Айталау сратары

Зертханалы жмыс №13-14

 

Таырыбы: : Астеридтер класс тармаы - /Asteriidae/

Ала тымдасы - Solanaceae.

Крделі глділер тымдасы /Asteraceae/Сабаты масаты:

Ала тымдас сімдіктерді негізгі белгілерімен жне ызанак (помидор) сімдігіні вегетативтік жне генеративтік мшелерімен танысу.

ажетті материалдар:Ала тымдас сімдіктерді кеппешп даналары, тірі сімдіктер, жеміс трлері, аныктаыш кітап.

Жалпы тсінік

Ала тымдастарды кпшілігі - жабайы сетін біржылды немесе кпжылды шптесін немесе шала бталы сімдіктер. Олар бта, ааш трінде сирек кездеседі. Ала тымдастардын, жапыраы кбінесе сопаша ркен бойына кезектесіп орналасан ббе жапыратары болмайды, гл шоырлары шатырша немесе шашаталан алан трізді бйра, глдері дрыс пішінді, яни актиноморфты, сирек зигоморфты болып келеді. Глдері ос жынысты, бірігіп скен бес тостааншасы жне бірігіп скен жлдыз трізді жалпак клтесі болады. Клте жапырашаларыны тп жаы ыска ттікше тзеді. Глде андроцейі бес аталытан, ал гинецейі бір аналытан болады. стінгі жатын жемісі - жидек немесе ауашак.

Ала тымдас сімдіктер негізінен ш масатта сіріледі

1) Таамды: картоп, баклажан, ызана, брыш т.б.

2) дрілік: итжидек, сасы медуана, ара ала т.б.

3) сндік: жпар иісті темекі, петуния т.б.

сімдіктерді анытаанда жапыра, глдеріні, жемістеріні ерекшеліктеріне арайды.

Ала тымдас сімдіктерге мысал ретінде ызанаты –Lycopersium esculentum(помидорды) алып арайтын болса ( 1 сурет): мдени трінде ке таралан, табии трі тек Перуде седі.

Биіктігі 60 см болатын бір жылды, ткір иісті, шптесін сімдік. Тамыр жйесі кідік тамыр. Сабаы тік, бтаталан. Жапыратары кезектесіп орналасан, тілімделген, ббе жапыратары болмайды.

1 – сурет. ызана, (помидор): А - гулді-жемісті ркені; Б - гл; В -андроцей; Г - клтесіз жне андроцейсіз гл; Д - жидек трізді жеміс шоырыны клдене жне зыннан кесіндісі.

Глдері майда, сары тсті шаша глшоырына жиналан, симметриясы актиноморфты. Глсерігі осарланан. Тостааншасы жасыл, тбінен бірігіп скен 5-10 тостаанша жапырашадан трады, клтесі тп жаынан бірігіп скен, жоары жаынан иілген 5-10 шкір клте жапырашалардан трады. Андроцейі 5-10 аталытан трады, аталытары бір-біріне жанаса сіп, ттік трізді крінеді. Гинецейі синкарпты, 2-10 жеміс жапырашадан трады. стігі жатын, екі немесе кп ялы, кптеген тым брлері болады, аналы мойны зын, аналы аузы екіге айрылан. Гл формуласы:

*Са(5-10) Со(5-10) А(5-10) G(2-10)

Жемісі - ызыл немесе сары тсті етті шырьшды жидек.

 

 

Тапсырма

1. Тірі сімдіктерден немесе кеппешп даналарынан раушанглділер тымдас сімдіктерді вгетативтік мшелерін сипаттау.

2. Глдерінен тостааншасыны, клтелеріні біріккен, бірікпегені, санын, гл симметриясын анытау.

3. Глдерінен аталык, аналы рылыстарын, санын анытау.

4. Жемістер коллекциясынан ала тымдас сімдіктерді жеміс трлерін табу.

5. ызанак (помидор) сімдігіні вегетативтік мшелеріні, гліні суреттерін салу.

6. Ала тымдас сімдіктерді анытап, гл формуласын калыптастыру.

7. айталау сратарына жауап бере отыръп, салан суреттеріне талдау жасау.

айталау сратары

1. Ала тымдастарына андай сімдіктер жатады?

2. Ала тымдастарды андай айырым белгілері бар?

3. Ала тымдас сімдіктерді адай масаттар шін сіреді?

4. Гліндегі тостаанша, клте, аталы, аналытарды андай ерекшеліктері бар?

5. Жемістері андай болып келеді?

6. ызанаты вегетативтік мшелері жне глі андай рылысты болады?

7. ызанакты жемісі андай жне гл формуласын жазып крсетідер.

8. Жергілікті жерде ала тымдас сімдіктерден андай сімдіктер седі?

9. Алка тымдастарды бріне орта андай белгілері бар?

 

 

Дебиеттер

1. М. Мкенова. Ботаника курсыны практикумы. Алматы 2000.

2. . метов. Ботаника. Алматы 2005.