Кк- жасыл бардырлар. Жасыл бардырлар.

Зертханалы жмыс № 1

ажетті материалдар: суда сірілген балдырлары бар жне топыра тнбасы бар стакан.

Жалпы тсінік:

Кк жасыл балдырлар біржасушалы, ауымды, кпжасушалы, жіп трізді азалар, оларды 1500-2000 а жуы трлері бар. Баса балдырлардан жасуша рлысыны ерекшелігі, пигменттерді рамы, тіршілік ортасыны згешеліктері арылы айырылады. Жасуша абышасыны рамында ондай кілегейленетін пектин, тек кейбіреулерінде ана целлюлоза болады. Жасуша органоидтара блінген. Жасушалар мынадай абаттар болады: шеткі боялан абаты – хромотоплазма, ортаы тссіз- орталы плазма абаттары. Хромотоплазма абатыны рамында жасыл хлорофилл, кк - фикоциян, ызыл фико-эритрин ызылт сары – каротин пигменттері болады, осыан байланысты оларды тсі кк жасылдан сарыш, клгін, ызылт, кгілдір кейде тіпті ара тстер болады. Орталы плазма бліміні атаратын ызметі жаынана жасуша ядросына жаындайды. Бл абатта ядроны рамына кіретін ДНК элементі бар, ядрода болатын хромотин жіпшелері болады. Жасуша шырыны бар вакуолдері есейген жасушаларда ана пайда болады. Оны пайда болуы жасуша тіршілігін жоюа кеп соады. Оны есесіне кк-жасыл балдырларды жасушаларында азотпен толы газ вакуолі болады. ор заты ретінде гликопротеид, валютин жне анабинин жиналады. Кк жасыл балдырлар фотосинтезді нтижесінде афтотрофты жне оршаан ортасынан органикалы заттарды сііру арылы гетеротрофты оректенеді.

Кк-жасыл балдырларда озалыш талшыті кезеі жне жынысты кбею болмайды. Кбею біржасушалы трлерінде жасушаны те екіге, ауымдыларында ауымны ыдырауы, жіп трізді трлерінде жіпті не гормоногияа бліну арылы болады. Эндо жне экзоспораларарылы жыныссыз да кбейеді. Арнайы озалыс мшесі боланымен бларда озалыс байалады, ол сырты мембранада абатты толын трізді жиырылуы мен кілегейді блінуіне байланысты болуы ммкін. Кк жасыл балдырлар екі класа блінеді: хрооккалар, гормоногониялар.

Хрооккалар – chrooccaphyceae класы. Класты кілдері ауымды, сирек біржасушалы бос жататын кей жадайда субстракта бекініп тіршілік ететін азалар жатады. ауым кілегейлі кпшілік жадайда ауымды райтын жасушалар ретссіз орналасады, кейде жіптсінді болып келеді. ауымдарды клемді, не пластинка пішінді. ауым жасушаларды цитоплазмалары болмайды. эндоспора экзоспора жне гетероцистері жо.

Хрооккалар – chrooccaycales атары бл атардаы біржасушалы ауымды азалара жатады. ауымды жасушалар кпшілік уаытта ретсіз орналасады. Жасушаны жай екіге блінуі жне аналы жасушаларыны са жасушалара блінуі арылы кбейеді.

Хрооккалар – chroococus атарыны кілі хроококк – біржасушалы дгелек пішінді аза. Кейде жасушалар блінгенннен кейін ажырасып кетпей; кілегеймен оршалып ауым трінде алып ояды. Блар ылалды топыраты жерлерде, тщы апайтын суларда кездеседі.

Гормоногониялар-Hormogonophyceae класы. Бл класа табиатта ке тараан жіптесін кпжасушалы жне ауымды азалар жатады. Жіптесінді жасушалары бір-бірімен плазмадесмалар арылы байланысып жатады да трихомалар тзеді. Трихомалары жалааш немесе кілегейлі абышамен апталан. Гетероцисталары біреулерінде болса екінші бірулерінде болмайды. Гармогония сирек споралар арылы кбейеді.

Осцилляторлы Oscillatoris арыны кілі – осциллятория – Oscillatoria, бл кпжасушалы тарматалан жіптесінді балдыр.

Жіпшесі бір атар орналасан цилиндр пішінді жасушалардан трады да, жіптері жіішке келеді. рбір жіпшесі ядросыз са біртекті жасушалардан жне хромотофордан трады. Ішкі ашыл блігі – орталы плазмасы нуклеин ышылдарынан, ал сырты кгірт абаты –пигментті, циоплазманы сырты абатында гликогенні са тйірлері болады.

 

 

Носток –Nostoc р трлі жне клемді ауым. ауым кілегейлі шар пішінді жасушаларды монша трізді тізбектеліп келуінен ралады. Біркелкі вегетативті жасушаларды арасында ірі жасуша – гетероцисталар болады. Гетероциста маындаы тізбектер жеке бліктерге – гормоногониилерге айырылып кетеді, яни носток осылай вегетативті кбееді. Носток табиатта кп тараан. Бл батпаа айналып келе жатан клдерде, апайтын суларда, шлді далаларда, ыналарды арасында р трлі пішінді кілегейлі ауым трінде жиі кездеседі.

Кк жасыл балдырларды анабена – Anabaenas, спирулина- Sperulina, ривулярия - Rivularia, глеокапса - Gleocapsa т.б. кілдері бар.

 

Тапсырма

1. Топыра тнбасы бар стакандаы судан уаытша препарат дайындап, осцилятория балдырын тауып, оны жасушаларын арап, озалысын баылап, суретін салу.

2. Балдырлары бар судан препарат дайындап, носток балдырын іздестіріп, крінген носток балдырынан гетероциста жасушасын кру, суретін салу.

3. Гл сіп тран мыраларды абыраларындаы жасыл абыршатардан препарат дайындап, хроококк балдырларыны ауымдылыын баылау, хроококк балдырыны суретін салу.

4. айталау сратарына жауап бере отырып, салан суреттеріне талдау жасау.

 

айталау сратары

1. Кк-жасыл балдырларыны андай тіршілік трлері бар?

2. Кк-жасыл балдырлар денесінде андай пигменттер кездеседі?

3. Кк-жасыл балдырларда андай ор заттары жиналады?

4. Кк- жасыл балдырларды баса балдырлардан андай ерекшелігі бар?

5. Гетероцист пен споралар андай ызмет атарады жне негізгі ерекшелігі неде?

6. Кк жасыл бардырларды кбею ерекшеліктері неде?

7. Фотосинтез былысы алай жреді, тіршілік ерекшеліктерін алай тсіндіруге болады?

8. Хроококк, осциллятория, носток балдырларыны андай састытар жне айырмашылытары бар?