Парламент сессияларын ашады;

2) Палаталарды кезекті бірлескен отырыстарын шаырады, Палаталарды кезекті жне кезектен тыс бірлескен отырыстарына траалы етеді.

5. Палаталарды траалары з зыретіндегі мселелер бойынша кімдер шыарады.

Ескерту. 58-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Парламент сессиясы оны Палаталарыны бірлескен жне блек отырыстары трінде ткізіледі.

2. Парламентті бірінші сессиясын азастан Республикасыны Президенті сайлау орытындылары жарияланан кннен бастап отыз кннен кешіктірмей шаырады.

3. Парламентті кезекті сессиялары жылына бір рет ыркйекті бірінші жмыс кнінен маусымны соы жмыс кніне дейін ткізіледі.

4. Парламент сессиясын, детте, Республика Президенті ашады жне сессия Сенат пен Мжілісті бірлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары аралыындаы кезеде Республика Президенті з бастамасымен, палаталар трааларыны немесе Парламент депутаттары жалпы саныны кемінде штен біріні сынысымен Парламентті кезектен тыс сессиясын шаыра алады. Онда сессияны шаыруа негіз болан мселелер ана аралады.

5. Палаталарды бірлескен жне блек отырыстары олара р Палата депутаттарыны жалпы саныны кемінде штен екісі атысан жадайда ткізіледі.

6. Палаталарды бірлескен жне блек отырыстары ашы отырыстар болып табылады. Регламенттерде кзделген реттерде жабы отырыстар ткізілуі ммкін. Республика Президентіні, Премьер-Министр мен кімет мшелеріні, лтты Банк Траасыны, Бас Прокурорды, лтты ауіпсіздік комитеті Траасыны кез келген отырыстара атысуа жне сз сйлеуге ыы бар.

Ескерту. 59-бапты 2-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.07.14 N 13/2, 59-бапты 3-тармаына тсініктеме берілді - 1999.06.30 N 14/2 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Палаталар р Палатада саны жетіден аспайтын траты комитеттер рады.

2. Палаталарды бірлескен ызметтеріне атысты мселелерді шешу шін Сенат пен Мжіліс тепе-те негізде бірлескен комиссиялар руа хаылы.

3. Комитеттер мен комиссиялар з зыретіндегі мселелер бойынша аулылар шыарады.

4. Комитеттер мен комиссияларды ру, оларды кілеттігі жне ызметін йымдастыру тртібі замен белгіленеді.

Бап

1. За шыару бастамасы ыы Республика Президентіне, Парламент депутаттарына, кіметке тиесілі жне тек ана Мжілісте жзеге асырылады.

2. Республика Президентіні задар жобаларын арауды басымдылыын белгілеуге, сондай-а осы жоба жедел аралады деп жариялауа ыы бар, бл Парламент за жобасын енгізілген кннен бастап бір ай ішінде арауа тиісті екенін білдіреді. Парламент осы талапты орындамаса, Республика Президенті за кші бар Жарлы шыаруа хаылы, ол Парламент Конституция белгілеген тртіппен жаа за абылдаана дейін олданылады.

3. Парламент аса маызды оамды атынастарды реттейтін, мыналара:

1) жеке жне зады тлаларды ы субъектілігіне, азаматтарды ытары мен бостандытарына, жеке жне зады тлаларды міндеттері мен жауапкершілігіне;

2) меншік режиміне жне зге де мліктік ытара;

3) мемлекеттік органдар мен жергілікті зін-зі басару органдарын йымдастыру мен оларды ызметіні, мемлекеттік жне скери ызметті негіздеріне;

4) салы салуа, алымдар мен баса да міндетті тлемдерді белгілеуге;

5) республикалы бюджетке;

6) сот рылысы мен сотта іс жргізу мселелеріне;

7) білім беруге, денсаулы сатауа жне леуметтік амсыздандыруа;

8) ксіпорындар мен оларды млкін жекешелендіруге;

9) айналадаы ортаны орауа;

10) республиканы кімшілік-ауматы рылысына;

11) мемлекет оранысы мен ауіпсіздігін амтамасыз етуге атысты негізгі принциптер мен нормаларды белгілейтін задар шыаруа хаылы.

зге атынастарды барлыы заа туелді актілермен реттеледі.

4. Мжіліс депутаттары араан жне жалпы саныны кпшілік даусымен малданан за жобасы Сената беріледі, ол онда рі кеткенде алпыс кнні ішінде аралады. Сенат депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен абылданан жоба заа айналады жне он кнні ішінде Президентті ол оюына беріледі. Ттас аланда, Сенат депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен абылданбаан жоба Мжіліске айтарылады. Егер Мжіліс депутаттары жалпы саныны штен екісіні кпшілік даусымен жобаны айтадан малдаса, ол Сената айта талылауа жне дауыса салуа беріледі. айта абылданбаан за жобасын сол сессия барысында айтадан енгізуге болмайды.

5. Сенат депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен за жобасына енгізілген згертулер мен толытырулар Мжіліске жіберіледі. Егер Мжіліс депутаттарды жалпы саныны кпшілік даусымен сынылан згертулермен жне толытырулармен келіссе, за абылданды деп есептеледі. Егер Мжіліс на сондай кпшілік дауыспен Сенат енгізген згертулер мен толытырулара арсы болса, Палаталар арасындаы келіспеушілік келісу рсімі арылы шешіледі.

5-1. Мжіліс депутаттары араан жне оларды жалпы саныны кемінде штен екісіні даусымен малданан конституциялы за жобасы Сената беріледі, онда алпыс кннен асырылмай аралады. Сенат депутаттарыны жалпы саныны кемінде штен екісіні даусымен абылданан жоба конституциялы заа айналады жне он кн ішінде Республика Президентіне ол оюа сынылады. Конституциялы за жобасын ттастай абылдамауды Мжіліс немесе Сенат Палата депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен жзеге асырады.

Сенат депутаттары жалпы саныны кемінде штен екісіні даусымен конституциялы за жобасына енгізілген згерістер мен толытырулар Мжіліске жіберіледі. Егер Мжіліс депутаттарды кемінде штен екісіні даусымен Сенат енгізген згерістермен жне толытырулармен келіссе, конституциялы за абылданды деп есептеледі.

Егер Мжіліс, Сенат енгізген згерістер мен толытырулар бойынша дауыс беру кезінде олармен депутаттарды кемінде штен екісіні даусымен келіспесе, онда палаталар арасындаы келіспеушіліктер келісу рсімдері арылы шешіледі.

6. Мемлекеттік кірісті ысартуды немесе мемлекеттік шыысты кбейтуді кздейтін задарды жобалары Республика кіметіні о орытындысы боланда ана енгізілуі ммкін. Республика Президентіні за шыару бастамасы тртібімен Парламент Мжілісіне енгізілген занамалы актілерді жобалары шін мндай орытындыны болуы талап етілмейді.

7. кімет енгізген за жобасыны абылданбауына байланысты Премьер-Министр Парламент палаталарыны бірлескен отырысында кіметке сенім туралы мселе оюа хаылы. Бл мселе бойынша дауыс беру сенім туралы мселе ойылан сттен бастап ыры сегіз сааттан ерте ткізілмейді. Егер сенімсіздік білдіру туралы сыныс палаталарды райсысыны депутаттары жалпы саныны кпшілік даусын ала алмаса, за жобасы дауыса салынбай абылданды деп есептеледі. Алайда кімет бл ыты жылына екі реттен арты пайдалана алмайды.

Ескерту. 61-бапты 7-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.03.12 N 3/2, 1999.09.27 N 18/2, 2003.05.13 N 6, 61-бапты 3-тармаыны 1) жне 2) тармашаларына тсініктеме берілді - 1999.11.03 N 19/2, 61-бапты 6-тармаына тсініктеме берілді - 2000.06.15 N 9/2, 61-бапты 2) тармаына тсініктеме берілді - 2000.07.03 N 15/2, 61-бапты 1 жне 4-тарматарына тсініктеме берілді - 2001.06.08 N 8/2, 61-бабы 3-тармаыны 1) жне 3) тармашаларына тсініктеме берілді - 2008.10.15 N 8 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Парламент Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар азастан Республикасыны задары, Парламентті аулылары, Сенат пен Мжілісті аулылары трінде за актілерін абылдайды.

2. Республиканы задары Республика Президенті ол ойаннан кейін кшіне енеді.

3. Конституцияа згертулер мен толытырулар р Палата депутаттары жалпы саныны кемінде трттен шіні кпшілік даусымен енгізіледі.

4. Конституциялы задар Конституцияда кзделген мселелер бойынша р Палата депутаттарыны жалпы саныны кемінде штен екісіні кпшілік даусымен абылданады.

5. Парламент пен оны Палаталарыны за актілері, егер Конституцияда згеше кзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен абылданады.

6. азастан Республикасыны Конституциясына згерістер мен толытырулар енгізу мселелері бойынша кемінде екі оылым ткізу міндетті.

7. Республиканы задары, Парламент пен оны Палаталарыны аулылары Конституцияа айшы келмеуге тиіс. Парламент пен оны Палаталарыны аулылары задара айшы келмеуге тиіс.

8. Республиканы за жне зге де нормативтік ыты актілерін зірлеу, сыну, талылау, кшіне енгізу жне жариялау тртібі арнаулы замен жне Парламент пен оны Палаталарыны регламенттерімен реттеледі.

Ескерту. 62-бапа тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.07.03 N 15/2, 2007.04.18 N 4 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Республика Президенті Парламент палаталары трааларымен жне Премьер-Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мжілісін тарата алады.

2. Парламентті жне Парламент Мжілісін ттенше немесе соыс жадайы кезеінде, Президент кілеттігіні соы алты айында, сондай-а осыны алдындаы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуа болмайды.

Ескерту. 63-бап жаа редакцияда - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

V блім

КIМЕТ

Бап

1. кімет азастан Республикасыны атарушы билігін жзеге асырады, атарушы органдарды жйесін басарады жне оларды ызметіне басшылы жасайды.

2. кімет алалы орган болып табылады жне зіні бкіл ызметінде Республика Президентіні алдында жауапты, ал Конституцияда кзделген жадайларда Парламент Мжілісіні жне Парламентті алдында жауапты.

3. Конституцияны 57-бабыны 6)-тармашасында кзделген ретте кімет мшелері Парламент палаталарына есеп береді.

4. кіметті зыреті, йымдастырылуы мен ызмет тртібі конституциялы замен белгіленеді.

Ескерту. 64-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. азастан Республикасыны Президенті кіметті Конституцияда кзделген тртіппен рады.

2. Республика Премьер-Министрі таайындаланнан кейінгі он кн мерзім ішінде Премьер-Министр кіметті рылымы мен рамы туралы Республика Президентіне сыныс енгізеді.

3. кімет мшелері азастан халы мен Президентіне ант береді.

Бап

азастан Республикасыны кіметі:

1) мемлекетті леуметтік-экономикалы саясатыны, оны ораныс абілетіні, ауіпсіздігіні, оамды тртіпті амтамасыз етуді негізгі баыттарын зірлейді жне оларды жзеге асырылуын йымдастырады;

2) Парламентке республикалы бюджетті жне оны атарылуы туралы есепті сынады, бюджетті атарылуын амтамасыз етеді;

3) Мжіліске за жобаларын енгізеді жне задарды орындалуын амтамасыз етеді;

4) мемлекеттік меншікті басаруды йымдастырады;

5) Республиканы сырты саясатын жргізу жнінде шаралар зірлейді;

6) министрліктерді, мемлекеттік комитеттерді, зге де орталы жне жергілікті атарушы органдарды ызметіне басшылы жасайды;

7) Республиканы министрліктері, мемлекеттік комитеттері, зге де орталы жне жергілікті атарушы органдары актілеріні кшін толы немесе олданылу блігінде жояды немесе тотата трады;

8) кімет рамына кірмейтін орталы атарушы органдарды басшыларын ызметке таайындайды жне ызметтен босатады;

Алып тасталды

10) зіне Конституциямен, задармен жне Президент актілерімен жктелген зге де ызметтерді орындайды.

Ескерту. 66-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен, 66-бапты 4) тармашасына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.03.17 N 4/2, 66-бапты 5) тармашасына тсініктеме берілді 2001.04.12 N 1/2 аулыларымен.

Бап

азастан Республикасыны Премьер-Министрі:

1) кімет ызметін йымдастырып, оан басшылы жасайды жне оны жмысы шін дербес жауап береді;

Алып тасталды

3) кімет аулыларына ол ояды;

4) кімет ызметіні негізгі баыттары жнінде жне оны аса маызды барлы шешімдері жнінде Президентке баяндап отырады;

5) кімет ызметін йымдастыруа жне басшылы жасауа байланысты баса да ызметтерді атарады.

Ескерту. 67-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. кімет мшелері з зыреті шегінде шешімдер абылдауда дербестікке ие рі здеріне баынысты мемлекеттік органдарды жмысы шін азастан Республикасы Премьер-Министріні алдында жеке-дара жауап береді. кіметті жргізіп отыран саясатымен келіспейтін немесе оны жргізбейтін кімет мшесі орнынан тсуге тініш береді не ол лауазымнан босатылуа тиіс.

2. кімет мшелеріні кілді органны депутаттары болуа, оытушылы, ылыми немесе зге шыармашылы ызметтерді оспаанда, зге де аы тленетін жмысты атаруа, ксіпкерлік іспен шылдануа, занамаа сйкес здеріні лауазымды міндеттері болып табылатын жадайларды оспаанда, коммерциялы йымны басшы органыны немесе байаушы кеесіні рамына кіруге ыы жо.

Ескерту. 68-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Задарымен.

Бап

1. азастан Республикасыны кіметі з зыретіні мселелері бойынша Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар аулылар шыарады.

2. Республиканы Премьер-Министрі Республиканы бкіл аумаында міндетті кші бар кімдер шыарады.

3. кіметті аулылары жне Премьер-Министрді кімдері Конституцияа, за актілеріне, Республика Президентіні жарлытары мен кімдеріне айшы келмеуге тиіс.

Бап

1. кімет жаадан сайланан азастан Республикасы Президентіні алдында з кілеттігін доарады.

Республиканы Премьер-Министрі жаадан сайланан Парламент Мжілісіні алдында кіметке сенім туралы мселе ояды. Мжіліс сенім білдірген жадайда, егер Республика Президенті згеше шешім абылдамаса, кімет з міндеттерін атаруды жаластыра береді.

2. Егер кімет жне оны кез келген мшесі здеріне жктелген міндеттерді одан рі жзеге асыру ммкін емес деп есептесе, олар Республиканы Президентіне з орнынан тсетіні туралы млімдеуге хаылы.

3. Парламент Мжілісі немесе Парламент кіметке сенімсіздік білдірген жадайда кімет орнынан тсетіні туралы Республика Президентіне млімдейді.

4. Орнынан тсуді абылдау немесе абылдамау туралы мселені Республиканы Президенті он кн мерзімде арайды.

5. Орнынан тсуді абылдау кіметті не оны тиісті мшесіні кілеттігі тотатыланын білдіреді. Премьер-Министрді орнынан тсуін абылдау бкіл кіметті кілеттігі тотатыланын білдіреді.

6. кіметті немесе оны мшесіні орнынан тсуі абылданбаан жадайда Президент оан міндеттерін одан рі жзеге асыруды тапсырады.

7. Республиканы Президенті з бастамасы бойынша кіметті кілеттігін тотату туралы шешім абылдауа жне оны кез келген мшесін ызметтен босатуа хаылы. Премьер-Министрді ызметінен босату бкіл кіметті кілеттігі тотатыланын білдіреді.

Ескерту. 70-бапа тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2003.11.19 N 11 аулысымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

VI блім

КОНСТИТУЦИЯЛЫ КЕЕС

Бап

1. азастан Республикасыны Конституциялы Кеесі жеті мшеден трады, оларды кілеттігі алты жыла созылады. Республиканы экс-Президенттері ыы бойынша мыр бойы Конституциялы Кеесті мшелері болып табылады.

2. Конституциялы Кеесті Траасын Республиканы Президенті таайындайды жне дауыс те блінген жадайда оны даусы шешуші болып табылады.

3. Конституциялы Кеесті екі мшесін - Республика Президенті, екі-екі мшеден тиісінше Сенат пен Мжіліс таайындайды.

Конституциялы Кеес мшелеріні жартысы рбір ш жыл сайын жаартылып отырады.

4. Конституциялы Кеесті Траасы мен мшесіні ызметі депутатты мандатпен, оытушылы, ылыми немесе зге шыармашылы ызметтерді оспаанда, зге де аы тленетін жмысты атарумен, ксіпкерлікпен айналысумен, коммерциялы йымны басшы органыны немесе байаушы кеесіні рамына кірумен сыйыспайды.

5. Конституциялы Кеесті Траасы мен мшелерін здеріні кілеттігі мерзімі ішінде ттына алуа, кштеп келуге, оан сот тртібімен белгіленетін кімшілік жазалау шараларын олдануа, ылмыс стінде сталан немесе ауыр ылмыстар жасаан реттерді оспаанда, Парламентті келісімінсіз ылмысты жауапа тартуа болмайды.

6. Конституциялы Кеесті йымдастырылуы мен ызметі конституциялы замен реттеледі.

Ескерту. 71-бапты 5-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2003.01.30 N 10 аулысымен, 71-бабы 3-тармаы екінші абзацына ресми тсіндіру берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2011.03.16 № 3 Нормативтік аулысымен.

Ескерту. 71-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Конституциялы Кеес азастан Республикасы Президентіні, Сенат Траасыны, Мжіліс Траасыны, Парламент депутаттары жалпы саныны кемінде бестен бір блігіні, Премьер-Министрді тініші бойынша:

1) дау туан жадайда Республика Президентіні, Парламент депутаттарыны сайлауын ткізуді дрыстыы жне республикалы референдум ткізу туралы мселені шешеді;

2) Парламент абылдаан задарды Республика Конституциясына сйкестігін Президент ол ойана дейін арайды;

2-1) Парламент жне оны палаталары абылдаан аулыларды Республика Конституциясына сйкестігін арайды;

3) Республиканы халыаралы шарттарын бекіткенге дейін оларды Конституцияа сйкестігін арайды;

4) Конституцияны нормаларына ресми тсіндірме береді;

5) Конституцияны 47-бабыны 1 жне 2-тарматарында кзделген реттерде орытындылар береді.

2. Конституциялы Кеес соттарды тініштерін Конституцияны 78-бабында белгіленген реттерде арайды.

Ескерту. 72-бапты 1-тармаыны 2) тармашасына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.07.03 N 15/2, 72-бапты 1-тармаыны 4) тармашасына тсініктеме берілді - 2001.12.13 N 19/2 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Конституциялы Кееске Конституцияны 72-бабыны 1-тармаыны 1)-тармашасында крсетілген мселелер бойынша тініш жасалан ретте, Президентті ызметіне кірісуі, Парламентті сайланан депутаттарын тіркеу не республикалы референдумны нтижелерін шыару тотатыла трады.

2. Конституциялы Кееске Конституцияны 72-бабыны 1-тармаыны 2) жне 3)-тармашаларында крсетілген мселелер бойынша тініш жасалан ретте, тиісті актілерге ол ою не оларды бекіту мерзіміні туі тотатыла трады.

3. Конституциялы Кеес тініштер тскен кннен бастап бір ай ішінде з шешімін шыарады. Егер мселе кейінге алдыруа болмайтын болса, Республика Президентіні талабы бойынша бл мерзім он кнге дейін ысартылуы ммкін.

4. Конституциялы Кеесті шешіміне толыымен немесе бір блігіне Республиканы Президенті арсылы білдіруі ммкін, бл арсылы Конституциялы Кеес мшелері жалпы саныны штен екісіні даусымен есеріледі. Президент арсылыы есерілмеген жадайда, Конституциялы Кеесті шешімі абылданбады деп есептеледі.

Бап

1. азастан Республикасыны Конституциясына сйкес емес деп танылан задар мен халыаралы шарттара ол ойылмайды не, тиісінше, бекітілмейді жне кшіне енгізілмейді.

2. Конституциялы емес деп танылан, оны ішінде адамны жне азаматты Конституцияда баянды етілген ытары мен бостандытарына нсан келтіреді деп танылан задар мен зге де нормативтік ыты актілерді кші жойылады жне олданылуа жатпайды.

3. Конституциялы Кеесті шешімдері абылданан кннен бастап кшіне енеді, Республиканы бкіл аумаында жалпыа бірдей міндетті, тпкілікті болып табылады жне шаымдануа жатпайды.

Ескерту. 74-бапты 3-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2001.12.13 N 19/2 аулысымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

VII блім

СОТТАР ЖНЕ СОТ ТРЕЛIГI

Бап

1. азастан Республикасында сот трелігін тек сот ана жзеге асырады.

2. Сот билігі сотта іс жргізуді азаматты, ылмысты жне замен белгіленген зге де нысандары арылы жзеге асырылады. Зада кзделген жадайларда ылмысты сот ісін жргізу алабилерді атысуымен жзеге асырылады.

3. Замен рылан Республиканы Жоары Соты, Республиканы жергілікті жне баса да соттары Республиканы соттары болып табылады.

4. Республиканы сот жйесі Республика Конституциясымен жне конституциялы замен белгіленеді. андай да бір атаумен арнаулы жне ттенше соттарды руа жол берілмейді.

Ескерту. 75-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен, 75-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2002.02.15 N 1, 2006.04.14 N 1 аулыларымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Сот билігі азастан Республикасыны атынан жзеге асырылады жне зіне азаматтар мен йымдарды ытарын, бостандытары мен зады мдделерін орауды, Республиканы Конституциясыны, задарыны, зге де нормативтік ыты актілеріні, халыаралы шарттарыны орындалуын амтамасыз етуді масат етіп ояды.

2. Сот билігі Республика Конституциясыны, задарыны, зге де нормативтік ыты актілеріні, халыаралы шарттарыны негізінде туындайтын барлы істер мен даулара олданылады.

3. Соттар шешімдеріні, кімдері мен зге де аулыларыны Республиканы бкіл аумаында міндетті кші болады.

Ескерту. 76-бапа тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.03.22 N 7/2, 2000.12.20 N 21/2, 2007.04.18 N 4 аулыларымен.

Бап

1. Судья сот трелігін іске асыру кезінде туелсіз жне Конституция мен заа ана баынады.

2. Сот трелігін іске асыру жніндегі сотты ызметіне андай да болсын араласуа жол берілмейді, жне ол за бойынша жауапкершілікке кеп соады. Наты істер бойынша судьялар есеп бермейді.

3. Зады олданан кезде судья тмендегі принциптерді басшылыа алуа тиіс:

1) адамны кінлі екендігі зады кшіне енген сот кімімен таныланша ол жасалан ылмыса кінлі емес деп есептеледі;

2) бір ы бзушылы шін ешкімді де айтадан ылмысты немесе кімшілік жауапа тартуа болмайды;

3) зіне замен кзделген соттылыын оны келісімінсіз ешкімні згертуіне болмайды;

4) сотта ркім з сзін тыдатуа ылы;

5) жауапкершілікті белгілейтін немесе кшейтетін, азаматтара жаа міндеттемелер жктейтін немесе оларды жадайын нашарлататын задарды кері кші болмайды. Егер ы бзушылы жасаланнан кейін ол шін жауапкершілік замен алынып тасталса немесе жеілдетілсе, жаа за олданылады;

6) айыпталушы зіні кінсіздігін длелдеуге міндетті емес;

7) ешкім зіне-зі, жбайына (зайыбына) жне замен белгіленген шектегі жаын туыстарына арсы айа беруге міндетті емес. Діни ызметшілер здеріне сеніп сырын ашандара арсы кугер болуа міндетті емес;

8) адамны кінлі екендігі жніндегі кез келген кдік айыпталушыны пайдасына арастырылады;

9) засыз тсілмен алынан айатарды зады кші болмайды. Ешкім зіні жеке мойындауы негізінде ана сотталуа тиіс емес;

10) ылмысты зады састыына арай олдануа жол берілмейді.

4. Конституциямен белгіленген сот трелігіні принциптері Республиканы барлы соттары мен судьяларына орта жне бірыай болып табылады.

Ескерту. 77-бапа тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.03.10 N 2/2, 2007.04.18 N 4 аулыларымен.

Бап

Соттарды Конституциямен баянды етілген адамны жне азаматты ытары мен бостандытарына нсан келтіретін задар мен зге де нормативтік ыты актілерді олдануа хаысы жо. Егер сот олданылуа тиісті за немесе зге де нормативтік ыты акт Конституциямен баянды етілген адамны жне азаматты ытары мен бостандытарына нсан келтіреді деп тапса, іс жргізуді тотата труа жне осы актіні конституциялы емес деп тану туралы сыныспен Конституциялы Кееске жгінуге міндетті.

Бап

1. Соттар траты судьялардан трады, оларды туелсіздігі Конституциямен жне замен оралады. Судьяны кілеттігі тек зада белгіленген негіздер бойынша ана тотатылуы немесе кідіртілуі ммкін.

2. Судьяны ттына алуа, кштеп келуге, оан сот тртібімен белгіленетін кімшілік жазалау шараларын олдануа, ылмыс стінде сталан немесе ауыр ылмыс жасаан реттерді оспаанда, Республика Жоары Сот Кеесіні орытындысына негізделген азастан Республикасы Президентіні келісімінсіз не Конституцияны 55-бабыны 3) тармашасында белгіленген жадайда, - Сенатты келісімінсіз ылмысты жауапа тартуа болмайды.

3. Республиканы жиырма бес жаса толан, жоары за білімі, за мамандыы бойынша кемінде екі жыл жмыс стажы бар жне біліктілік емтиханын тапсыран азаматтары судья бола алады. Республика соттарыны судьяларына за бойынша осымша талаптар белгіленуі ммкін.

4. Судьяны ызметі депутатты мандатпен, оытушылы, ылыми немесе зге шыармашылы ызметтерді оспаанда, зге де аы тленетін жмысты атарумен, ксіпкерлікпен айналысумен, коммерциялы йымны басшы органыны немесе байаушы кеесіні рамына кірумен сыйыспайды.

Ескерту. 79-бапты 2-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2003.01.30 N 10, 79-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2004.06.23 N 6 аулыларымен.

Бап

Соттарды аржыландыру, судьяларды трын ймен амтамасыз ету республикалы бюджет аражаты есебінен жргізіледі жне ол сот трелігін толы рі туелсіз жзеге асыру ммкіндігін амтамасыз етуге тиіс.

Бап

азастан Республикасыны Жоары Соты азаматты, ылмысты, жергілікті жне баса да соттарда аралатын зге де істер жніндегі жоары сот органы болып табылады, зада кзделген іс жргізу нысандарында оларды ызметін адаалауды жзеге асырады, сот практикасыны мселелері бойынша тсініктемелер беріп отырады.

Ескерту. 81-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. азастан Республикасы Жоары Сотыны Траасын жне судьяларын Жоары Сот Кеесіні кепілдемесіне негізделген Республика Президентіні сынуымен Сенат сайлайды.

2. Жергілікті жне баса да соттарды траалары мен судьяларын Жоары Сот Кеесіні кепілдемесі бойынша Республика Президенті ызметке таайындайды.

3. Соттарда конституциялы заа сйкес сот алалары рылуы ммкін. Сот алалары трааларына кілеттіктер беру тртібі конституциялы замен белгіленеді.

4. Жоары Сот Кеесі Республика Президенті таайындайтын Траадан жне баса да адамдардан ралады.

5. Жоары Сот Кеесіні мртебесі жне жмысын йымдастыру замен белгіленеді.

Ескерту. 82-бап жаа редакцияда - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканы аумаында задарды, азастан Республикасыны Президенті жарлытарыны жне зге де нормативтік ыты актілерді длме-дл рі біркелкі олданылуын, жедел-іздестіру ызметіні, анытау мен тергеуді, кімшілік жне орындаушылы іс жргізуді задылыын жоары адаалауды жзеге асырады, задылыты кез келген бзылуын анытау мен жою жнінде шаралар олданады, сондай-а Республика Конституциясы мен задарына айшы келетін задар мен баса да ыты актілерге наразылы білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет мддесін білдіреді, сондай-а замен белгіленген жадайда, тртіпте жне шекте ылмысты уындауды жзеге асырады.

2. Республика Прокуратурасы тменгі прокурорларды жоары тран прокурорлара жне Республика Бас Прокурорына баындыра отырып, бірыай орталытандырылан жйе райды. Ол з кілеттігін баса мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан туелсіз жзеге асырады жне Республика Президентіне ана есеп береді.

3. Республиканы Бас Прокурорын з кілеттігі мерзімі ішінде ттына алуа, кштеп келуге, оан сот тртібімен кімшілік жазалау шараларын олдануа, ылмыс стінде сталан немесе ауыр ылмыстар жасаан реттерді оспаанда, Сенатты келісімінсіз ылмысты жауапа тартуа болмайды. Бас Прокурор кілеттігіні мерзімі бес жыл.

4. Республика прокуратурасыны зыреті, йымдастырылуы мен ызмет тртібі замен белгіленеді.

Ескерту. 83-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.12.26 N 23/2, 83-бапты 3-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2003.01.30 N 10, 83-бапа тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2003.12.31 N 13 аулыларымен.

Бап

Ескерту. 84-бап алынып тасталды - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

VIII блім

ЖЕРГIЛIКТI МЕМЛЕКЕТТIК БАСАРУ ЖНЕ ЗIН-ЗI БАСАРУ

Бап

Жергілікті мемлекеттік басаруды тиісті ауматаы істі жай-кйіне жауапты жергілікті кілді жне атарушы органдар жзеге асырады.

Бап

1. Жергілікті кілді органдар - мслихаттар тиісті кімшілік-ауматы бліністегі халыты еркін білдіреді жне жалпымемлекеттік мдделерді ескере отырып, оны іске асыруа ажетті шараларды белгілейді, оларды жзеге асырылуын баылайды.

2. Мслихаттарды жалпыа бірдей, те, тте сайлау ыы негізінде жасырын дауыс беру арылы бес жыл мерзімге халы сайлайды.

3. азастан Республикасыны жиырма жаса толан азаматы мслихат депутаты болып сайлана алады. Республика азаматы бір мслихатты ана депутаты бола алады.

4. Мслихаттарды арауына мыналар жатады:

1) ауматы дамыту жоспарларын, экономикалы жне леуметтік бадарламаларын, жергілікті бюджетті жне оларды атарылуы туралы есептерді бекіту;

2) здеріні арауына жатызылан жергілікті кімшілік-ауматы рылыс мселелерін шешу;

3) замен мслихат зыретіне жатызылан мселелер бойынша жергілікті атарушы органдар басшыларыны есептерін арау;

4) мслихатты траты комиссияларын жне зге де жмыс органдарын ру, оларды ызметі туралы есептерді тыдау, мслихат жмысын йымдастыруа байланысты зге де мселелерді шешу;

5) Республика задарына сйкес азаматтарды ытары мен зады мдделерін амтамасыз ету жніндегі зге де кілеттіктерді жзеге асыру.

5. Мслихатты кілеттігін мерзімінен брын Республика Президенті тотатады, сондай-а мслихат зін-зі тарату туралы шешім абылдаан ретте де оны кілеттігі мерзімінен брын тотатылады.

6. Мслихаттарды зыреті, йымдастырылуы мен ызмет тртібі, оларды депутаттарыны ыты жадайы замен белгіленеді.

Ескерту. 86-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Жергілікті атарушы органдар азастан Республикасыны атарушы органдарыны бірыай жйесіне кіреді, тиісті ауматы мддесі мен даму ажеттілігін штастыра отырып, атарушы билікті жалпы мемлекеттік саясатын жргізуді амтамасыз етеді.

2. Жергілікті атарушы органдарды арауына мыналар жатады:

1) ауматы дамыту жоспарларын, экономикалы жне леуметтік бадарламаларын, жергілікті бюджетті зірлеу жне оларды атарылуын амтамасыз ету;

2) коммуналды меншікті басару;

3) жергілікті атарушы органдарды басшыларын ызметке таайындау жне ызметтен босату, жергілікті атарушы органдарды жмысын йымдастыруа байланысты зге де мселелерді шешу;

4) жергілікті мемлекеттік басару мддесіне сай Республика задарымен жергілікті атарушы органдара жктелетін зге де кілеттіктерді жзеге асыру.

3. Жергілікті атарушы органды Республика Президенті мен кіметіні кілі болып табылатын тиісті кімшілік-ауматы бліністі кімі басарады.

4. Облыстарды, республикалы маызы бар алаларды жне астананы кімдерін ызметке тиісінше облыстарды, республикалы маызы бар алаларды жне астананы мслихаттарыны келісімімен Республика Президенті таайындайды. зге кімшілік-ауматы бліністерді кімдері ызметке азастан Республикасыны Президенті айындаан тртіппен таайындалады немесе сайланады. Республика Президенті зіні йаруы бойынша кімдерді ызметтерінен босатуа хаылы.

5. Мслихат депутаттарыны жалпы саныны кемінде бестен біріні бастамасы бойынша кімге сенімсіздік білдіру туралы мселе ойылуы ммкін. Бл жадайда мслихат з депутаттарыны жалпы саныны кпшілік даусымен кімге сенімсіздік білдіруге жне оны ызметінен босату жнінде тиісінше Республика Президентіні не жоары тран кімні алдына мселе оюа хаылы. Облыстар, республикалы маызы бар алалар жне астана кімдеріні кілеттігі жаадан сайланан Республика Президенті ызметіне кіріскен кезде тотатылады.

6. Жергілікті атарушы органдарды зыреті, йымдастырылуы жне оларды ызмет тртібі замен белгіленеді.

Ескерту. 87-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284, 2007.05.21 N 254 Задарымен.

Бап

1. Мслихаттар з зыретіндегі мселелер бойынша шешімдер, ал кімдер - тиісті кімшілік-ауматы бліністі аумаында орындалуа міндетті шешімдер мен кімдер абылдайды.

2. Мслихаттарды жергілікті бюджет кірісін ысартуды немесе жергілікті бюджет шыысын лайтуды кздейтін шешімдеріні жобалары кімні о орытындысы болан кезде ана арауа енгізілуі ммкін.

3. азастан Республикасыны Конституциясы мен задарына сйкес келмейтін мслихат шешімдеріні кші сот тртібімен жойылуы ммкін.

4. кімдерді шешімдері мен кімдеріні кшін тиісінше азастан Республикасыны Президенті, кіметі не жоары тран кім жоюы ммкін, сондай-а оларды кші сот тртібімен жойылуы ммкін.

Ескерту. 88-бапты 4-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.05.31 N 3/2 аулысымен.

Бап

1. азастан Республикасында жергілікті маызы бар мселелерді трын халыты зі шешуін амтамасыз ететін жергілікті зін-зі басару танылады.

2. Жергілікті зін-зі басаруды трын халы тікелей жзеге асырады, сондай-а ол мслихаттар жне халы топтары жинаы тратын ауматарды амтитын жергілікті оамдастытардаы баса да жергілікті зін-зі басару органдары арылы жзеге асырылады.

Жергілікті зін-зі басару органдарына мемлекеттік функцияларды жзеге асыру заа сйкес берілуі ммкін.

3. азастанда жергілікті зін-зі басаруды йымдастыру мен оларды ызметі замен реттеледі.

4. Жергілікті зін-зі басару органдарыны дербестігіне оларды замен белгіленген кілеттігі шегінде кепілдік беріледі.

Ескерту. 89-бапа згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

IX блім

ОРЫТЫНДЫ ЖНЕ ТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР

Бап

1. Республикалы референдумда абылданан азастан Республикасыны Конституциясы референдум нтижелері ресми трде жарияланан кннен бастап кшіне енеді, сол мезгілден бастап брыны абылданан азастан Республикасы Конституциясыны кші жойылады.

2. Республикалы референдумда Конституция абылданан кн мемлекеттік мереке - азастан Республикасыны Конституциясы Кні деп жарияланады.

Бап

1. азастан Республикасыны Конституциясына Республика Президентіні з бастамасымен, Парламентті немесе кіметті сынысымен абылданан шешімі бойынша ткізілетін республикалы референдум згертулер мен толытырулар енгізуі ммкін. Егер Президент оны Парламентті арауына беру ажет деп йарса, Конституцияа енгізілетін згертулер мен толытырулар жобасы республикалы референдума шыарылмайды. Мндай жадайда Парламентті шешімі Конституцияда белгіленген тртіппен абылданады. Егер Республика Президенті Конституцияа згерістер мен толытыруларды республикалы референдума шыару туралы Парламентті сынысын абылдамай тастаса, онда Парламент Палаталарыны райсысыны депутаттары жалпы саныны кемінде бестен тртіні кпшілік даусымен Парламент осы згерістер мен толытыруларды Конституцияа енгізу туралы за абылдауа хаылы. Мндай жадайда Республика Президенті осы заа ол ояды немесе оны республикалы референдума шыарады, егер республикалы референдума атысуа ыы бар Республика азаматтарыны жартысынан астамы дауыс беруге атысса, ол ткізілді деп есептеледі. Республикалы референдума шыарылан Конституцияа згерістер мен толытырулар, егер олар шін облыстарды, республикалы маызы бар алаларды жне астананы кемінде штен екісінде дауыс беруге атысан азаматтарды жартысынан астамы жатап дауыс берсе, абылданды деп есептеледі.

2. Конституцияда белгіленген мемлекетті бірттастыын жне ауматы ттастыын, Республиканы басару нысанын згертуге болмайды.

Ескерту. 91-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен, 91-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1998.12.04 N 13/2 аулысымен, згерту енгізілді - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Конституциялы задар Конституция кшіне енген кннен бастап бір жыл ішінде абылдануа тиіс. Егер Конституцияда конституциялы деп аталан задар немесе за кші бар актілер ол кшіне енген кезде абылданып ойан болса, онда олар Конституцияа сйкес келтіріледі де, азастан Республикасыны конституциялы задары деп есептеледі.

2. Конституцияда аталан зге задар Парламент белгілейтін тртіп пен мерзімде, біра Конституция кшіне енген кннен бастап екі жылдан кешіктірілмей абылдануа тиіс.

3. Республика Президентіні зіне берілген осымша кілеттікті жзеге асыру мерзімі ішінде "азастан Республикасыны Президенті мен жергілікті кімдерге уаытша осымша кілеттік беру туралы" 1993 жылы 10 желтосандаы азастан Республикасыны Заына сйкес шыан жне за кші бар Жарлытары Республика задарын згерту, толытыру немесе кшін жою шін кзделген тртіппен ана згертілуі, толытырылуы немесе кшін жоюы ммкін. 1993 жылы 28 атарда абылданан азастан Республикасы Конституциясыны 64-бабыны 12-15, 18 жне 20-тарматарымен кзделген мселелер бойынша зіне берілген осымша кілеттікті жзеге асыру мерзімі ішінде шыан Республика Президентіні Жарлытары Республика Парламентіні бекітуіне жатпайды.

4. Конституция кшіне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задары оан айшы келмейтін блігінде олданылады жне Конституция абылданан кннен бастап екі жыл ішінде оан сйкес келтірілуге тиіс.

Ескерту. 92-бапты 4-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2000.06.15 N 8/2 аулысымен.

Бап

Конституцияны 7-бабын жзеге асыру масатында кімет, жергілікті кілді жне атарушы органдар, арнаулы заа сйкес, азастан Республикасыны барлы азаматтары мемлекеттік тілді еркін рі тегін мегеруі шін ажетті йымдастырушылы, материалды жне техникалы жадайды брін жасауа міндетті.

Бап

1. Конституция кшіне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задарына сйкес сайланан азастан Республикасыны Президенті Конституция белгілеген азастан Республикасы Президентіні кілеттіктеріне ие болады жне оларды 1995 жылы 29 суірде республикалы референдумда абылданан шешім бойынша белгіленген мерзім ішінде жзеге асырады. азастан Республикасы Президентіні келісімімен Республика Президенті кілеттігіні азіргі мерзімі Республика Парламенті Палаталарыны бірлескен отырысында Палаталарды райсысыны депутаттары жалпы саныны кпшілік даусымен абылданан Республика Парламентіні аулысымен ысартылуы ммкін. Мндай жадайда Парламент Мжілісі бір ай ішінде азастан Республикасы Президентіні сайлауын таайындайды. Осы сайлауды орытындылары бойынша сайланан Республика Президенті сайлау орытындылары жарияланан кннен бастап бір ай ішінде ант береді жне жеті жылдан кейін желтосанны бірінші жексенбісінде ткізілуге тиіс кезекті Президент сайлауында сайланан Республика Президенті ызметіне кіріскенге дейін з кілеттігін жзеге асырады.

2. Конституция кшіне енген кезде олданылып жрген азастан Республикасыны задарына сйкес сайланан азастан Республикасыны Вице-Президенті зі сайланан мерзім аяталана дейін кілеттігін сатайды.

Ескерту. 94-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен.

Ескерту. 94-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 2005.08.19 N 5 аулысымен.

Бап

Конституцияны 41-бабы 1-тармаыны Республика Президентіні кілеттік мерзімін белгілейтін ережесі 2005 жылы 4 желтосандаы сайлауда сайланан Республика Президентіні жеті жылды кілеттік мерзіміні аяталуына байланысты ткізілетін президенттік сайлау орытындысы бойынша Республика Президенті болып сайланан адама олданылатын болады.

Ескерту. 94-1-баппен толытырылды - Р 2007.05.21 N 254 Заымен.

Бап

1. Бірінші сайланан Сенат депутаттарыны жартысы трт жыл мерзімге, депутаттарды екінші жартысы екі жыл мерзімге конституциялы замен белгіленген тртіппен сайланады.

2. азастан Республикасы Конституциясыны Парламент Мжілісі депутаттарын партиялы тізімдер негізінде сайлау туралы ережелері екінші шаырылатын Парламент Мжілісі депутаттарын сайлаудан бастап олданылады.

Ескерту. 95-бапа згерту енгізілді - Р 1998.10.07 N 284 Заымен.

Ескерту. 95-бапты 1-тармаына тсініктеме берілді - Р Конституциялы Кеесіні 1999.11.29 N 24/2 аулысымен.

Бап

Конституция кшіне енген кннен бастап азастан Республикасыны Министрлер Кабинеті онда белгіленген азастан Республикасы кіметіні ытарына, міндеттері мен жауапкершілігіне ие болады.

Бап

азастан Республикасыны Конституциялы Кеесіні бірінші ?>