Категории:

Астрономия
Биология
География
Другие языки
Интернет
Информатика
История
Культура
Литература
Логика
Математика
Медицина
Механика
Охрана труда
Педагогика
Политика
Право
Психология
Религия
Риторика
Социология
Спорт
Строительство
Технология
Транспорт
Физика
Философия
Финансы
Химия
Экология
Экономика
Электроника

Gl] 7 ТАЫРЫП.НІМ НДІРУ ЖНЕ ЖЗЕГЕ АСЫРУ 3 страница

Тн – німні наты клемін шыаруа жмыс уаытыны наты шыындары;

РТ – ндірістік рдістерді механизациялау жне автоматизациялау, ебекті йымдастырылуын жасарту, жмыскерлерді біліктілік дегейін ктеру жне т.б. есебінен жмыс уаытын ысарту резерві;

Тос – німні шыарылымын кбейтумен байланысты осымша ебек шыындары; олар резервті мегеру шін ажетті жмыстарды осымша клемі мен ндірім нормаларын ескере отырып, нім ндірісін кбейтуді рбір резерв кзі бойынша аныталады.

Ебек сиымдылыы – даярланан німні бірлігіне немесе бкіл клеміне кеткен жмыс уаытыны шыындары.

нім бірлігіні ебек сиымдылыы (БЕС) німні белгілі бір трін даярлауа кеткен жмыс уаыты орын осы атаудаы бйымдарды табии немесе шартты-табии лшемдегі млшеріне блу арылы есептелінеді.

німні бір тегесіні ебек сиымдылыын да есептеуге болады. Бл шін бкіл німді ндіруге кеткен жмыс уаытыны жалпы орын нім шыарылымыны нына блу ажет. Алынан крсеткіш німні орташа саатты ндіріміне кері шама болып келеді.

німні ебек сиымдылыын тмендету – ебек німділігін ктеруді е маызды бір факторы.

 

німні ебек сиымдылыын талдау дістемесі.

Талдау барысында ебек сиымдылыыны динамикасын, оны дегейі бойынша жоспарды орындалуын, оны згеру себептерін жне ебек німділігі дегейіне ыпалын зерделейді. ртрлі ксіпорындардаы німні лестік ебек сиымдылыын салыстыруды маызы аса зор. Бл озат тжірибені айындауа жне оны талданып жатан ксіпорында енгізу шін шараларды жасап шыаруа ммкіндік береді.

 

Бйымдарды ебек сиымдылыын тмендету резервтерін анытау.

німні лестік ебек сиымдылыыны орташа дегейіні згеруі келесі шараларды нтижесінде іске асырылды:

а) жоспара араанда блек бйымдарды жеке ебек сиымдылытарыны тмендеуі есебінен:

БЕС = БЕСн – БЕСж;

) ебек сиымдылыы биігірек німні жалпы шыарылымдаы лес салмаыны жоарылауы есебінен:

БЕС = БЕСш – БЕСж.

німні лестік ебек сиымдылыыны орташа дегейіні згеруіне рылымды фактор ыпалыны есептелуін абсолюттік айырымдар тсілі арылы жасауа болады:

БЕСр = [ (Сні – Сжі) × БЕСжі] / 100.

йтсе де, ебек сиымдылыы дегейіндегі згерістер рдайым біркелкі бааланбайды. Кейде жаадан мегеріліп келе жатан німні айтарлытай лес салмаы кезінде немесе оны сапасыны жасаруы кезінде се бастайды. німні сапасын, беріктілігін жне бсекеге абілеттілігін кбейту шін ебекті жне аражаттарды осымша шыындары ажет. Дегенмен, сатылымдар клемін кбейтуден, биігірек баалардан болатын тыс, детте, бйымдарды ебек сиымдылыын ктеруден болатын тылысты жабады. Сондытан німні ебек сиымдылыы мен оны сапасы, зіндік ны, сатылымдар клемі жне пайда арасындаы байланыс рдайым таулдаушыларды назарында болуы тиіс.

німні ебек сиымдылыы бойынша жоспарды орындалуын жанжаты баалау шін жне ебек німділігіні су резервтерін айындау шін кесімді-жмысшыларды ндірім нормаларын орындауларын жеке аланда жне орташа ксіпорын бойынша талдау керек.

Талдауды аяында німні лестік ебек сиымдылыын тмендету резервтерін жеке бйымдар бойынша жне бкіл ксіпорын бойынша анытау керек:

РБЕС = БЕСм – БЕСн = Тн – РТ + Тос / Жн + РЖ – Тн / Жн.

Ебек німділігіні сімі, біріншіден, німні ебек сиымдылыыны тмендеуі есебінен, натыра айтса, йымдастырушылы-техникалы шараларды (ылым мен техника жетістіктерін енгізу, ндірістік рдістерді механизациялау жне автоматизациялау, ндірісті жне ебекті йымдастырылуын жетілдіру) орындалуы, ндірім нормаларын айта арау жне т.с.с. есебінен іске асады.

 

2.Негізгі орлар – згермейтін табии нысанында за кезе бойы ызмет ететін ебек ралдырыны жиынтыы. Олар негізгі ндірістік жне негізгі бейндірістік орлара блінеді. Негізгі ндірістік орлар (Н) німді ндіруге кп рет атысады, жне, аырындап, тоза бастаанда, зіні нын німге амортизациялы тлемдер трінде жктейді. Амортизациялы тлемдер ндіріс шыындарыны бір элементі ретінде німні зіндік нына кіреді. ндіріс барысында негізгі ндірістік орларды ртрлі топтары атысады. Олара материалды ндіріс саласында орналасатын жне материалды игіліктерді ндіруге тікелей атысатын, ндірістік рдісті жзеге асыруа жадай жасайтын ебек ралдары жатады: имараттар мен рылыстар, тасымалдау рылылары, машиналар мен жабдытар, клік ралдары, рал-саймандар, ндірістік жне шаруашылы инвентарь жне т.б. Негізгі бейндірістік орлара (НБ) ксіпорындарды меншігінде болатын, біра ндіріс рдісіне тікелей атыспайтын объекттер жатады.

Негізгі ндірістік орларды (Н) пайдаланылуын талдау.

 

Ксіпорынны техникалы даму дегейін талдау.

нерксіптік ксіпорындардаы ндірісті тиімділігін ктеруді маызды факторларыны бірі – ксіпорындарды ажетті млшерде жне ассортиментте негізгі орлармен амтамасыз етілуі жне оларды толыыра пайдаланылуы. Талдаушыны мселелері – ксіпорынны жне оны рылымды блімшелеріні негізгі орлармен амтамасыз етілуін жне оларды пайдалануды дегейін жалпылама жне дербес крсеткіштер бойынша анытау, сонымен атар, оларды згеру себептерін орнату; нім ндірісіні клеміне негізгі орлар пайдаланылуыны ыпалын жне баса да крсеткіштерді есептеу; ксіпорынны жне жабдытарды ндірістік уатыны пайдаланылу дрежесін зерделеу; негізгі орларды пайдаланылу тиімділігін ктеруді резервтерін айындау.

 

Талдау шін деректерді кздері: ксіпорын жоспары, техникалы даму жоспары, №1 «Ксіпорын балансы», «Ксіпорын балансына осымша» 1-ші блім «Негізгі орларды рамы мен озалысы», нысан №11 «Негізгі орларды олда бары жне озалысы жніндегі есеп беру», «ндірістік уат балансы», негізгі орларды айта баалау жніндегі деректер (нысан №1 – айта баалау), негізгі оларды есепке алуды инвентарлы карточкалары, жобалы-сметалы, техникалы жаттама жне т.б.

Талдау, детте, негізгі орларды клемін, оларды динамикасын жне рылымын зерделеуден басталады. Ксіпорын орлары нерксіптік-ндірістік жне нерксіптік емес, сонымен атар, ндірістік емес таайындалан орлар болып блінеді. Ксіпорынны ндірістік уатын нерксіптік-ндірістік орлары анытайды. орларды активтік (жмыс машиналары мен жабдытары) жне пассивтік блігін, сонымен бірге, оларды функционалды таайындалуларына сйкес жеке топшаларды (ндірістік таайындалан имараттар, оймалар, жмыс жне кш машиналары, жабыдтар, лшеу ралдары мен рылылары, клік ралдары жне т.с.с.) айыруа болады. Бндай блшектеу рылымды отайландыру негізінде оларды пайдаланылуыны тиімділігін ктеру резервтерін айындау шін ажет.

Жмыс машиналарыны, жабыдытарды, рал-саймандарды, айлабйымдарды (приспособления) жадайын сипаттау шін техникалы жарамдылы бойынша топтастыруды олданады: жарамды жабды; капиталды жндеуді талап ететін жабды; есептен шыару керек жарамсыз жабды.

Талдауды келесі сатысы – ксіпорынны негізгі ндірістік орлармен амтамасыз етілуін зерделеу. Машиналарды, мехнаизмдерді, жабдытарды, блмелерді жеке трлерімен амтамасыз етілу – оларды наты олда барын нім шыарылымы бойынша жоспарды орындау шін ажетті жоспарлы ажеттілікпен салыстыру арылы орнатылады. Ксіпорынны негізгі ндірістік орлармен амтамасыз етілу дегейіе сипаттайтын жалпылама крсеткіштер – бл ебекті ормен арулануы жне ебекті техникалы арулануы. Ебекті ормен арулынуыны жалпы крсеткіші нерксіптік-ндірістік орларыны орташа жылды нын е лкен ауысымдаы жмысшыларды орташа тізімдік санына (бнда баса ауысымда істейтін жмысшылар ебекті дл сол ралдарын пайдаланады деп есептеледі) блу арылы есептелінеді. Ебекті техникалы арулану дегейі ндірістік жабдытарды нын е лкен ауысымдаы жмысшыларды орташа тізімдік санына блу арылы аныталады. Оны су арындары ебек німділігіні су арындарымен саластырылады.

 

Негізгі орларды пайдаланылу тиімділігін талдау.

 

Негізгі орларды пайдаланылу тиімділігін жалпылама сипаттау шін ор айтарылымы (тауарлы нім ныны негізгі ндірістік орларыны орташа жылды нына атынасы), ор сиымдылыы (ор айтарылымына кері шама), пайдалылы (рентабельділік) (пайданы негізгі оралрды орташа жылды нына атынасы), нім сіміні бір тегесіне шаандаы лестік капиталды салымдарды крсеткіштері олданылады. Сонымен атар, негізгі орларды салыстырмалы немделуі есептелінеді:

 

±н = Н1 – Н0 × Iж,

мндаы Н0, Н1 – сйкесінше базистік жне есеп беру жылдарындаы негізгі ндірістік орларыны орташа жылды ны;

 

Iж – нім ндірісі клеміні индексі.

ор айтарылымы крсеткіштерін есептеген кезде бастапы деректерді саластырылымды трге келтіреді. нім клемін ктерме бааларыны згерісіне жне рылымды ыысулара, ал негізгі орларды нын – оларды айта баалануына тзету ажет.

Негізгі ндірістік орларыны ор айтарылымына ыпал ететін бірінші дегейдегі факторлар – бл: орларды жалпы сомасында оларды активтік блігіні згерісі; орларды активтік блігіні ор айтарылымыны згерісі:

 

= С@ × @,

мндаы – негізгі ндірістік орларыны ор айтарылымы;

С@ – орларды активтік блігіні лес салмаы;

@ – негізгі ндірістік орларыны активтік блігіні ор айтарылымы.

Негізгі ндірістік орларыны (технологиялы жабдыты) активтік блігіні ор айтарылымы оны рылымына, жмыс істеу уаытына жне орташа саатты ндірімге туелді болады.

 

Талда шін келесі факторлы лгіні пайдалануа болады:

@ = (С × Тбірл × С) / Н@,

мндаы С – технологиялы жабды орташа жылды саны;

Тбірл – бір жылда жабды бірлігімен істелген сааттар саны;

 

Н@ – негізгі ндірістік орларыны активтік блігіні орташа жылды ны.

Жабды ор айтарылымыны факторлы лгісін кеейтуге болады, егер жабы бірлігіні жмыс істеу уаытын істелініп ойан кндер (К), ауысымдылы коэффициенті (Кауыс) жне ауысымны орташа затылыыны кбейтіндісі трінде келтіретін болса. Технологиялы жабдыты орташа жылды нын – кндер саныны (К) жне технологиялы жабды бірлігіні саластырылымды баалармен (Б) берілген орташа ныны кбейтіндісі ретінде келтіруге болады, бдан кейін соы факторлы лгі келесі трде болады:

 

@ = (С × К × Кауыс × × С) / (С × Б) = (К × Кауыс × × С) / Б.

 

Жабды ор айтарылымыны сіміне факторларды ыпалын есептеу шін тізбекті ойылымдар тсілі олданылады.

 

шінші реттегі факторларды ор айтарылымы дегейіне ыпалын есептеу шін жабдыты алмастыру немесе оны жетілдірілуіне байланысты нім ндірісіні клемі алайша згергенін білу керек. Бл масатпен оны алмастырылу уаыты аралыында жаа жне ескі жабдыта нім шыарылымын салыстыру ажет жне алынан нтижені технологиялы жабдыты наты орташа жылды нына блу керек:

 

@ж = (Ті × Сжі – Ті × Сеі) / Н@н,

 

Мндаы:

Ті – енгізу стінен бастап есеп беру кезеіні аяына дейін і-ші жабдыты жмыс істеу уаыты;

Сжі, Сеі – сйкесінше і-ші жабдыты алмастырана дейін жне алмастыраннан кейін бір машиналы-саат шін нім ндірімі.

сас тсілмен ндірісті технологиясы мен йымдастырылуын жетілдіру бойынша ТП шараларын енгізу есебінен нім ндірісі клеміні жне ор айтарылымыны згерісі аныталады:

 

@ТП = (Ті × Сжі – Ті × Сеі) / Н@н.

леуметтік факторларды (жмыскерлерді біліктілігін жоарылату, ебек пен демалуды жадайларын жасарту, денсаулы сатау шаралары жне т.б.) есебінен ор айтарылымыны згерісі сальдолы діспен аныталады:

 

@леум = @с – @ж – @ТП.

Н-ды ор айтарылымы дегейіне шінші реттегі факторларды ыпалы і-ші факторды есебіне жабдыты ор айтарылымыны сімін орларды активтік блігіні наты лес салмаына кбейту керек. нім ндірісіні клемі алайша згеретінін білу шін, рбір факторды есеьінен Н-ды ор айтарылымыны згерісін Н-ды наты орташа жылды алдытарына кбейту керек.

Негізгі орларды пайдаланылу тиімділігін ктеруді бкіл халы шаруашылыында маызы зор. Бл мселені шешу – оама ажетті нім ндірісіні кбейтілуін, рылан ндірістік потенциал айтарылымыны жоарылауын жне халы ажеттіліктеріні толыыра анааттанылуын, елдегі жабды балансыны жасаруын, німні зіндік ныны тмендеуін, ндіріс пайдалылыыны (рентабельділігіні), ксіпорын жиналымдарыны суін білдіреді. Негізгі орларды толыыра пайдаланылуы ндіріс клеміні згерісі кезінде жаа ндірістік уаттарды енгізуге ажеттіліктерді азаюына, яни ксіпорын пайдасыны жасыра пайдаланылуына (пайдадан ттыну орына тлемдер лесіні кбеюіне, жинатау орыны кп блігіні технологиялы рдістерді механизацияландыру жне автоматизацияландыруа баытталуына) келеді.

Ксіпорын жабдытарыны жне ндірістік уатыны пайдаланылуын талдау.

Ксіпорын ндірістік уатыны жне оны жабдытарыны пайдаланылуын сипаттайтын крсеткіштер. Оларды есептелу жне талдану реті. Факторларды нім шыарылымыны згерісіне ыпалын есептеу.

Негізгі орларды пайдаланылу тиімділігіні жалпылама крсеткіштері талдананнан кейін ксіпорын ндірістік уаттарыны, машиналар мен жабдытарыны жеке трлеріні пайдаланылу дрежесі натыра зерделеніледі.

Ксіпорынны ндірістік уаты дегеніміз – ндіріс техникасыны, технологиясыны жне йымдастырылуыны ол жеткізілген немесе бадарланан дегейінде німні максималды ммкін болатын шыарылымы. ндірістік уаттарыны пайдаланылу дрежесі келесідей коэффициенттермен сипатталады:

Жалпы коэффициент = (нім ндірісіні наты немесе жоспарлы клемі)/(Ксіпорынны орташа жылды ндірістік уаты);

 

 

арынды (интенсивті) коэффициент = (німні орташа туліктік шыарылымы)/(Орташа туліктік уат);

Экстенсивті коэффициент = (Жмыс уаытыны наты немесе жоспарлы оры)/ (ндірістік уатты анытаан кезде абылданан жмыс уаытыны есеп оры).

Бл крсеткіштерді динамикасы, оларды дегейі бойынша жоспарды орындалуы жне оларды жаа жабдытарды ндіріске енгізу жне ксіпорындарды айта конструкциясы, ндірісті техникалы айта жабдыталуы, ндірістік уаттарды ысаруы секілді згеріс себептері зерделінеді. Ксіпорынны ндірістік аландарыны пайдаланылу дегейі талданады: ндірістік аланны 1 м2-на тегемен берілген нім шыарылымы.

Жабды жмысын талдау оны саныны пайдаланылуын, жмыс уаытын жне уатын сипаттайтын крсеткіштер жйесіне негізделеді.

Жабдытар лда бар жне орнатылан (пайдалануа берілген); нідірісте наты пайдаланылатын жабдытар жне жндеу мен жетілдіруде жатан жабдытар; резервтік жабдытар болып блінеді. Е лкен тиімділікке ол жеткізуге болады, егер шамасы бойынша жабдытарды алашы ш тобы шамамен бірдей болса.

 

Жабдытарды ндіріске тартылу дрежесін сипаттау шін келесі крсеткіштерді есептейді:

а) олда бар жабдытар паркіні пайдаланылу коэффициенті:

Кб = (Пайдаланылатын жабдытарды саны) / (олда бар жабдытарды саны);

) орнатылан жабдытар паркіні пайдаланылу коэффициенті:

Ко = (Пайдаланылатын жабдытарды саны) / (Орнатылан жабдытарды саны).

Жабды бірлігіне шаандаы жоспарлы орташа жылды нім ндіріміне кбейтілген олда бар жне орнатылан жабдытар саны арасындаы айырым – бл олданыстаы жабдытарды санын кбейту есебінен нім нідірісін лайтуды потенциалды резерві.

 

Жабдыты экстенсивті жктелу дріжесін сипаттау шін оны жмыс балансы зерделенеді. Оан келесі элементтер кіреді:

уаытты календарлы уаыты – жабды жмысыны максималды ммкін болатын уаыты: есеп беру кезеіндегі календарлы кндер саны 24-ке жне орнатылан жабдытарды санына кбейтіледі;

уаытты режімдік оры (орнатылан жабды бірліктеріні саны есеп беру кезеіндегі жмыс кндеріні санына жне ауысымдылы коэффициентін ескере отырып, кнсайыны жмыс сааттарыны санына кбейтіледі);

уаытты жоспарлы оры – жоспар бойынша жабды жмысыны уаыты; режімдік уаыт орынан жабдыты жоспарлы жндеуде жне жетілдіруде болан уаытымен ерекшелінеді;

істелінген уаытты наты оры.

Уаытты наты жне жоспарлы календарлы орларын салыстыру жабдыты пайдалануа енгізілуі бойынша жабдытарды саны жне мерзімдері арылы жоспарды орындалу дрежесін анытауа, календарлы жне режімдік уаыт орларын салыстыру – ауысымдылы коэффициентін жоарылату есебінен жасыра пайдалану ммкіндіктеріні айындауа, режімдік жне жоспарлы уаыт орларын салыстыру – жндеуге кететін уаыт шыындарын ысарту есебінен уаыт резервтерін анытауа ммкіндік береді.

 

Жабды жмысы уаытыны пайдаланылуын сипаттау шін келесідей коэффициенттер пайдаланылады:

уаытты календарлы ор коэффициенті: Кк.. = Тн / Тк;

уаытты режімдік ор коэффициенті: Кр.. = Тн / Тр;

уаытты жоспарлы ор коэффициенті: Кж.. = Тн / Тж;

календарлы ордаы тотап алуларды лес салмаы: Стот.ал. = Тот.ал. / Тк ,

 

мндаы:

Тн, Тж, Тр, Тк – жабды жмысыны сйкесінше наты, жоспарлы, режімдік жне календарлы уаыт орлары;

 

Тот.ал. – жабдыты тотап алулары.

Жабдыты арынды (интенсивті) жктелуі дегеніміз – орташа аланда бір машинаа шаандаы уаытты бірлігінде (машина-саатта) нім шыарылымы. Жабды жмысыны арындылы (интенсивтілік) крсеткіші – бл оны жктелуіні арындылы (интенсивтілік) коэффициенті: Кар = Сн / Сж, бндаы Сн, Сж – сйкесінше наты жне жоспарлы орташа саатты ндірім.

Жабдыты пайдаланылуын кешендік трде сипаттайтын жалпылама крсеткіш – бл интегралды жктелі коэффициенті. Ол жабдыты экстенсивті жне арынды (интенсивті) жктелу коэффициенттеріні кбейтіндісі болып табылады:

 

Кинтег = Кж.. × Кар.

Талдау барысында бл крсеткіштерді динамикасы, жоспарды орындалуы жне оларды згеру себептері зерделінеді.

Біртекті жабдытарды топтары бойынша оны саны, пайдалануды экстенсивтілігі жне арындылыы (интенсивтілігі) есебінен нім нідірісі клеміні згерісі келесі лгі арылы есептелінеді:

 

Жі = Сі × Кі × Кауысым і × і × Сі,

мндаы Сі – і-ші жабдыты саны;

Кі – жабды бірлігімен істелінген кндер саны;

Кауысым і – жабды жмысыны ауысымдылы коэффициенті;

і – ауысымны орташа затылыы;

Сі – і-ші жабдыта 1 машина-саат ішінде нім ндірімі.