Алалиясы бар баланы ПДТ, зияты бзылан, сйлеу тілі дамымаан, ерте балалы аутизмі бар баладан ажырату. 3 страница

Афазияны бл трінде ыса сз тіркестерін тсінуі жетімді. Ал толы мтіндерді абылдап тсінуінде біршама ателер кездеседі. Ауытуды рескел жне орташа дегейінде экспрессивтік тілде ыса фразалар жиі кідірістермен айтылады. Науас керекті сзді таба алмай иналады. Ауытуды жеіл трі р трлі сздік ормен, толы фразалы тілінен крінеді; кейбір жадайда амнестикалы типке сай керекті сзді табуында иыншылытар туындайды.

Акустикалы-гностикалы афазияа араанда, акустикалы-мнестикалы афазияда сйлемдер аяталан, «сз окрошкасы» жо болады.

Акустикалы-мнестикалы афазияда жазбаша сйлеу тілінде ауызшаа араанда экспрессивті аграмматизм кріністері жиі байалады (кмекші сздерді, етістіктерді, зат есімні жне есімдіктерді флексиясын шатастыру). Жазбаша сйлеу тіліні номинативті жаы сатаулы болады, йткені науастарда сздерді іріктеуге, синонимдарды жне керекті сздерді еске тсіруге кмектесетін фразеологизмдерді тадауа кбірек уаыттары болады. Анда-санда акустикалы тип бойынша литеральді парафразиялар (ата жне я дыбыстарды шатастыру) байалады. Диктант кезінде мтінді жазу барысында сзді естіп жадында сатауында науастар біраз иналады. Олар тіпті ш сзден тратын фразаны есте сатай алмай, айта-айта фразаны р блігін айталауды срайды.

Акустикалы-мнестикалы афазияда оып жатан мтінді тсінуінде едуір иындытар туындайды. Бл мтінні едуір зын сйлемдерден тратынымен жне оылып отыран мтінді есте сатау абілеті бзылмаандыымен талап ететінімен тсіндіріледі. Сзді естіп жадында сатауды ауытулары арифметикалы есептерді шыаруа кедергі болады. Мысалы, 34+29 сандарды осу кезінде науас «3» деп жазып, «бір ойда» деп айтады, біра сол бір санды жаын жерге жазып ойанны зінде оны осуды мытып кетеді.

Сонымен, акустикалы-мнестикалы афазияда сзді естіп жадында сатауыны бзылуы екіншіреттік жазу, оу, есептеуді алыпты іске асыруын иындатады.

 

Акустикалы-мнестикалы афазияны тзету – педагогикалы жмыс

 

Акустикалы-мнестикалы афазияны тзету-педагогикалы жмысыны негізгі міндеттері – есту-сйлеу есіні бзылуын жою, затты негізгі белгілері туралы кру елестерін алпына келтіру, сонымен атар экспрессивті аграмматизмдер элеметтерін жне амнестикалы иындытарын жою.

Нейропсихологиялы тексеру барысында акустикалы-мнестикалы афазияны нсасы аныталып, тзету-педагогикалы жмысты бадарламасы рылады. Акустикалы-мнестикалы афазия кезіндегі бзылыстарды тзетуде логопед сйлеуді тпкі ойын кодылау (кодирование), затты белгілерін сипаттау, сзді р трлі контекске егізу, науаса есту-сйлеу жктемесіні р трлі клемін сатауа ммкіндік беретін сырты сйеніштерін ру механизмі пайдаланылады.

Есту-сйлеу есін алпына келтіру, кріп-абылдауына сйене отырып алпына келтіріледі. Науасты алдына маыналы байланысы р трлі суреттер беріледі де, соларды ішінен ш-трт суретті іріктеп алу тапсырылады. Сйлеу ішіндегі сз байланыстыы тпкі ой арылы болуына байланысты, «кездейсо» іріктеп алынан суреттерді ішінен (мысы, оян, кесе, стел, орман, т.б.) белгілі бір ситуацияа атысты заттарды крсетуін талап етеді. Содан кейін бір семантикалы топа кірмейтін сздер беріледі. Есту-сйлеу есін алпына келтіруді келесі кезеінде суреттер бір топ трінде беріледі. Науас заттарды атауыны сериясын тыдап, оларды суретін табады. Кейін осы сздерді сериясын суретке сйенбей отырып атауын срайды. Алашыда есте сатауа заттарды атауын білдіретін сздер, кейін оларды рекетін жне сапасын, соында телефон номеріне жинаталан сандар беріледі. Сонымен атар сюжетті суретке сйене отырып, кейін онысыз екі, ш, трт сзден рылан фразаларды есту диктант трінде жазу жргізіледі.

Акустикалы-мнестикалы афазияны екінші нсасында кру елестерін алпына келтіру шін суреттері, пішіні сас, бір-екі белгілері бойынша айырмашылыы бар (мысалы, шйнек, кастрл, кесе, тоазытыш, шкаф, сервант), бір элементіні згеруі немесе болмауы осы затты ызметін, мазмнын жне белгісін згертетін заттарды талдаудан рылан бір атар жаттыуларды жргізу сынылады. Элементтерін біріктіріп, заттарды растыру, заттарды бейнесінде ателерін табу (мысалы, оянны лаы ыса, мысыты лаы зын, тлкіні йрыы жо, т.б.), затты суретін аятау, оны асиеттерін жне функцияларын сипаттап беру, жартылай жабы тран затты тану сияты т.б. тапсырмалар беріледі.

Керекті сзді табу иындытарынан сзді маыналы шегін кеейту, кейбір жадайда тарылту, яни оларды маынасын натылау жне жйелеу арылы арылады. Ол шін сз р трлі фразеологиялы контекстерде айтызылады, сзді кп мнділігін, синоним, антоним жне омонимдерді маынасын тсіндіру бойынша жмыс жргізіледі.

Амнестикалы бзылыстарын тзетудегі ол жеткізген нтижелерін бекітуді формасыны бірі - жазбаша сйлеуінін алпына келтіру. Сзді дыбысты-буынды рамын тсінуі жне фонематикалы есту абілетіні сатаулы болуы бірінші кннен бастап тзету – педагогикалы жмысында жазбаша трде мтіндерді растыруа ммкіндік береді. Бл сздік кедейлігін жне афазияны «арты» трлеріне тн аграмматизмдерді жоюа ыпал етеді.

 

Семантикалы афазия

Семантикалы афазия темпералис аймаыны – ми ыртысыны сол жаты жартышарыны шйде-тбе бліктеріні (39, 40, арты блігі, 37 жне 19 алаы) заымдалуыны салдарынан пайда болады. Афазияны бл трін алашы сипаттап жазан Т. Хэд (1926) болатын. А. Р. Лурия семантикалы афазияны негізінде апаратты симультантты (бір мезгілді) абылдауыны ауытулары жатататынын крсетті. Симультантты кеістікті абылдау – негізгі механизм, ал негізгі ауыту – логикалы-грамматикалы рылысыны бзылуы болып табылады.

Клиникалы крінісінде экспрессивті сйлеу тіліні тере бзылуы байалмайды: рылысы жай сйлемдерді олданалады, жай рылан тілді тсінеді, біра сйлеу тіліні грамматикалы жаын иындатан кезде науас оны тсінбейді, абыржиды. Науастар жеке кмекші сздерді маынасын жасы тсінеді. Мысалы, олар кітап астына аламды немесе аламды дптерді о жаына дрыс оя алады, біра «асыты шнішыны о жаына, пышаты сол жаына ой» деген сияты нсау бойынша ш затты орналастыруда иналады. Геометриялы фигураларды орналастыру кезінде оданда кп кйзеліске тседі. Келесідегідей логикалы-грамматикалы есептерді шеше алмайды: шеберді астына жне шаршыы стіне нкте ой. Мысалы, «сетті бойы Маржаннан биік, Ерланнан аласа. Кімні бойы е биік? Кімні бойы аласа?» сияты салыстырмалы сз тіркестерін тсінбейді, Дл осындай иындытар алыс-жаын, о-сол жата, т.б. стеулер кездесетін салыстырмалы сз тіркестерін олдануда байалады. Науастар себеп-нтиже, уаыт жне кеістік байланысын, ксемшелі жне есімшелі тіркестерді білдіретін синтаксистік рылысы крделі сйлемдерді тсінуде иналады. Мысалы, «Мен киноа анамнан рсат аланнан кейін бардым». Дрыс берілмеген сйлемдерді маынасы бзыланын тсінбейді: «Айналаны су боланынан жабыр жауды», т.б. Семантикалы афазияда «арым-атынас байланысын» білдіретін логикалы-грамматикалы сз тіркестерін, мысалы, «кемні інісі» - «інімні кесі» тсінуі те иын болады, йткені оларды тсіну шін белгілі бір маыналы категориялармен байланыстыру ажет («аа» - «іні», «ке»). Семантикалы афазиясы бар науас маал-мтелдерді, анатты сздерді, астарлы сздерді тсінбейді. Экспрессивті тілінде сйлеуді артикуляторлы жаы сатаулы болады, біра амнестикалы иындытар айын байалады, бірінші дыбысты немесе буынды айтып есіне салан науаса кмектеседі. Затты атауын оны ызметімен шатастырады: «уаытты крсететін», «шашты тарайтын», т.б. Вербальді парафазиялар семантикалы афазияа тн емес, олар бір парадигманы екіншіге ауыстырмайды. Сын есімдерді, стеу, есімшелі мен ксемшелі тіркестерді, маал-мтіндерді сирек олдануы, науасты сздік орыны кедейлігіне байланысты. Есте сатау абілеті тмен, ой-рісі тар адам сияты крінеді. Кеістікті зер бадарлайды.

Афазияны бл трінде жазбаша сйлеу тілі кедейлігімен, синтаксистік формаларды стереотипті болуымен сипатталады, баыныы рмалас жне салалас рмалас сйлемдер, сын есімдер аз олданылады.

Семантикалы афазия симультантты агнозия, астереогноз, з денесін бадарлауыны бзылуы, кеістік жне конструктивті апраксия жне алашы акалькулияны (есептеу абілетіні бзылуы) нейропсихологиялы синдромыны негізінде жреді.

Сонымен, семантикалы афазияда сз грамматикалы ымдар жйесінен тсіп алады жне тек белгілі бір маынаны білдіретін тасымалдаушы ретінде абылданады.

 

Семантикалы афазияны тзету-педагогикалы жмысы

Семантикалы афазияны тзету-педагогикалы жмысыны негізгі міндеттері – заттарды атауын табудаы иындытарынан арылту, науастарды сйлеу тіліні лексикалы жне семантикалы рылымын кеейту, имперессивті аграмматизмін жою болып табылады.

Семантикалы афазия кезінде тзету-педагогикалы кмек сатаулы барлы анализаторлар жйесін (кру, есту-сйлеу есі) баылауа, негізгісі- миды мадай бліктеріні жоспарлау жне реттегіш ызметтеріне, сатаулы ауызша сйлеу тіліні линиялы йымдастырылуына сйене отырып, крсетіледі.

Семантикалы афазияда кездесетін сйлеу тілі бзылыстарыны негізінде симультантты кеістік гнозисыны бзылысы жатанын ескере отырып, алпына келтіру жмысы конструктивті-кеістік рекеттігін дамытудан басталады. Ол шін элементтерден растыратын, крнекі лгі немесе нсау арылы айта рылатын геометриялы фигураларды, рнектерді кру арылы талдауа баытталан жаттыулар жасатып, науасты о-сол жаын, лем блшектерін, географиялы картада бадарлай білуге жаттытыру ажет.

Конструктивті-кеістік апраксия рнекті немесе суретті белгілі бір сегменттерге блшектеу жоспарын руа йрету жне тапсырманы жоспар бойынша орындау арылы (мысалы, алдымен тменгі «абат», содан кейін екінші, шінші, т.б. немесе алдымен бірінші баан, кейін екінші, шінші, т.б.) тзетіледі.

Амнестикалы иындытарды жою шін р трлі семантикалы рісін райтын белгілері бойынша сзді р трлі маыналы байланысын салыстыру ажет. Мысалы, тр-тегі белгілері бойынша топтастырылан заттарды белгілері талданады (маманды, клік, киім, ыдыс, т.б.), сонымен атар сзді тбірі бойынша сздерді ортатыы аныталады (егін, егінші, егінді). Синоним, антоним, омонимдарды састыы мен айырмашылыын сипаттау, жазбаша сйлеу тілінде затты сапалы белгілерін, салалас рмалас жне сабатас рмалас сйлемдерді олдану бойынша жмыс жргізіледі. Импрессивті аграмматизмді жою жеке кмекші сздер жне стеулерді мнін анытаудан басталады.

Науастан ортада орналасан затты баса затты орналасуына байланысты сипаттап беруін срайды (о-сол, кейін стінде-астында). Бейнеленген ш суретті ортасындаысы дгелекпен оршалады. Оны асына немесе жоары жаына сра белгісі ойылады. Сызышамен науасты затты орналасуын сипаттап беретін жоспары белгіленеді. Мысалы, науасты дптерінде ааш, доп, й салынан. Науас доп аашты о жаында, йді сол жаында орналасан немесе й допты о жаында, ааш сол жаында орналасан деген сияты жауап беруі ажет. Кейін ш затты орналасуы стінде-астында, жаында-алыста, тменде-биікте, т.б. кмекші сздер арылы сипатталатын болады. Экспрессивті тілінде осындай лгілер бойынша алдын ала жмыс жргізу, оу кезінде есту арылы лексикалы-грамматикалы конструкцияларын тсінуге негізін алайды.

Акалькулияны тзету шін сана (онды, жздік, мыды, т.с.с.) кіретін разрядтарды натылау, минус-азайту, плюс-осу синонимдерді маынасы бекітіледі. Науаса бір-екі ондыты, кейін жздік пен мыдыты клемінде іс-рекетті орындау сынылады. Есептеу операцияларыны бзылуын жоюында 2-4 амалдан тратын, лкен, кіші, осу, алу, т.с.с. сздерді олдану арылы арифметикалы есептерді шыару ерекше орын алады.

«Оптикалы» алексияны тзету науасты ріпті элементтерін ауызша сипаттап беру, р трлі материалдар (р трлі клемде атты ааз, таяшалар, шебер) олдану арылы ріптерді элементтерінен ріпті растыру, элементтерін анытааннан кейін ріптерді оу (атау), жазуды бойымен жылжып отыран атты ааздан иылан торкзден сзді оу, мтінні астыы жолдарын сызышпен жауып отырып, жоары жолын оу арылы жзеге асады.

«Айна трізді», немесе конструктивті-кеістік аграфиясы науасты р трлі нсада о-сол жаын бадарлауын алпына келтіру арылы тзетіледі (мысалы, кесе ткерілулі, асы табаты тбінде, т.с.с.), ріпті немесе элементерін бастап жазатын параты сол жаын жне баытты (сызыпен) ызыл арындашпен белгілеп, жеке ріптерді немесе сздерді кшіріп жазу (салу).

 

Афферентті афазия

Афферентті моторлы афазия озалу талдаышыны (анализаторыны) арты постцентральді блігіні (7, 40-ші тменгі тбе бліктеріні) заымдылуынан пайда болады. Афферентті моторлы афазияны орталы механизмі болып кинестетикалы сезу тйсігі табылады. Негізгі ауыту – артикуляциялы нзік имылдарыны бзылуы. Мндай бзылыста дыбыстарды жне сздерді айтан кезде ерінні, тілді керекті алпын табу ммкін болмайды. Бл ауытуды негізінде ерін, тіл имылдарыны тиісті кшін, арынын, кернеуін амтамасыз ететін жйке импульстарыны адресациясы бзылан болады. Науастар дыбыстар мен сздерді тез жне кернеусіз айта алмайды. Сонын салдарынан жасалуы жне орны бойынша сас бір дыбысты екінші дыбыса алмастырып алады. Осыны брі ауызша экспрессивті тілді бзылуына ыпал етеді.

Экспрессивті тіліні бзылуы. А. Р. Лурия (1969, 1975) афференті моторлы афазияны екі трін бліп ажыратады. Бірінші жадайда артикуляциялы аппаратыны р трлі мшелеріні озалысыны кеістіктік, симультантты синтездеуіні (жинатауыны) бзылуы, сйлеу жадайыны толы жотыымен сипатталады. Екінші жадайда артикуляцияны жеке жолын тадауыны жне сз рамына кіретін дыбысты жне буынды кешендеріні симультантты жинатауыны айрыша бзылуы байалады. Клиникада бл трі «ткізгіш афазия» деп аталады. Ситуативті сйлеу тілі біршама сатаулы болуымен ерекшеленеді.

Афферентті моторлы афазияны ерте кезедерінде сзді тсінуіні крделі бзылуы ммкін, бл тсіну барысында кинестетикалы баылауды маыздылыы мен естіген хабарды жасырын айтумен тсіндіріледі.

Афферентті моторлы афазияны бірінші трінде ашы крінетін артикуляциялы аппаратыны апраксиясы спонтанды тіліні толы жо болуына келуі ммкін. з бетімен сйлеуге рекеттену стте ерін мен тіл абыл-сабыл имылдап, литеральді (дыбысты) алмастырулар байалады. Науас логопедті артикуляциясына мият араанны зінде тек артикуляция мшесін немесе тсілін табумен шектеледі. Соны салдарынан м — п — б, н — д — m — л, и — с, о — у жне т.б. дыбыстарды алмастырылуы орын алады. Бл дыбыстарды айту кезінде артикуляциялы мшелеріні штасу дрежесіні кинетикалы баалауыны бзылуымен, жмса тадай мен дауыс перделеріні имылдарыны дезинтеграциясымен тсіндіріледі. Кейінгі сттерде науастар «салат» деген сзді «санат», немесе «садат», «доп» дегенні орнына «лоп» немесе «топ» деп айтады, яни бір фонематикалы парадигма екіншісімен ауыстырылып айтылады.

Афферентті моторлы афазиясы бар адама рылысы крделі буындарды талдау иына тседі. Науастар бітеу (жабы) буынды екі ашы буына бледі, атар келген дауыссыз дыбыстарды блшектеп тастайды, дауыссыз дыбыстарды тастап кетеді. Сондытан там, доп, бас, санды, асты деген сияты сздерді «та-мь», «до-пь», «ба-сь», «са-нь-ды-кь», «а-съ-ты-кь», т.б. деп айтады.

Клиникалы крінісінде экспрессивті тілі млдем жо болуы немесе экспрессивті тіліні барлы трлерінде (спонтанды, айталама, номинативті) литеральді парафазиялар байалады. Сйлеу тіліні автоматтандырылан трлері (н айту, ледер, жаын адамдарды аты, т.б.) сатаулы болады. Психологиялы крінісінде сйлеу тіліні рылысында дыбысты ажырату блігіні бзылуы, яни дыбыса кинетикалы талдау жасау блігінде сйлеу тілін йымдастыруды сенсомоторлы денгейіні бзылуы байалады. Бл сйлеу тіліні моторлы бадарламасын жасауа иынды туызады. Сйлеу тілін йымдастыруды еріксіз дегейіні біршама сатаулы боланымен дыбысты, сзді, фразаны айталауы иын болады. Сйлеу тіліні барлы трлері, ызметі бзылады.

Афферентті кинестетикалы моторлы афазиясы бар науастарда сзді тсінбеу кезі заа созылмайды (инсульттан кейін бір кннен бірнеше тулікке дейін). Содан кейін ситуативті сйлеу тілін тсінуі тез алпына келе бастайды жне жеке сздерді маынасын тсініп, жеіл нсауды орындай алатын болады.

 

Афферентті моторлы афзияны тзету-пеадгогикалы жмысы

Афференті моторлы афазияда тзету-педагогикалы ыпал сатаулы кру жне акустикалы баылауына оайларды сол жа жартышарыны мадай блігіні баылау функциясын іске осуына сйенеді. Олар бірігіп оыанды жне сз сигналдарын есту арылы абылдауын, артикуляциялы алыпты крінетін элементтеріні оптикалы синтезден ткізуін амтамасыз етеді, т.с.с.

Афференті моторлы афазияда тзету-педагогикалы жмысты жалпы міндеттері кинестетикалы артикуляторлы праксисыны бзылыстарын тзету болып табылады. Бл жмысты нтижесінде аграфия, алексия, сйлеу тілін тсінуін тзету, содан кейін ауызша жне жазбаша трде толы сйлеуді алпына келтіру ммкін болады. Жмыста олданатын тсілдері сйлеу тіліні бзылуыны дрежесіне байланысты болады.

Афференті моторлы афазияны крделі трінде тзету-педагогикалы жмысты алашы кезеінде алпына келтіру жмыстарыны міндеттері: 1) сйлеу тіліні дыбыстау жаын алыптастыру; 2) сзді тсінуіні бзылуын тзету; 3) аналитикалы оу мен жазуын алпына келтіру; 4) арапайым ситуативті сйлеуін ынталандыру.

Афференті моторлы афазияны крделігіні орташа дрежесінде тзету-педагогикалы жмысыны негізгі міндеттері: 1) артикуляциялы дадыларын бекіту; 2) литеральді парафазияларды жою; 3) экспрессивті сйлеу тілін ынталандыру; сзді рамдаы дыбысты-буынды талдауыны аауларын жне жазудаы литеральді параграфияларын жою; 4) экспрессивті жне импрессивті аграмматизмдерін, затты кеістікте орналасуын білдіретін осымша сздерді маынасын жне олдануын тсінудегі бзылыстарын жою.

Афференті моторлы афазияны крделігіні жеіл дрежесінде тзету-педагогикалы жмысыны негізгі міндеттері – кп буынды, бірнеше дауыссыз дыбыстары атарынан келген сздерді айтуында, алды артикуляторлы иындытарын, литеральді парафазиялар мен параграфияларын, экспрессивті жне импрессивті аграмматизмдерін жою. Бл міндеттерді шешу шін афференті моторлы афазияны крделі трінде логопедпен бірге айталау, машытандырылан сз атарларын оу, оларды кшіріп жазу жне іштей оу, содан кейін кру диктант жне кн таырыбына байланысты фразаларды дауыстап оу, жеке ріптерді оу жне жата жазу, кеспелі ліппеден 3-5 ріптен туратын сздер растыру.

Іштей оуды жне жазбаша сйлеу тіліні біршама сатаулы жадайында сюжетті суреттер арылы фразаларды растыруда сйлеу тіліні алпына келуі алыптасады. Артикуляциялы аппаратты апраксиясын жою шін кру-есту еліктеу тсілі пайдаланылады. Еліктеу дісін олдану бойынша жмыс айна, зондтар, шпательді олдануды талап етпейді, йткені афазия кезінде имылдарды еріктілігіні дрежесін жоарлатады, науастарды артикуляциялы иындытарын лайтып жібереді. Белгілі бір дыбысты алыптастыруды алдында науаса маыналы, ойын, осы имылдарды еліктеу трінде тіл, ерін, рт, жмса тадайды сзсіз имылдарын орындауа сынылады, яни артикуляциялы апраксия тзетіледі. Дыбыстарды алыптастыру науаса жеіл (еріндік жне тілалды) дыбыстара еліктеуден басталады.

Жмысты арама-арсы (а, к, у) фонемаларды алыптастырудан бастаан тиімді. Оларды ажырату шін логопед науасты дптеріне лкен жне жіішке, дгелек немесе ке жне сл ашы еріндерді суретін салып, осы дыбыстарды еліктетуін йретеді, содан кейін м жне в дыбысын осады.

Дыбыстарды алыптастыру келесі жадайлара шартталады: бір мезгілде бір артикуляторлы топтаы дыбыстарды алыптастыруа болмайды; дыбыстар зат есімні атау септігіне емес, атынаса тсу шін керек сздер мен фразалара егізіледі (ия, жо, міне, мынау, т.с.с.).

Афференті моторлы афазияны крделі трінде науасты дыбысты кру еліктеуінен (еріннен оу) жеіл сздерді оу кезінде дыбыстарды з бетінше айтуына тез ауыстыру шін ріптерді стіне белгілер ойылады: а — ке ашы ауыза сас, шебер; у — жіішке шебер; м — жмылан ерін, кейін жай тзу сызы; ы — алдыа шыып тран иек; m — тілді тісаралы калпында тіл имылыны баытын крсететін солдан оа арай сызылан крсеткіш сызыш; и — жымиан кйдегі ауыз; о — тік сопаша; в — тменгі ерінді тістеу; с — клдене орналасан ысыры, кейін екі паралель сызы; э — тіл астыы тістерге тіреліп, ауыз ке ашы; н — мрын анаттарыны суреті; е — ауызды клдене сопаша; ш — шаршы; к — тіл имылыны баытын крсететін онан сола арай сызылан крсеткіш сызыша; п — рленген рта сайтын бір біріне арама-арсы орналасан екі жаша жмылан жне кенеттен ажыраан еріндерді еліктейтін оларды ортасындаы сызыша; л — жоарыа баытталан крсеткіш сызыы; р — ирек сызыша; ц жне ч — сызыша (т), екі параллель сызышаны (с) жне шаршыны (ш) тіркесуі арылы крсетіледі; йотты дауысты дыбыстар жол сті белгілеріні «осындысы» ретінде белгіленеді я = и + а; ю = и + у, т.с.с. я дауыссыздарды б, д, г, ж, з анытау шін дл сол белгілер леп белгісімен олданылады. Афферентті моторлы афазияда жол сті белгілерін олдануды А. Р. Лурия (1948) сынан. Оларды олдану науаса дыбысты артикуляциялы алпын кріп абылдауынан жеіл сздерді, фразаларды оуа кшуін жеілдетеді. Бл афазияны е ауыр трі. 2-3 жыл аралыында толыынан тзетіліп, науастар жмыстарына айта оралады. Логопед науас саруайыма тспеу шін, тзету жмысы за мерзімге созылатынын айтпайды.