Ксіпорын активтерін алыптастыру кздеріні рамын, рылымын жне динамикасын талдау
Талдауды келесі кезеі – баланс активтеріні алыптасу кздерін зерттеу. Мнда ксіпорын млігін толытыру араатынасы ксіпорынны аржылы тратылыын анытайтын зіндік жне несиелік капиталды есебінде болатынын еске сатау ажет.
Нары жадайында ксіпорын рекеті жне оны дамуы зін-зі аржыландыру, яни зіндік капитал есебінде ткізіледі. Тек з аржылы ресурстарыны жеткіліксізінде несиелік аражаттар алынады. Сондытан сырты несиелік кздерден аржылы туелсіздік те маызды боланмен, оларсыз да болмайды. Тжірибеде аымды активтерді аз блігі з кздері арылы, яни ндіріс бадарлама амтамасызды шеберінде алыптасады. Егер ндіріс процесінде минималды ажеттіліктен арты аымды активтерді осымша ажеттілігі туса, ол банкті ысамерзімді кредиті арылы, яни несиелік аражат арылы жабылады.
Активтер алыптасу кздерін талдау процесінде зіндік жне тартылан капиталды наты млшері, оларды есепті мерзімде згеруі жне сол згерістерді себептері аныталады. Мнда бас назар зіндік капитала блінеді: оны наты млшерін ана емес, оны капиталыны жалпы осындысында лес салмаын анытайды. Бл крсеткішті меншік, туелсіздік жне автономия коэффициенті деп атайды, біра оны мні бір: сол крсеткіштен ксіпорынны аржыландыруды сырты кздерінен туелсіздігін жне ол з аражатын алай олдануы ммкіндігін арайды.
Туелсіздік коэффициенті зіндік капиталды (к) барлы аванс капиталына (Ак) атыстыымен формула бойынша аныталады:
Коэффициент независимости определяется отношением собственного капитала (С к) во всему авансированному капиталу (А к) по формуле:
Тк = к : А к
Оны суі ксіпорынны аржылы туелсіздігіні суін, болашата аржылы иыншылы туекелін тмендетуін айындайды. Бл крсеткішті нормативтік маызы 0,5-0,6 райды.
Несиелік аражатты пайдалану келесі крсеткіштермен сипатталады: туелдік, аржыландыру коэффициенттерімен, несиелік жне зіндік аражат араатынасымен, аржылы тратылыпен немесе инвестицияларды теумен, несиелік аражатты замерзімді тартумен, инвестициялаумен.
Туелдік коэффициенті туелсіздік коэффициентіні теріс крсеткіші болып саналады. Ол мына формула арылы есептеледі:
Кт = Т к : А к немесе Кт = 1 – Ктс ,
мнда Т к – тартылан капитал, А к – аванс капиталы.
Бл крсеткіш капиталды жалпы нындаы арыз лесін сипаттайды.
аржыландыру капиталы мына формула арылы есептеледі:
Коэффициент финансирования рассчитывается по формуле
к = к : Т к.
Бл коэффициент тмен болан сайын, банктер мен кредиттерді аржыландыру сенімді болады. Коэффициент крсетеді, ксіпорын рекетіні ай блігі з аражаты арылы аржыландырылады, айсысы – несие арылы. Егер оны млшері 1-ден аз болса, бл ксіпорын млігіні лкен блігі сырты кздер арылы алыптасанын млімдейді. Осындай жадай арыз аланны тлем абілетсіздігін крсетеді де, оны кредит алуа иыншылы туызады.
аржыландыру коэффициентіні теріс крсеткіші – арыз жне зіндік аражат атынастары коэффициенті, ол мына формула арылы есептеледі:
К/ = Тк : к
Бл коэффициент, ксіпорын зіндік аражат активтеріне р тенгеге анша арыз аражат тартанын крсетеді. Бл крсеткішті нормативті шектеуі: К/ < 1.
Ксіпорын туелсіздігіні дегейін сипаттайтын маызды крсеткіш – аржылы тратылы немесе инвестицияларды жабу коэффициенті. Ол ксіпорынны жалпы капиталында зіндік жне замерзімді арыз аражаттарды лесін сипаттайды жне мына формула арылы есептеледі
К/т = (к + м) : Ак,
мнда м – замерзімді міндеттер (замерзімді кредиттер мен несиелер). Оны нормалы маызы 0,75-тен 0,9-а дейінді райды.
Ксіпорын капиталы рылымын талдаанда жеке топтар мен кздерді рылым згерістерін айындайтын жеке крсеткіштер де аралады. Олара арыз аражатты замерзімді тарту коэффициенті атысады, оны есептеу формуласы
К/м = м : (к + м).
Ол зіндікпен атар аржылы есеп беру активтерді аржыландыру шін тартылан замерзімді кредиттер мен несиелерді лесін крсетеді,ксіпорын ндірісті жаартып кеейту шін аншалы арынды арыз аражатты пайдалануын баалайды.
Капитал рылымы алыптасуы тиімділігін баалау шін, зіндік капиталды негізгі аражат нына атынасына те инвестициялау коэффициенті пайдаланады.
Активтер алыптасуыны мінсіз нсасы - зіндік капиталы барлы негізгі капиталды жне жартылай айналым капиталын жабатын кез. Ксіпорынны аржы жадайы траты болады, арыз аражатты брін алып ойса да. [kgl]
[gl] 12 ТАЫРЫП. БАЛАНС ТІМДІЛІГІН ТАЛДАУ [:]
Саба масаты: ксіпорынны баланс тімділігін талдау негіздерімен таныстыру
Тйінді сздер:тлем абілттілік, тімділік, несие абілеттілік, берешек, міндеттеме.
Дріс жоспары(1 саат)
1. Тлем абілеттілік жне тімділік тсінігіні экономикалы мазмны Тлем абілеттілік жне тімділік крсеткіштері
2. Аымдаы тлем абілеттілік. Перспективалы тлем абілетілік
3. Мнді тімділік крсеткіштерін экономикалы интерпретация жасау
Аралы крсеткіштерді динамикасы
Баланс тімділігін талдау міндеті нары жадайында аржылы шектеулерді атадыын ныайту жне ксіпорын кредит тлем абілеттігіне баа беру ажеттілігімен, яни оны барлы міндеттерін уаытында теу абілетімен байланысты туындайды.
Ксіпорынны аржы жадайын ысамерзімді жне замерзімді болаша жаынан баалауа болады. Бірінші жадайда баа критериі -ксіпорынны тімділігі жне тлем абілеттігі, яни ысамерзімді міндеттер бойынша уаытында жне толы клемде есеп айырысу абілеттігі.
ай-бір активті тімділігі деп оны ашалай аражата ауыстыру ммкіндігін санайды, ал тімділік дегейі бл трансформация болан уаыт мерзіміні затыымен аныталады. Мерзім аса болса, активті бл тріні тімділігі биік болады.
тімділік - ндылытарды ашаа жеіл айналу абілеттігі, яни тімділік аражат. тімділікті екі жатан арауа болады:активті сатуа керек уаыт жне активті сатудан алынан аша ретінде. Зара екі жа тыыз байланысты: кбінесе активті ыса мерзімде сатуа болады, біра баасын тым жеілдете.
тімділік деп ксіпорын міндеттерін оны активтерімен жабу дегейі саналады. Оларды ашаа айналу мерзімі міндеттерді теу мерзіміне сай. Ксіпорынны тлем жне кредит алу абілеттігі бл айналым алай тез туіне туелді. тімділікті екі ымын айыру ажет – баланс тімділігі жне ксіпорын тімділігі.
тімділік аражаттарды жне тез ткізілетін активтерді е шыл жне ысамерзімді міндеттермен салыстыру аымды тімділікті білуге кмектеседі. Баяу ткізілетін активтерді замерзімді міндеттермен салыстыру болаша тімділікті крсетеді. Аымды тімділік арастырылан стке жаын уаытта ксіпорынны тлем абілеттігі (немесе тлем абілетсіздігі) туралы млімдейді. Болаша тімділік болаша тсімдерді салыстыру негізінде (оларды ішінен актив жне пассивтерді сйкес топтарында жармысы ана крсетілген, сондытан болжам шамамен алынан) тлем абілетіні болжамы ретінде крсетілген.
тімділік крсеткіштері ксіпорынны з ысамерзімді міндеттерін орындау абілеттігін баалау шін олданылады. Олар ксіпорынны тлем абілеті туралы бл стте ана емес, ттенше жадайда да тсінік береді.
Тлем абілетіні жалпы баасын аымды тімділік (тлем абілеттігі, жабу) коэффициенті береді. Егер аымды тімділік коэффициенті бірден кем болса, бл проблема барын крсетеді. Бл крсеткіш шін алыпты маызы екіден арты немесе те.
Тез тімділік коэффициенті (атал тімділік, ауыспалы баа). Маызы бойынша алдыы крсеткішке сас, біра бл коэффициент аымды активтерді тар шеберімен, есептен оны аз тімділік жаы - ндіріс оры шыарыланда есептеледі. Осындай шыаруды логикасы орларды аз тімділігінде ана емес, ндіріс орын амалсыз ткізу жадайда алынатын ашалай аражат, оларды сатып аландаы шыындардан те тмен болуы. Коэффициентті тменгі алыпты шегіні баасы бірден кп немесе те. Бл коэффициент динамикасын талдаан кезде, оны згеру факторларына назар аудару ажет. Солай, егер ауыспалы тіділік коэффициентіні суі негізінде аталмаан дебиторлы арызды суімен байланысты болса, ксіпорын рекеті жаымсыз жаынан сипатталады.
Ауыспалы тімділік коэффициенті ашалай аражат, жеіл ткізілетін баалы ааздар жне дебиторлы арыздарды аымды міндеттерге атынасы ретінде есептеледі.
Абсолюттік тімділік коэффициенті ашалай аражат, жеіл ткізілетін баалы ааздарды аымды міндеттерге атынасы ретінде есептеледі. Бл крсеткіш ксіпорынны е ата тімділік критериі деп саналады; ысамерзімді несиелік міндеттерді ай блігі керегінде шыл тлене алатынын крсетеді. Талданан крсеткішті алыпты шектеуі 0,2-ден арты немесе те.