Трішілік- Гомотиптік реакциялар

Гомотиптік реакциялар-бір трге жататын дара организмдер арасындаы зара рекеттер. Бірлесіп тіршілік еткен жадайда жануарлар мен сімдіктерді тіршілік рекеттері кп дрежеде популяция саны мен тыыздыына туелді болады. Сол себепті топ жне масса эффектісімен байланысты былыстарды мні лкен.

Топ эффектісі дегеніміз - топты зіні жне топ рамындаы организмдерді саныны дара организмдерді мінез-лына, дамуы мен кбеюіне ыпалы.

Кптеген бунаденелілер (ара секіртпе, тараан, шегіртке) жеке дара тіршілікпен салыстыранда, топ ішінде бірнеше арынды метаболизмге ие болып, тезірек сіп жетіледі. Бірлесіп тіршілік еткенде азы іздеп табу, сол сияты жауларынан орану оай болады. йір болып біріккен асыр жеке жрген асыра араанда, ірі жануарларды олжалауа анарлым абілетті.

Масса эффектісіні топ эффектісінен айырмашылыы, ол бір тр особьтарыны бірін бірі сезінумен байланысты емес.

Масса эффектісін особьтарсаны жне популяция тыыздыы артан кезде тіршілік ету ортасында пайда болатын организмдер туындатады. детте, масса эффектісі жануарларды кбею абілетіне, су жылдамдыына, тіршілік ету затыына жаымсыз сер етеді. Мысалы, н зауза оызыны популяциясы дамыан кезде, нда экскременттер, тлеу абытары жиналып алады, осы жай жндіктерді тіршілік ету ортасы ретінде нны нашарлауына келеді.

Топты жне массалы эффектілер, популяция санын кері байланыс принципі бойынша реттейтін популяция тыыздыына туелді деп аталатын факторлармен бірлесіп, популяциялар саны динамикасында ерекше маызды роль атарады.

Гомотиптік реакциялара топты жне масса эффектілерінен баса, бір тр особьтары арасындаы рекеттерді жне бір формасы- тр ішіндегі бсекелестік жатады. Бсекелестікті барлы тріне атысты бір ереже бар: бсекелестерді мтаждары нерлым сас болса, бэсекелестік сорлым шиеленісе тседі.

Бсекелестікті негізгі екі трі - тікелей жне жанама бсекелестік болады.

Тікелей бсекелестік особьтарды бір-біріне тікелей ыпал етуі арылы жзеге асады. Мысалы, жануарлар арасындаы кшті атыыстар кезі немесе сімдіктер мен микроорганизмдерді токсиндер бліп шыаруы.

Жанама бсекелестік - особьтарды тікелей рекеттесуін ажет етпейді. Ол аралы буындар арылы ртрлі жануарларды бірдей жне міндетті трде шектеулі болатын ресурстарды пайдалануынан туады. Сондытан ондай бсекелестікті, кейде пайдаланушылы бсекелестік деп атайды.

Тр ішіндегі бсекелестікті негізгі объектісі энергия боландытан, сімдіктер арасында крес жары шін болады. Тым жиі скен сімдіктер бірін-бірі клекелейді.

 

Биогеоценоз (био..., гео... жне гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету жадайлары сас, белгілі аумата сетін зара байланысты трлерді (популяцияларды) тыныс-тіршілік ортасы.

Биогеоценоз терминін 1940 ж. орыс алымы В.Н. Сукачев сынан. ылыми дебиетте биогеоценозды экологиялы жйе деп те атайды. Дара басты зат алмасу жне энергия абылдау процестері биогеоценоз популяциялары арасындаы байланыстарды негізін райды. оректену дісіне арай барлы тірі организмдер автотрофты организмдер жне гетеротрофты азалар болып блінеді. [1]

Биогеоценоздаы зат айналымы тіршілікті пайда болу процесінде алыптасып, тірі табиат эволюциясыны дамуы нтижесінде крделене тседі. Сондай-а, биогеоценозда зат айналымы болу шін экожйеде анорганикалы заттардан органикалы заттар тзетін жне Кн сулесіні энергиясын баса трге згертіп, сол органикалы заттарды пайдаланып, оларды айтадан анорганикалы осылыстара айналдыратын организмдер болады. Биогеоценозды негізін продуценттер, консументтер, редуценттер райды.

Биогеоценозды жне онда тіп жатан процестерді сипаттайтын крсеткіштер:

· трді алуан трлілігі (осы биогеоценозды райтын сімдіктер мен жануарларды трлеріні саны);

· популяция тыыздыы (бір трді аудан немесе клем бірлігіне келетін дара бастар саны);

· биомасса.[2][3]

Биогеоценоз 2-ге блінеді.

1. Табии биогеоценоз (тоан, орман, т.б.) — табии срыпталу нтижесінде алыптасатын здігінен реттелетін крделі де траты биологиялы жйе.

2. Жасанды биогеоценоз — трлі агрономиялы дістерді олдану нтижесінде алынан агроценоздар. Бан олдан жасалатын шалындытар, егістіктер мен жайылымдар, олдан отырызылатын ормандар жатады.[4]

Биоценоз алып жатан абиотикалы орта аймаы биотоп яни, биоценоз тіршілік ететін орта деген ымды береді (лат.биос - мір,топос – орын).

3. Биоценоздаы бір трді кілдері биотикалы атынастарыны кптеген формалары оларды бірлестіктегі мірлеріні негізгі жадайларын, оректерін табу жолдарын жне жаа кеістікті иемдену ммкіншіліктерін (конкуренттілік, комменсализм, жыртыш – жбірленуші жне т.б.) анытайды

4. рбір бірлестіктегі жеке трлерге жататын дараларды зара жне оларды баса трлер популяцияларымен арым-атынасын, дамуы мен алмасуына айналадаы орта жадайларыны тигізетін серін зерттеу де – экологиялы міндеттерді бірі

5. В.Н.Беклемишевті трлер арасындаы биоценоздаы биотикалы атынастар мынандай трт типке блінеді:

6. а) трофикалы, б) топикалы в)фористік г)фабрикалы.

7. Трофикалы байланыс бір трді екінші трмен, тірі немесе лі кйінде,содай –а тіршілік ету шін ажетті таамдар трінде оректенуі кезінде туындайды.

8. Топикалы байланыс бір трді тіршілік ету барысында екінші трді кез келген жаынан, физикалы немесе химиялы тіршілік ортасыны згеріске шырауынана туындайды.

9. Форикалы байланыс бір трді екінші трді таралуына атысунан туады. Транстортировкалы тасымалдаушы ролін жануарлар атарады.ртрлі сімдіктерді тымдарын, спораларын, тозадарын жануарларды тасымалдауы зоохор деп, ал баса са жндіктермен тасымалдануы – форезия деп аталады (форас – латынша сырта шыару дегенді білдіред).

10. Фабрикалы байланыс бір трді з ажеттілік рал жабдытарына (фабрикациясына) баса бір трді шыару німдерін, тірі немесе алды тріндегі, кейде тіпті тірі особтарында пайдалануды айтады.

11.

12.

13. Боиценозды рылымы

14. Кез келген жйені рылымы – оны блімдеріні байланысы мен атынастарыны задылытарында. Биоценозда рылымы кпжата,олар мынандай аспектыларды бледі.

15. Биоценозды трлік рылымы – бл ондаы ртрлі трлерді оларды санды немесе массалы атынасы. Биоценозды бай жне кедей трлерін бледі.

16. Жеке трлерді ролін анытау шін оларды санды сапасын анытап, сана жргізіп алады:

17. Трді те кп болуы –бір трді белгілі бір аудан клемінде аншалыты жинаталуында, мысалы, шаянтектестерді 1 дм³ суда немесе тоандардаы саны.

18. Кездесетін жиілігі биоценоздаы сол трді аншалыт ы біртекті немесе ртрлі тарлуында.

19. Доминантталу крсеткіші – арастырылып отыран бір трді топтаы барлы трлерді жалпы санына ара атынасымен лшенеді.

20. Биоценозды кеістіктік рылымы оны сімдіктік бліміні – фитоценоз, жерсті жне жерасты сімдік массаларыны осындысымен аныталады.

21. Фитоценоз шін ярусты жне мозаикалы осылыс тн.

22. Ярусты дегеніміз –жерсті сімдіктеріні бірнеше абаттаы таралуы (ааштекті, бталы, шптесін жне мктектілер ярусы) жне басалар.

23. Мозаикалыа - сімдіктерді горизонтальды баыттаы таралуы (микротоптардаы,микроценоздар,микрофиценоздар,парцелдар жне т.б.).

24. Биоценозды экологиялы рылымы.Биценозды бірлестікті экологиялы рылымын сипаттайтын трлі типтері азаны экологиялы топтарыны атынасы мен аныталады.

 

 

Табиатты орау - азіргі кезде мір срушілер ана емес сондай-а, болаша рпатарды да денсаулыы мен хал-жадайы дрыс жне з уаытындаы шешімдерге туелді болатын азіргі кездегі мселелерді бірі.[1]

Табиатты орау - бл табии жер жне су ресурстарын тымды пайдаланып, сатауды жне дайы сіруді амтамасыз етуге баытталан мемлекеттік, оамды, кімшілік-шаруашылы, техникалы-ндірістік, экономикалы жне зады шаралар жйесі. азастанны табии ресурстарын орау жне тымды пайдалану. азастан Республикасыны Мжілісі жне кіметінде табиатты орауды кшейтуге, республикамызды табии ресурстарын дайы сіруге баытталан біратар занамалы актілер абылданып, пайдаланылуда. рбір облыстарды жанында осы актілерді орындалуын баылайтын арнаулы мекемелер бар. Республикада табиат орау прокуратурасы рылды. Ол азастан Республикасыны табиат орау туралы задарыны орындалуын ата кадаалайды. азастанда мемлекеттік йымдар торабы рылан, оларды ызметі бірегей рамды флоралар мен фауналары бар лкен ауматы барынша за сатауа арнайы баытталан. Бл йымдар - орытар, лтты табии саябатар жне ерекше оралатын ауматар. азастан Республикасында 2003 жылы ерекше оралатын 25 аума бар деп есептеледі, оларды орытары 10, табии лтты саябатары - 10. Бл табиат орау мекемелері шамамен 3 млн гектар аудана орналасан.

Мазмны

[крсету]