Балабашаны арнайы топтарындаы, сйлеу тіліні кемістігі бар балалара арналан мектепке дейінгі мекемелердегі жмыс

Арнайы топтарда тзету жмысын оды йымдастыру сйлеу тіліні бзылысы аншалыты дрыс жне уаытылы зерттелгеніне, ауырлыына жне тзету сабатарыны басталуына байланысты.

Сйлеу тілі бзылыстары бар балаларды уаытында айындап, оларды топтара дрыс блу жне арнайы оыту – балаларды оыту мен трбиелеуде оды нтижелерге ол жеткізуге ммкіндік береді жне оларды мектепте ары дамып оуына жаымды жадайлар туызады.

Сйлеу тілі бзылыстары бар балалара арнайы мектепке дейінгі мекемелерде сйлеу тіліні трлі ааулытары бар балаларды дифференциалды трде оыту жне трбиелеу іске асырылады.

Сйлеу тіліні ртрлі бзылыстары бар балаларды оыту жне трбиелеуде дифференциалды кзарасты іске асыру шін, мектепке дейінгі мекемелерде топтар рылады:

- жалпы сйлеу тіліні дамымауы бар балалара арналан (3-6 жас);

- сйлеу тіліні фонетика-фонематикасы жетілмеген балалара арналан топтар (5-6 жас);

- жеке дыбыстарды айту бзылыстары бар балалара арналан топтар (5-6 жас)

- ттыпасы бар балалара арналан топтар (2-6 жас).

Сйлеу тіліні бзылыстары бар балаларды арнайы ббекжай– балабашаларына, балабашалара жне жалпы білім беру балабашаларыны жеке топтарына іріктеу жне топтарды топтастыру МППК отырысында тмендегідей аидаларды ескере отырып жасалады:

1. Сйлеу тілі бзылыстары бар балаларды баса ааулытардан ажырату (мектепке дейінгі мекемелерге сйлеу тілі бзылыстары бар балалар тек есту абілеті алыпты жне зияты сатаулы болан жадайда ана абылданады). Сйлеу тілі бзылыстары бар аыл-ойы кем балалар, зиятында бзылыстары бар балалара арналан мектепке дейінгі мекемелерге абылданады, себебі оларды сйлеу тіліні кемістіктері зиятты біріншілік бзылысымен крделенген екіншілік кемістік болып табылады. Дрыс диагностикалауда біріншілік жне екіншілік ааулы тсінігі те маызды екенін ескеру.

2. Жас ерекшелігін ескеру аидасы. Балабашалар, ббекжай–балабашаларына, жалпы білім беру балабашаларындаы жеке топтара сйлеу тілі бзылыстары бар 2-7 жастаы балалар абылданады, бір топа жастары бірдей балалар абылданады. Мысалы, кішкентайлар тобына – 2-3 жастаы, 2-ші кішкентайлар тобына – 3-4 жастаы, ортаы топа – 4-5 жастаы жне мектепалды даярлы тобына – 6 -7 жастаы.

3. Сйлеу тілі кемістігіні ауырлыына сай балаларды дифференциалды трде оыту аидасы.

Топтара толытыру педагогикалы классификация негізінде іске асады. Сйлеу тілі бзылыстарыны ртрі бар мектеп жасына дейінгі балалар сйлеу тіліні даму дегейіні састыы (фонетика, лексика, грамматика, байланыстырып сйлеуі) бойынша бір топа біріктіріледі. Мысалы, ЖСТД топтарына алалия, афазия, ринолалия, дизартрия бзылыстары бар балалар абылданады, біра жас бойынша жне сйлеу тіліні даму дегейі бойынша топтастырылады. Сйлеу тіліні фонетика-фонематикасы жетілмеген балалар топтарына ринолалия, дизартрия, дислалия бзылыстарымен, біра сйлеу тілі даму дегейі бірдей балалар абылданады. Ттыпасы бар балалара арналан топтара – ттыпасы бар балалар абылданады.

Балаларды іріктеп топтара топтастыру кезінде МППК мшелеріні алдында тмендегідей міндеттер трады:

8. Сйлеу тіліні бзылыстары бар балалара арналан мектепке дейінгі мекемелерге баланы сйкестігін белгілеу.

2. Баланы ай топа жіберу керектігі туралы.

3. Оытуды андай мерзіміне жіберу ажет.

ЖСТД, дизартрия, ринолалия, алалия, афазисы бар балалар 2-3 жыла (жасына жне сйлеу тіліні даму дегейіне байланысты) жіберіледі:

- ФФЖ балалар оытуды 1 жылына;

- жеке дыбыстарды айту бзылыстары бар балалар жарты жыла;

- ттыпасы бар балалар -1 жыла.

Белгіленген уаыт аяталанда оуды жаластыруды ажет ететін балаларды ПМПК мшелері айталап тексереді. Оытуды мерзімін жаластыруа ааулыты ауырлыы, соматикалы лсіздігі, науастыына байланысты сабатара атыспауы сияты объективті себептер негіз болады.

Топа абылданбауды себептері:

Арнайы балабашаа (топтара) тмендегідей балалар абылданбайды:

а) есту абілеті заымдалан балалар;

) аыл-ойы кемдігіні салдарынан болан сйлеу тілі дамымаан балалар;

б) ояншы ауруы жиі стайтын балалар;

в) тірек-имыл аппараты бзылан балалар;

г) тртібі крделі психопатияа сас балалар;

) зіне-зі ызмет крсете алмайтын мгедек балалар;

д) жалпы білім беру балабашасына тіркеуге сай келмейтін балалар;

Топ рамыны саны сйлеу тіліні крделігімен белгіленеді. Сондай-а жалпы сйлеу тілі дамымаан, ттыпасы бар балалара арналан топтардаы балалар саны 10 бала, фонетика-фонематикасы жетілмеген балалара арналан топтарында – 12 бала, жеке дыбыстарды айту бзылыстары бар балалар тобында - 15 бала.

Жалпы сйлеу тілі дамымаан балалар топтарында балалармен жалпы білім беру мектебінде немесе сйлеу ммкіндіктері шектеулі балалара арналан мектептерде оытуа дайынды жмысы жргізіледі.

Фонетика-фонематикасы жетілмеген балалар топтарында жне жеке дыбыс айту бзылыстары бар балалара арналан жалпы білім беру мектебінде оытуа дрыс дайынды жргізіледі. Ттыпасы бар балалара арналан топтарда балаларды жалпы білім беру мектебінде немесе ауыр тіл кемістігі бар балалара арналан мектептерде оытуа дайынды жргізіледі. Сйлеу тілі кемістігі тзеле салысымен балалар жалпы білім беру балабащаларына ауыстырылады.

Балалар топа келген алашы екі аптада оны сйлеу тіліне логопедиялы тексеру жргізіледі. Баланы фразалы сйлеу тілі бар-жоы айындалады, сйлеу тілін тсінуіне, лексикалы, грамматикалы талдауа, дыбысты талдау, жинатау жасауа дайындыы, фонетикалы нделуіне, сзді буынды рамыны алыптасандыы артикуляциялы аппаратты рамы мен алыптылыына назар аударылады.

Тексеруді аятап, логопед топ трбиешілеріне р баланы сйлеу тілі дамуыны негізгі кемістіктері (сйлеу тілі дамуында айтарлытай ауытулары бар балаларды), ерекшеліктері туралы айтып, сіресе тзете оыту мазмны туралы тиянаты трде тсіндіреді. Логопед оытуды р кезедерінде балаларды сйлеу тіліне ойылатын талаптарды белгілейді. р педагог дыбысты ате айтылуы, сйлеу тіліндегі аграмматизмдер неден тратынын жасы тсініп, сйлеу тілі бзылысыны сипатын, сйлеу тілі дамуыны динамикасын наты білуі керек.

Оу жылы бойы логопед тмендегідей жаттар толтырады:

а) жмысты алдын ала жоспары;

) топты, шаын топты, жеке сабаты жоспарлары;

р баламен жргізілетін сабатара арналан жеке дптер бастап, апта сайын (айына бір реттен кем емес) логопед тзету жмысын жоспарлайды, кнделікті тзету саатында кнні 2 жартысында трбиеші баланы тапсырманы орындауын белгілеп отырады.

Алдын ала жоспар ранда логопед ескеруі керек:

1) трбиешілермен гімелесу, кеестер жргізуді;

2) логопедті ересектер жне мектепалды даярлы топ балаларыны сйлеу тілін тексеруді;

3) логопедтерге, жалпы білім беру жне тзету топ трбиешілеріне арналан ашы логопедиялы сабатар жргізуді;

4) ауыр тіл кемістігі бар балаларды, баса мамандарды шаырып (психоневролог, трбиеші, музыка жетекшісі) кеес алып тексеру;

5) педкеестер, семинар, кеестер, дістемелік бірлестіктерге, жиындара, конференцияа атысу;

6) ата-аналармен байланыс, жеке гімелесулер, ата-аналарды йымдастыру; жиналыстар ашып, ата-аналарды атысуымен балаларды мектепке шыарып салуды йымдастыруды т.б.

р топты сабаа жоспар ру міндетті трде болуы керек.

Жоспарда саба таырыбын, масатын, рал-жабдытарын, жру барысын белгілеу керек. Трбиеші сабаа атысып, балаларды жіберген ателерін жазып, талдап, есепке алу баанында жазады.

Логопедпен трбиеші арасындаы байланыс дптерін логопед жргізеді. Дптерге логопед жеке баламен (кніне 3-6 бала) трбиеші тзету саатында орындайтын тапсырмаларды жазып ояды. Тапсырмаларды барлы трлері балалара таныс болып, трбиешіге бден тсіндірілуі керек. Есепке алу баанына трбиеші балаларды материалды алай мегергенін, кім жне не себепті иналанын жазып ояды.

Жыл соында логопедтер жргізілген жмысты тиімділігі жнінде есеп жазып, аа логопедке ткізеді, ал ол білім беру басармасына жалпы есеп береді.

Кейінгі уаытта жалпы білім беру балабашаларында логопедиялы кабинеттер ашылуда. Логопед дыбыс айтуыны бзылыстары бар балалара амбулаторлы абылдау типі бойынша кеес беру-тзету кмегін береді.