МОДУЛЬ. АРЖЫЛЫ ТАЛДАУ.
[gl] 10 ТАЫРЫП. АРЖЫЛЫ ТАЛДАУ НЕГІЗДЕРІ[:]
Саба масаты:аржылы талдау негіздерімен таныстыру, аржылы талдау мен басарушылы талдау арасындаы зара байланысты крсету.
Тйінді сздер: аржылы талдау, басарушылы талдау, баланс, дегейлес талдау (горизонталды), сатылас талдау (вертикалды), трендік талдау, салыстармалы (кеістікті) талдау, факторлы (интегралды) талдау, аржылы коэффициенттер дісі.
Дріс жоспары 1 (саат)
1. аржылы талдаумасаты жне міндеттері
2. Басарушылы шешім абылдауда аржылы талдауды ролі
3. аржы талдау мен басарушылы талдау арасындаы зара байланыс. аржы талдауды дістері
1. аржылы талдау аржылы ресурстармен жне аша ралдарыны аынын алыптастыру жне олдануа сер ететін ксіпорынны жоары басарушы буындарыны шексіз ыы болып табылады. німні баасына, материалдар мен шикізат партиясын сатып алу млшеріне, технологияны жне ралдарды ауыстыру орларыны клеміне, бааларды анытаумен байланысты жеке басарушылы шешеімдерді нтижелілігі жалпы ксіпорынны жне оны экономикалы суі трысынан аланда баалануы тиіс.
аржылы талдауды негізгі ызметіне тмендегілер жатады:
- шаруашылы жргізуші субъектті нраыты жне іскерлік белсенділігіндегі аржылы нтижелерді, аржылы жадайларды объективті баасы;
- аржылы жадайа сер ететін факторлрды анытау жне болашата оан болжам жасау;
- аржылы жне инвестициялы ызмет саласындаы басарушылы шешімдерді негіздеу жне зірлеу;
- ксіпорынны аржылы ызметін жасартудаы орларды іздеу жне жмылдыру;
- жоарыда айтып тілген ызметтер йымны аржылы басару жйесіні рамдас блігі болып табылатын аржылы талдауды негізгі сипатын білдіреді. Ол тымды басару рылымын алыптастыру, аша ралдарыны озалысын жне аржылы нтижелерді басару жне жоспарлаудаы іс-рекеттерді реттелген рдісін білдіреді.
Айтып ту ажет, жалпы басару жйесін райтын барлы тсілдер ксіпорынны ны мен табысын лайту жне коммерциялы туекелдерді азайтуды тымды етіп жргізуі керек.
Ксіпорынмен абылданатын аржылы стратегия аржылы талдауды барлы баыттарын амтиды: ішкі, сырты, инвестициялы жне оржынды, сонымен бірге табыс келетін жылжымайтын млікті талдау. Мнда талдауды барлы циклдері олданылуы ммкін: ретроспективті (тарихи), аымдаы, оперативті (жедел) жне болашатаы талдау.
Бюджеттік басару жйесін ру рдісінде рылымды блімшелер, аржылы жауаптылы орталытары (шыындар, табыстар, пайда мен инвестициялар), бизнес трлері (тауар ндіру, сату, делдалды жне таы басалар), сонымен бірге ызмет баыттары (аымдаы, инвестициялы жне аржылы) бойынша талдамалы апараттар олданылады.
аржылы талдауды мазмнын ксіпорын басшылыы (аржылы директор, экономика жне аржы бойынша бас директорды орынбасарымен) ксіпорын ызметіні шаруашылы – аржылы масаты жне талдамалы апарата деген ажеттілікке байланысты анытайды.
Ксіпорын ызметіне толы талдау ксіпорынны шаруашылы ызметіні бір жылды нтижесіне сай жргізіледі. Онда йымны, ксіпорын немесе компанияны бірігуі жне осылу жадайындаы банкроттыа шырауына баа беріледі.
Желілік талдау аржылы жауаптылы орталытарыны (аржылы есептілік орталытары), ксіпорынны рентабельсіз блімшелеріні жойылуы жадайында бюджеттендіру жне баылау жйесіні тиімділігіне баа беру арылы жргізіледі.
аржылы талдау дістері ксіпорынны басшылыыны ала ойан масатына сйкес талдамашылар тарапынан тадап алынады.
р трлі талдау дістерін олдану кезінде кп трлі факторларды серлерін де есепке алу керек. Ол факторлара жоспарлау жне баылау дістеріні олданылу тиімділігі, бухгалтерлік есепке сенімділігі, активтер жне міндеттемелерді есептеуді ртрлі нсаларын олдану шаруашылы ызметті ртараптандыру факторлары жатады.
аржылы талдауды негізгі масаты ксіпорынны аржылы-экономикалы жадайын крсететін негізгі крсеткіштер санына ие болу табылады, яни:
- активтер мен пассивтер рылымыны згеруіне;
- дебиторлармен, кредиторлармен есеп айырысу серпініне;
- активтерді, меншікті капитал жне сату клеміні рентабельділік дегейі жне табыстар мен шыындар млшеріне;
- объектіні аша аыны рылымындаы згерістерге жне таы басалар.
Бл жадайда талдаушы мен басарушыны (менеджерді) ксіпорынны аымдаы аржылы жадайы жне оан жаын болашата болжам жасау мселелері е ызыты болып саналады.
аржылы талдауды бастапы негізі болып бухгалтерлік есеп пен есептілік крсеткіштері табылады. Оларды зерттеу коммерциялы ызметті барлыаспектілерін алпына келтіруге ммкіндік береді жне жиынты трде жзеге асырылан операциялар талдаушы шін ажетті агрегатталан апараттарды жинатауа жадай жасайды.
3. Тжірибе аржылы талдауды негізгі дістерін ндіріліп шыарды. Оларды арасында келесідей трлерін бліп крсетуге болады:
- есептілікті йрену;
- дегейлес талдау (горизонталды);
- сатылас талдау (вертикалды);
- трендік талдау;
- салыстармалы (кеістікті) талдау;
- факторлы (интегралды) талдау;
- аржылы коэффициенттер дісі.
Бухгалтерлік есептілікті йрену – бл баланс крсеткіштері бойынша, баланса осымшалар жне табыстар мен шыындар туралы есептер бойынша ксіпорынны аржылы жадайымен танысу болып табылады. Есептілікті йрену – бл талдаушыны талдау субъектісі мен алдын ала танысу кезеі болып табылады.
Ол есептілік крсеткіштері бойынша ксіпорынны мліктік жадайын ксіпорын ызметіні сипаттамасын, активтер мен пассивтер рылымы мен рамын білдіреді. Есептілікті йрену рдісінде трлі есептілік формаларымен, оларды баса есептілік формаларымен зара байланысын арастыру ажет. Сонымен, активтерді згерісі сату клемімен масатты трде байланысуы керек. Айтып ту керек, трлі есептілік формалары талдау субъектісі туралы апаратты тедестік болмаан кйде білдіруі ммкін. Бухгалтерлік баланс ксіпорынны есептік кезе соындаы мліктік жадайын, ал табыстар мен шыындар туралы есеп есептік кезедегі (ширек, жылды) сіп отыратын аржылы нтижелерді крсетеді. Сондытан баланс бойынша басаша беталыстар (мысалы, крсеткіштерді тмендеуі) ал табыстар мен шыындар туралы есепте басаша беталыстар (мысалы, сатылу клемі мен табыстар) белгіленуі ммкін. Крсеткіштер серпініні р трлі баытта болуы бухгалтерлік есептілікті ру дістемесімен немесе талдаушыны талдау жргізу барысында анытайтын басада ішкі жне сырты сипаттаы факторлармен шарттасылан болу керек
Дегейлес талдау (уаытты) бухгалтерлік ,есептіліктегі крсеткіштерді ткен кезедегі крсеткіштермен салыстыру арылы жргізіледі
Дегейлес талдаудаы ке таралан дістерге тмендегілер жаттады:
- есептілік статьяларын арпайым салыстыру жне оларды згерісін йрену;
- баса статьияларды ауытуларымен салыстыру жне оларды згерісін йрену.
Мнда бір крсетішті згерісіні баса крсеткіштер згерісіне сйкес келмеу жадайы болатын болса кбіне назар соан аударылады
Сатылас талдау (рылымды) жалпы крсеткіштердегі кейбір баланс статьияларыны лес салмаын анытау жне алынан нтижені ткен кезе крсеткіштермен салыстыру арылы жргізіледі. Ол бастапы немесе огрегаталан есептілік бойынша жзеге асырылады. Балнысты сатылас талдау ксіпорынны айналым жне айналымнан тыс активтерін, меншікті жне арыз капиталын элименттері бойынша рлымын анытауа мкіндік береді .
Сатылас жне денгейлес талдау олар бір бірін толытырып трады жне талдамалы есептерде біргелікте олданылады.
Трендтік талдау базистік кезе денгейінен бірнеше кезендердегі есептілік параметірлерінін салыстырмалы ауытуын есептеуге негізделген. Трендтік талдау кмегімен болжамды талдау жзеге асырылады.
Салыстырмалы талдау ксіпорынны ішкі шаруашылытаы жеке крсеткіштер негізінде жргізіледі немесе бсекелес компания болып табылатын фирманы шаруашылытаы аралы крсеткіштері арылы да жргізілу ммкін.
Факторлы талдау - бл зерттеуді детерминделген немесе стохастикалы тсілдеріні кмегімен нтижелі крсеткіштерге сер ететін жеке факторларды (себептерді) серін йрететін былыс. Мнда факторлы талдау тура (жеке талдау) рі кері (синтез) трінде болуы ммкін. Тура талдау дісінде нтижелі крсеткіш екі рамдас бліке блінеді, ал кері талдауда жек элименттер жалпы нтижелі крсеткішке бірігеді. Факторлы талдауа мысал ретінде Дюпонны ш факторлы талдауын айтуа болады. Дюпонны ш факторлы талдауын меншікті капитал мен таза табысты згеруіне сет ететін себептерді йренуге несесе зерттеуге ммкіндік береді жне (1) формуламен есептеледі. [kgl]