні зіндік н ы.німні зіндік ны – бл ксіпорынны нім ндіруге жмсалан аымдаы шыындары. Ол ашалай жне натуральды заттай есептеледі.німні зіндік нына нім ндіру ндіріс процесінде жмсалан ебек ралдары, ебек заттары жне кшіні ндары кіреді. Барлы шыындарды бір лшемге келтіру шін оны ашалай есептейді.німні зіндік нына шаруашылыты леуметтік шыындары (балалар башасы, емхана, жатахана, мектеп, клуб) кірмейді.Нарыты атынастара толы енгенде, зіндік на арендалы тлем, капитала пайыз, ксіпкерлек пайданы минималды млшері кіруі керек. Ол жадайда зіндік н экономикалы шыындар деп аталады, немесе маркетингтік теория бойынша н деуге болады. Жалпы аланда ксіпкер кепілді табыс табу шін зіндік нды емес, экономикалы шыынды есептеуі керек. німні зіндік ны ндіру сатыларына байланысты: цехтых, фабрика, зауатты, немесе ндірістік жне толы зіндік н болып бленеді.німні цехты зіндік ны – бан ндірілетін німге цехта учаскелерде бригадаларда шыан шыындар кіреді. Зауытты немесе ндірістік зіндік н – бл цехты шыындар + жалпы зауатты, ндірістік шыындар.дірістік зіндік н – цехты зіндік нмен жалпы ндірістік шыындарды осындысына те. німні толы зіндік ны ндірістік зіндік нмен німді ткізуге кеткен шыындар кіреді.

63. зіндік н ж/е зіндік на сер ететін факторлар. зіндік н-нім ндіруге жмсалан барлы шыын. ндірілген німні зіндік нына барлы жмсалан шыындар: шикізат, материал, электр энергиясы, амортизациялы жарна, ебекаы т.б. кіреді. зіндік н сол ксіпорын шыыныны жиынты крсеткіші, ол рбір німге жмсалан жалпы шыын сомасын нім клеміне блу арылы аныталады. зіндік нны экономикалы міндеті-жмсалан шыындарды орнын толтыру жне соны негізінде ндірісті барлы элементтерін айта ндіру: ндірістік орлар жне жмыс кші. Осы жерде ксіпорынны зіндік нны негзгі элементі болып амортизация, яни шыындалан материалды ресурстар ны, ебекаы-ол шыындарды блімдері болып табылады. Сонымен атар ксіпорын да баса да шыындарды жзеге асырады: з жмысшыларына сыйаылар тлейді, банк несиелеріне пайыз тлейді, леуметтік объектілерді стайды, бюджеттік емес орлара аудрымдар жргізеді-бл шыыстар ксіпорынны осымша шыыстарын райды.Шыындар жиынтыы пайда клемін анытайды, оларды кбейуі 2 трлі фактора байланысты болады: бааны суі жне німні зіндік ныны тмендеуі. Соысы тиімдірек болып табылады. німні зіндік ны –синтетикалы, ксіпорын ызметіні барлы жаын бірлікте жне зарабайланыста сипаттайтын жалпылама крсеткіш болып табылады. Ол ксіпорынны ндірістік – шаруашылы ызметіні сапалы крсеткіші. Оны дегейі мен динамикасы бойынша ндірісті басару, жоспарлау, ебек пен ебекаыны йымдастырылуы, техника мен технология дегейін анытауа болады.