айталау сратары
Зертханалы жмыс №9
Такырыбы: Жабы тымдылар блімі - Magnoliophyta.
Магнолиидтер класс тармаы / Magnoliidae /
Ранункулидтер класс тармаы /Ranunculiidae/
Сабаты масаты: Дара жне осжарнаты сімдіктерді айырым белгілерімен жне жабытымды сімдік-терді даму кезедерімен, сімдіктерді анытаумен танысу.
ажетті материалдар: Дара жне осжарнаты сімдіктерді. кеппешп даналары, анытаыш кітап.
Жалпы тсінік
Жабы тымды сімдіктерді негізгі ерекшелігі – гліні, жемісіні болуы, глінде аналыты болуы. Спорофиттегі споралар трі згерген ркен - глдерде пайда болады. Микроспоралар - тозааптаы тоза ясыда, ал мегаспоралар аналы тйініндегі тым брінде дамып жетіледі.
Жабык тымды сімдіктерді тіршілік трлері - ааш, лианалар, бталар, шптесін (кп, екі жне бір жылды) болып келеді. Бларды тіршілік кезеі екі-ш жмадан бірнеше сындаан жылдара дейін созылады.
Жабы тымдылар екі класа блінеді: дара- жне осжарнаты сімдіктер болып. Екі класты мынадай айырым белгілері бар:
| осжарнатылар | Даражарнатылар |
| 1. рыта екі тым жарнаы болады. 2. ры абышасынан негізгі тамыр седі, одан жанама тамырлар сіп шыады, тамыры жуандайды, тамыр жйесі кіндік тамыр болады. 3. Сабаы су барысыда жуандайды, йткені ткізгіш шотары ашы, клдене кесінділерінде олар шебер болып орналасады. 4. Жапырактары жай жке крделі, торлы жйкелі. 5. Гл компонентіндегі гл бліктері бесеу, сирек тртеу. | 1. рыта бір тым жарнаы болады. 2. ры абышасы алашы су барысында ліп алады негізгі тамырды орнына осалы тамырлар се бастайды тамыры жуандамайды, тамыр жйесі шашаты болады. 3. Сабаы жуандамайды, ткізгіш шотары тйы, клдене кесінділерінде шотар ретсіз орналасады. 4. Жапыратары жай, параллель немесе доал жйкелі. 5. Гл компонентіндегі гл бліктеріні саны шеу. |
Бл белгілерді сімдіктердін жалпы белгілері ретінде алуа болады, кейбір белгілері кейбір трлерінде ауысып келуі ммкін, сондытан барлы ерекшеліктеріне арап анытау керек.
Анытаыш кітапта сімдікті тымдасын, туысын, трін анытауа болады, бл дихотомиялы белгілеріне арай растырылан. Белгілер сатыдан трады, олар цифрмен крсетіледі (1, 2, 3 жне т.б.), бл екі блімнен, кейде ш блімнен трдады - теза, антитеза, синтез деп аталады. Анытау бірінші сатыдан басталады: тезаны жне антитезаны окып шыады, бір-біріне салыстырып анытайтын сімдікке келетін белгілерін тандап алады. Сйкестендіріліп алынан тезанын не антитезаны соыда цифр трса ода анытауды сол цифр крсетілген сатыны арау керек. Мдай анытауды одан рі жргізе береді, тек тымдас аты жазылан жерде токталынады.
Тымдасты атыны жанындаы цифры кестедегі туысты анытауда ай бетті арау керек екедігін крсетеді. Туысты анытауда да бір сатыдан, екінші сатыа ауыса береді, тек туысты белгілері сйкес келген жерде тотап, туысты атыны тсыдаы цифрі трді анытауды крсетеді. Трді де осы ретпен анытайды. 
Тапсырма
1. сімдіктердін блмеде сіп тран жне кеішешп даналарынан дара жне ос жарнатылар класына жататындарын іріктендер.
2. андай белгілеріне арап осжарнатылар ласынын сімдіктерін даражарнатылар класыны сімдіктерінен ажыратуа болатынын анытау.
3. Кітаптан немесе кестеден жабы тымды сімдіктерді даму кезеіні суретін салу.
4. Дара жне осжарнатыларды айырым белгілерін крсететін кесте растыру.
5. Анытаыш кітапты пайдалана отырып, сімдіктерді кеппешп даналарынан немесе блме сімдіктерінен тымдасын, туысын, трін анытауды йрену.
6. айталау сратарына жауап бере отырып, салан суреттеріне талдау жасау.
айталау сратары
1. Жабы тымды сімдіктерді андай ерекшеліктері бар?
2. Жабы тымды сімдіктерді андай белгілеріне байланысты классификациялайды?
3. Жабы тымды сімдіктерді аталы, аналы гаметофиттеріні рылыстары андай жне ай жерде дамып жетіледі?
4. Тым, жеміс неден пайда болады?
5. Дара жне осжарнатыларды андай айырым белгілері бар?
6. Анытаыш кітапты алай пайдалануа болады?
7. андай сімдіктерді анытадындар жне анытау жолдарын крсетіндер.
8. Гл формуласын алай крастыруа болады?
Дебиеттер
1. М. Мкенова. Ботаника курсыны практикумы. Алматы 2000.
2. . метов. Ботаника. Алматы 2005.