Детте, Парламент сессияларын ашады; 28 страница

Бап

1. азастан Республикасыны азаматы жасына келген, науастанан, мгедек болан, асыраушысынан айырылан жадайда жне зге де зады негіздерде оан е тменгі жалаы мен зейнетаыны млшерінде леуметтік амсыздандырылуына кепілдік беріледі.

2. Ерікті леуметтік сатандыру, леуметтік амсыздандыруды осымша нысандарын жасау жне айырымдылы ктермеленіп отырады.

Ескерту. 28-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.03.12 N 3/2 аулысымен.

Бап

1. азастан Республикасы азаматтарыны денсаулыын сатауа ыы бар.

2. Республика азаматтары замен белгіленген кепілді медициналы кмекті клемін тегін алуа хаылы.

3. Мемлекеттік жне жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-а, жеке медициналы практикамен айналысушы адамдардан аылы медициналы жрдем алу зада белгіленген негіздер мен тртіп бойынша жргізіледі.

Бап

1. Азаматтарды мемлекеттік оу орындарында тегін орта білім алуына кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.

2. Азаматты мемлекеттік жоары оу орнында конкурсты негізде тегін жоары білім алуа ыы бар.

3. Жеке меншік оу орындарында аылы білім алу замен белгіленген негіздер мен тртіп бойынша жзеге асырылады.

4. Мемлекет білім беруді жалпыа міндетті стандарттарын белгілейді. Кез келген оу орныны ызметі осы стандарттара сай келуі керек.

Бап

1. Мемлекет адамны мір сруі мен денсаулыына олайлы айналадаы ортаны орауды масат етіп ояды.

2. Адамдарды мірі мен денсаулыына атер тндіретін деректер мен жадаяттарды лауазымды адамдарды жасыруы заа сйкес жауапкершілікке кеп соады.

Бап

азастан Республикасыны азаматтары бейбіт рі арусыз жиналуа, жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, шерулер ткізуге жне тосауылдара труа хаылы. Бл ыты пайдалану мемлекеттік ауіпсіздік, оамды тртіп, денсаулы сатау, баса адамдарды ытары мен бостандытарын орау мдделері шін замен шектелуі ммкін.

Бап

1. азастан Республикасы азаматтарыны тікелей жне з кілдері арылы мемлекет ісін басаруа атысуа, мемлекеттік органдар мен жергілікті зін-зі басару органдарына тікелей зі жгінуге, сондай-а жеке жне жымды тініштер жолдауа ыы бар.

2. Республика азаматтарыны мемлекеттік органдар мен жергілікті зін-зі басару органдарын сайлауа жне олара сайлануа, сондай-а республикалы референдума атысуа ыы бар.

3. Сот іс-рекетке абілетсіз деп таныан, сондай-а сот кімі бойынша бас бостандыынан айыру орындарында отыран азаматтарды сайлауа жне сайлануа, республикалы референдума атысуа ыы жо.

4. Республика азаматтарыны мемлекеттік ызметке кіруге те ыы бар. Мемлекеттік ызметші лауазымына кандидата ойылатын талаптар лауазымды міндеттерді сипатына ана байланысты болады жне замен белгіленеді.

Ескерту. 33-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен.

Бап

1. ркім азастан Республикасыны Конституциясын жне задарын сатауа, баса адамдарды ытарын, бостандытарын, абыройы мен адір-асиетін рметтеуге міндетті.

2. ркім Республиканы мемлекеттік рміздерін рметтеуге міндетті.

Ескерту. 34-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

Зады трде белгіленген салытарды, алымдарды жне зге де міндетті тлемдерді тлеу ркімні борышы рі міндеті болып табылады.

Бап

1. азастан Республикасын орау - оны рбір азаматыны асиетті парызы жне міндеті.

2. Республика азаматтары зада белгіленген тртіп пен трлер бойынша скери ызмет атарады.

Бап

азастан Республикасыны азаматтары тарихи жне мдени мраларды саталуына аморлы жасауа, тарих пен мдениет ескерткіштерін орауа міндетті.

Бап

азастан Республикасыны азаматтары табиатты сатауа жне табиат байлытарына ыпты арауа міндетті.

Бап

1. Адамны жне азаматты ытары мен бостандытары конституциялы рылысты орау, оамды тртіпті, адамны ытары мен бостандытарын, халыты денсаулыы мен имандылыын сатау масатына ажетті шамада ана жне тек замен шектелуі ммкін.

2. лтаралы татулыты бзатын кез келген рекет конституциялы емес деп танылады.

3. Саяси себептер бойынша азаматтарды ытары мен бостандытарын андай да бір трде шектеуге жол берілмейді. Конституцияны 10; 11; 13-15-баптарында; 16-бабыны 1-тармаында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабыны 2-тармаында кзделген ытар мен бостандытар ешбір жадайда да шектелмеуге тиіс.

Ескерту. 39-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2007.05.28 N 5 аулысымен.

III блім

ПРЕЗИДЕНТ

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті - мемлекетті басшысы, мемлекетті ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттарын айындайтын, ел ішінде жне халыаралы атынастарда азастанны атынан кілдік ететін е жоары лауазымды тла.

2. Республиканы Президенті - халы пен мемлекеттік билік бірлігіні, Конституцияны мызымастыыны, адам жне азамат ытары мен бостандытарыны нышаны рі кепілі.

3. Республика Президенті мемлекеттік билікті барлы тармаыны келісіп жмыс істеуін жне кімет органдарыны халы алдындаы жауапкершілігін амтамасыз етеді.

Бап

1. азастан Республикасыны Президентін конституциялы заа сйкес жалпыа бірдей, те жне тте сайлау ыы негізінде Республиканы кмелетке толан азаматтары жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзімге сайлайды.

2. Республика Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын ыры жаса толан, мемлекеттік тілді еркін мегерген рі азастанда соы он бес жыл бойы тратын Республика азаматы сайлана алады.

3. Республика Президентіні кезекті сайлауы желтосанны бірінші жексенбісінде ткізіледі жне ол мерзімі жаынан Республика Парламентіні жаа рамын сайлаумен тспа-тс келмеуге тиіс.

3-1. Президентті кезектен тыс сайлауы Республика Президентіні шешімімен таайындалады жне конституциялы зада белгіленген тртіп пен мерзімде ткізіледі.

Алып тасталды

5. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды елу процентінен астамыны дауысын алан кандидат сайланды деп есептеледі. Егер кандидаттарды бірде-бірі крсетілген дауыс санын ала алмаса, айтадан дауыса салынады, оан кп дауыс алан екі кандидат атысады. Дауыс беруге атысан сайлаушыларды е кп дауысын алан кандидат сайланды деп есептеледі.

Ескерту. 41-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен, 41-бапты 2-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1998.10.09 N 9/2, 41-бапты 1 жне 3-тарматарына тсініктеме берілді - 2005.08.19 N 5 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254, 2011.02.02 N 403-IV (алашы ресми жарияланан кнінен бастап олданыса енгізіледі) Задарымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті: "азастан халына адал ызмет етуге, азастан Республикасыны Конституциясы мен задарын ата сатауа, азаматтарды ытары мен бостандытарына кепілдік беруге, азастан Республикасы Президентіні зіме жктелген мртебелі міндетін адал атаруа салтанатты трде ант етемін", - деп халыа ант берген сттен бастап ызметіне кіріседі.

2. Ант беру атарды екінші срсенбісінде салтанатты жадайда Парламент депутаттарыны, Конституциялы Кеес мшелеріні, Жоары Сот судьяларыны, сондай-а Республиканы брыны Президенттеріні бріні атысуымен ткізіледі. Конституцияны 48-бабында кзделген жадайда азастан Республикасы Президентіні кілеттігін зіне абылдаан адам Республика Президентіні кілеттігін абылдаан кнінен бастап бір ай ішінде ант береді.

3. Республика Президентіні кілеттігі жаадан сайланан Республика Президенті ызметіне кіріскен кезден бастап, сондай-а Президент ызметінен мерзімінен брын босатылан немесе кетірілген не ол айтыс болан жадайда тотатылады. Республиканы брыны Президенттеріні бріні, ызметінен кетірілгендерден басасыны, азастан Республикасыны экс-Президенті деген атаы болады.

Алып тасталды

5. Бір адам атарынан екі реттен арты Республика Президенті болып сайлана алмайды.

Бл шектеу азастан Республикасыны Тыш Президентіне олданылмайды.

Ескерту. 42-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Задарымен.

Бап

1. азастан Республикасы Президентіні кілді органны депутаты болуа, зге де аы тленетін ызметтерді атаруа жне ксіпкерлік ызметпен айналысуа ыы жо.

Алып тасталды

Ескерту. 43-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

азастан Республикасыны Президенті:

1) азастан халына елдегі жадай мен Республиканы ішкі жне сырты саясатыны негізгі баыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

2) Республика Парламентіне жне оны Палатасына кезекті жне кезектен тыс сайлау таайындайды; Парламентті бірінші сессиясын шаырады жне оны депутаттарыны азастан халына беретін антын абылдайды; Парламентті кезектен тыс сессиясын шаырады; Парламент Сенаты сынан заа бір ай ішінде ол ояды, зады халыа жария етеді не зады немесе оны жекелеген баптарын айтадан талылап, дауыса салу шін айтарады;

3) Парламент Мжілісінде кілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру шін Мжілісті арауына Республика Премьер-Министріні кандидатурасын енгізеді; Парламент Мжілісіні келісімімен Республиканы Премьер-Министрін ызметке таайындайды; оны ызметтен босатады; Премьер-Министрді сынуымен Республика кіметіні рылымын айындайды; Республиканы кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарын рады, таратады жне айта рады, Республика кіметіні мшелерін ызметке таайындайды; сырты істер, ораныс, ішкі істер, ділет министрлерін ызметке таайындайды; кімет мшелерін ызметтен босатады; кімет мшелеріні антын абылдайды; ерекше маызды мселелер бойынша кімет отырыстарына траалы етеді; кіметке за жобасын Парламент Мжілісіне енгізуді тапсырады; Республика кіметі мен Премьер-Министріні, облыстар, республикалы маызы бар алалар мен астана кімдері актілеріні кшін жояды не олданылуын толы немесе ішінара тотата трады;

4) Парламент Сенатыны келісімімен азастан Республикасы лтты Банкіні Траасын, Бас Прокурорын жне лтты ауіпсіздік комитетіні Траасын ызметке таайындайды; оларды ызметтен босатады;

5) Республика Президентіне тікелей баынатын жне есеп беретін мемлекеттік органдарды рады, таратады жне айта рады, оларды басшыларын ызметке таайындайды жне ызметтен босатады;

6) Республика дипломатиялы кілдіктеріні басшыларын таайындайды жне кері шаырып алады;

7) Орталы сайлау комиссиясыны Траасын жне екі мшесін, Республикалы бюджетті атарылуын баылау жніндегі есеп комитетіні Траасын жне екі мшесін бес жыл мерзімге ызметке таайындайды;

8) Республиканы мемлекеттік бадарламаларын бекітеді;

9) Республика Премьер-Министріні сынуымен Республиканы мемлекеттік бюджеті есебінен сталатын барлы органдарды ызметкерлеріне арналан аржыландыру мен ебекаы тлеуді бірыай жйесін бекітеді;

10) республикалы референдум ткізу жнінде шешім абылдайды;

11) келіссздер жргізеді жне Республиканы халыаралы шарттарына ол ояды; бекіту грамоталарына ол ояды; зіні жанында тіркелген шет мемлекеттерді дипломатиялы жне зге де кілдеріні сенім грамоталары мен кері шаырып алу грамоталарын абылдайды;

12) Республика арулы Кштеріні Жоары Бас олбасшысы болып табылады, арулы Кштерді жоары олбасшылыын таайындайды жне ауыстырып отырады;

13) Республиканы мемлекеттік наградаларымен марапаттайды, рметті, жоары скери жне зге ататарды, сыныпты шендерді, дипломатиялы дрежелерді, біліктілік сыныптарын береді;

14) Республиканы азаматтыы, саяси баспана беру мселелерін шешеді;

15) азаматтара кешірім жасауды жзеге асырады;

16) Республиканы демократиялы институттарына, оны туелсіздігі мен ауматы ттастыына, саяси тратылыына, азаматтарыны ауіпсіздігіне елеулі жне тікелей атер тнген, мемлекетті конституциялы органдарыны алыпты жмыс істеуі бзылан ретте, Премьер-Министрмен жне Республика Парламенті Палаталарыны Трааларымен ресми консультациялардан кейін Республика Парламентіне дереу хабарлай отырып, азастанны бкіл аумаында жне оны жекелеген жерлерінде ттенше жадай енгізуді, Республиканы арулы Кштерін олдануды оса аланда, аталан жадаяттар талап ететін шараларды олданады;

17) Республикаа арсы агрессия жасалан не оны ауіпсіздігіне сырттан тікелей атер тнген ретте Республиканы бкіл аумаында немесе оны жекелеген жерлерінде скери жадай енгізеді, ішінара немесе жалпы мобилизация жариялап, бл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды;

18) зіне баынысты Республика Президентіні Кзет ызметін жне Республикалы ланды жасатайды;

19) азастан Республикасыны Мемлекеттік Хатшысын ызметке таайындайды жне ызметтен босатады, оны мртебесі мен кілеттігін анытайды; Республика Президентіні кімшілігін рады;

20) ауіпсіздік Кеесін жне зге де консультативтік-кеесші органдарды, сондай-а азастан халы Ассамблеясы мен Жоары Сот Кеесін рады;

21) Республиканы Конституциясы мен задарына сйкес баса да кілеттіктерді жзеге асырады.

Ескерту. 44-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Задарымен.

Ескерту. 44-бапты 13) тармашасына - Р Конституциялы Кеесіні 1999.06.30 N 10/2, 2) тармашасына - 2000.07.03 N 15/2, 9) тармашасына - 2001.11.12 N 14/2, 44-бапты 2) тармашасына тсініктеме берілді - 2010.10.18 N 3 аулыларымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті Конституция мен задар негізінде жне оларды орындау шін Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар жарлытар мен кімдер шыарады.

2. Конституцияны 53-бабыны 4)-тармашасында кзделген ретте Республика Президенті задар шыарады, ал 61-бапты 2-тармаында кзделген ретте Республиканы за кші бар жарлытарын шыарады.

3. Республиканы Президенті ол оятын Парламент актілері, сондай-а кімет бастамасымен шыарылатын Президентті актілері тиісінше осы актілерді задылыы шін зады жауапкершілік жктелетін Парламентті р Палатасыны Трааларыны не Премьер-Министрді алдын ала олдары ойылып тиянаталады.

Ескерту. 45-бапты 2-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.07.03 N 15/2, N 5 Нормативтік аулыларымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президентіне, оны абыройы мен адір-асиетіне ешкімні тиісуіне болмайды.

2. Республика Президенті мен оны отбасын амтамасыз ету, олара ызмет крсету жне орау мемлекет есебінен жзеге асырылады.

3. Осы бапты ережелері Республиканы экс-Президенттеріне олданылады.

4. азастанны Тыш Президентіні мртебесі мен кілеттігі Республика Конституциясымен жне конституциялы замен айындалады.

Ескерту. 46-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті науастануына байланысты зіні міндеттерін жзеге асыруа абілетсіздігі дендеген жадайда ызметінен мерзімінен брын босатылуы ммкін. Бл ретте Парламент р Палата депутаттарыны те санынан жне медицинаны тиісті салаларыны мамандарынан тратын комиссия рады. Мерзімінен брын босату туралы шешім Парламент Палаталарыны бірлескен отырысында комиссияны орытындысымен белгіленген конституциялы рсімдерді саталаны туралы Конституциялы Кеес орытындысы негізінде р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде трттен шіні кпшілігімен абылданады.

2. Республиканы Президенті зіні міндеттерін атару кезіндегі іс-рекеті шін тек ана мемлекетке опасызды жасаан жадайда жауап береді жне бл шін Парламент оны ызметінен кетіруі ммкін. Айып тау жне оны тексеру туралы шешім Мжіліс депутаттарыны кемінде штен біріні бастамасы бойынша депутаттарды жалпы саныны кпшілігімен абылдануы ммкін. Таылан айыпты тексеруді Сенат йымдастырады жне оны нтижелері Сенат депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен Парламент Палаталары бірлескен отырысыны арауына беріледі. Бл мселе бойынша тпкілікті шешім айып тауды негізділігі туралы Жоары Сот орытындысы жне белгіленген конституциялы рсімдерді саталаны туралы Конституциялы Кеесті орытындысы болан жадайда р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде трттен шіні кпшілік даусымен Парламент Палаталарыны бірлескен отырысында абылданады. Айып таылан кезден бастап екі ай ішінде тпкілікті шешім абылдамау Республика Президентіне арсы таылан айыпты кші жойылан деп тануа кеп соады. Республиканы Президентіне мемлекетке опасызды жасады деп таылан айыпты абылданбауы оны ай кезеінде де осы мселені аралуына себепші болан Мжіліс депутаттарыны кілеттігін мерзімінен брын тотатуа кеп соады.

3. Республика Президентін ызметінен кетіру туралы мселе ол Республика Парламентіні немесе Парламент Мжілісіні кілеттігін мерзімінен брын тотату жнінде мселе арап жатан кезде озалмайды.

Ескерту. 47-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті ызметінен мерзімінен брын босаан немесе кетірілген, сондай-а айтыс болан жадайда Республика Президентіні кілеттігі алан мерзімге Парламент Сенатыны Траасына кшеді; Сенат Траасыны зіне Президент кілеттігін абылдауы ммкін болмаан ретте ол Парламент Мжілісіні Траасына кшеді; Мжіліс Траасыны зіне Президент кілеттігін абылдауы ммкін болмаан ретте ол Республиканы Премьер-Министріне кшеді. зіне Республика Президентіні кілеттігін абылдаан тла тиісінше Сенат Траасыны, Мжіліс Траасыны немесе Премьер-Министрді кілеттігін тапсырады. Бл жадайда бос тран мемлекеттік лауазымдарды иелену Конституцияда кзделген тртіппен жзеге асырылады.

2. Осы бапты 1-тармаында кзделген негіздерде жне тртіппен азастан Республикасы Президентіні кілеттігін зіне абылдаан тланы азастан Республикасыны Конституциясына згерістер мен толытырулар туралы бастамашылы жасауа ыы жо.

Ескерту. 48-бап жаа редакцияда - Р 1998.10.07 N 284 Заымен.

IV блім

ПАРЛАМЕНТ

Бап

1. Парламент - азастан Республикасыны за шыару ызметін жзеге асыратын Республиканы е жоары кілді органы.

2. Парламентті кілеттігі оны бірінші сессиясы ашылан сттен басталып, жаадан сайланан Парламентті бірінші сессиясы жмыса кіріскен кезден аяталады.

3. Парламентті кілеттігі Конституцияда кзделген реттер мен тртіп бойынша мерзімінен брын тотатылуы ммкін.