Ауіптілікті идентификациялау жніндегі білімдерін алыптастыру

- скринингтік баалау бойынша білімдерін алыптастыру;

- Потенциалды ауіпті факторларды анытау бойынша дадыларын алыптастыру;

- Адамда зиянды серлерді шаыратын факторларды баалау бойынша білімін алыптастыру;

- Келесі зерттеулерге басым факторларды тадау бойынша білімін алыптастыру.

4. Таырыпты негізгі сратары:

- ауіптілікті анытау;

- ауіптілік идентификациясыны кезеі;

- Скринингтік баалау;

- ауіптілікті идентификациялау шін ажетті апарат;

- беймлімділік.

5. Білім беруді жне оытуды дістері:Миа шабуыл, презентация, кіші топтарда жмыс, пікірталас, тест тапсырмаларын шешу.

6. дебиет:

1. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М., Бекмагамбетова Ж.Д., Жакашов Н.Ж., Тогузбаева К.К. Гигиена: Учебник для вузов/Под ред. У.И. Кенесариева. – Алматы: «Самара-Принт», 2009. - 688 с.

2. Тулебаев Р.К.,Слажнева Т.И., Кенесариев У.И., Белоног А.А., Корчевский А.А. Оценка гигиенических рисков в промышленных регионах Республики Казахстан. – Алматы: Искандер, 2004. – 374 с.

Руководство по оценке риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду (Р 2.1.10.1920-04), утв. Главным государственным санитарным врачом РФ 05.03.2004 (Guidelines for Human Health Risk Assessment from Environmental Chemicals).

4. Онищенко Г.Г., Новиков С.М., Рахманин Ю.А., Авалиани С.Л., Буштуева К.А. Основы оценки риска для здоровья населения при воздействии химических веществ, загрязняющих окружающую среду / Под. ред. Рахманина Ю.А., Онищенко Г.Г. М.: НИИ ЭЧ и ГОС, 2002. - 408 с.

5. Авалиани С.Л., Ревич Б.А., Балтер Б.М., Гильденскиольд С.Р., Мишина А.Л., Клиушина Е.Г. Оценка риска загрязнения окружающей среды для здоровья населения как инструмент муниципальной экологической политики в Московской области. Подольск, 2010. - 309 с.

6. Гигиена /Под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА,2000.-608с.

7. Закон Республики Казахстан: «Об охране здоровья народов Республики Казахстан», « О санитарно- эпидемиологическом благополучии населения Республики Казахстан». 2007.

Баылау

1. Сратар бойынша бастапы білімін баылау (білім-зіреттілігі, коммнуикативтік зіреттілік):

- ауіптілігін анытау;

- Заттарды ауіптілік сыныптары;

- ауіптілікті идентификациялау кезедері;

- Кезені масаты;

- Скринингтік баалау;

- ауіптілікті идентификациялауды жргізу шін ажетті апарат;

- Шектік-жіберілген концентрация;

- Референттік доза;

- Референттік концентрация;

- атерлі ісікті зерттеу бойынша халыаралы агенттікті жіктеу;

- Адам шін U.S. EPA длелденген дегейін жіктеу;

- Канцерогенді потенциал факторлары шін ауыз жне тыныс жолдары арылы тсу жолдары;

- Ингаляциялы сер кезінде бірлі жарым ауіп;

- ауіптілік коэффициенті;

- Химиялы осындыларды ранжирлеу дістері;

- ауіптілікті идентификациялауды беймлімділігіні сипаты.

2. Тапсырманы орындау нтижесі бойынша орытынды білім дегейін баылау:

Тапсырма №1: ситуациялы есепті шешу (білім, практикалы жне ыты дадылар)

Идентификациялау кезеіні масаты МГКК (арашыана мнай газ конденсат кеніші) аймаында аныталан химиялы заттардан оларды азаа зиян келу ммкіндігін ескере отырып, денсаулы шін ауіп атерді орнату болып табылады.

Кезені негізгі міндеті басым, индикаторлы химиялы заттарды тадау болып табылады. Бл трындар денсаулыы шін ауіп атер дегейін сипаттау жне оларды пайда болу кздерін сипаттауа ммкіндік береді.

Бірінші кезеде трындар денсаулыына потенциалды ауіп туызатын химиялы заттарды анытау масатында технологиялы рдістерді ескере отырып, талдау жргізілді. Штатты тртіпте жне бір рет кп млшерде шыарылан шыарындыларды суммарлы клемі мен шыарындыларды шамалары аныталды.

Инвентаризация бланкісіне сйкес арашыана кен орнынан шыан ластаушы заттар 272 кздерден шыады, оларды ішінде 164 йымдастырылан нктелі жне йымдастырылмаан трі 108. Талдау шін небрі атмосфераны ластайтын 44 заттар берілді. (Кесте 1).

Осыан сйкес ауіптілікті идентификациялау кезеінде тадалынып алынан заттарды басымдылыы жнінде нтиже шыарындыларды блшектерін шашыратып моделдеу кмегімен ластаышты болжамдалан дегейін алдын ала есептеуден кейін жргізіледі.

Кесте 1 – Атмосфераа шыарылатын ластайтын заттарды тізімі

№	Заттарды аталуы	Код	жылына шыарылуы/т	ШРЕКсс	Rfc	Sfi	HRI	HRIc	HRI бойынша Ранг	HRI бойынша Ранг
1.	Ккіртті ос тотыы		9857,425
2.	Кміртегі тотыы		3069,9791
3.	Азот тотыы		2340,841
4.	Кмірсутектер С1-С5		1113,5417
5.	Азот тотыы		403,1997
6.	Кмірсутектер С6-С10		381,0103
7.	Кмірсутектер С12-19		239,9359
8.	Метан		125,0303
9.	Кйе		98,5822
10.	алыан заттар		93,3894
11.	Бейорг ша: SiO2 20-70%		69,7955
12.	Бейорг ша.: 20% SiO2 тмен		46,137
13.	Ккірт сутек		31,8639
14.	2,2'-Оксидиэтанол (Диэтиленгликоль)		9,7559
15.	Минералды майлар		6,4986
16.	ш(2-гидроксиэтил)амин (Триэтаноламин)		6,4805
17.	Бензол		4,5885
18.	Метанол (метил спирті)		3,8111
19.	Ксилол		3,444
20.	Толуол		2,8894
21.	2-Метилпропан-1-ол изобутилді спирт)		2,4405
22.	Формальдегид		2,0394
23.	Уайт-спирит		2,0025
24.	Темір тотыы		1,0931
25.	Меркаптандар		0,6154
26.	Тз ышылы		0,6035
27.	Бейорг. ша: SiO2 70% жоары		0,542
28.	Метилмеркаптан		0,5107
29.	Дициклогексиламина аз еритін тз (Ингибитор коррозии МСДА)		0,4166
30.	Этантиол (Этилмеркаптан)		0,412
31.	Диметилдисульфид		0,34
32.	Фторлы сутек		0,229
33.	Пропан-1-тиол (Пропилмеркаптан)		0,1886
34.	абразивті ша ( а корунд; Монокорунд)		0,0773
35.	резеке алдытарынан шыан са майда ша (ТУ-17 РСФСР 03024 83-009-90)		0,0651
36.	1-Бутантиол (Бутилмеркаптан)		0,0622
37.	Ккірт ышылы		0,042
38.	Марганец тотыы		0,038
39.	ішкі олефин негізінде Алкилбензолдар С11-14		0,0359
40.	1-Пентантиол (Амилмеркаптан)		0,0086
41.	Пентилендер (амилены – изомерлер оспасы)		0,0055
42.	Фторидтер нашар еріткіш.		0,0026
43.	Бенз/а/пирен		0,0002
44.	Этилбензол		0,0001
	Барлыы:

Сратар:

1. Шыарынды клемі бойынша басым заттарды анытаыз.

2. Канцерогенді заттарды анытаыз.

3. Канцерогенді ауіп атерді есептеіз.

4. ауіптілік коэффициентін есептеіз.

5. ауіптілік бойынша заттарды ранжирлеіз.

6. рбір затты сер ету баытын анытаыз.

7. ауіптілік идентификациясыны кезеіні беймлімділігін крсетііз.

Тапсырма №2: Ситуациялы есепті шешу (білім, практикалы жне ыты дадылар зіреттілігі)

«Азыр» ядролы сына аймаында ауыз су кзі ретінде шахталы дытар пайдаланылады. ауіп-атерді баалау шін келесі мліметтер бойынша ауіптіліктерін идентификациялау ажет:

Кесте 2. Азыр» ядролы сына аймаындаы шахталы ды суыны канцерогенді жне канцерогенді емес ауіп атерлері

№	Затты аталуы	Код	Концен-трация	ШРЕК	Rfd (референтті доза)	Sfo (канц. потен-циал факторы)HR	HQ (канц емес ауіп атер)	HLO (канцер. ауіп атер)
1.	Темір		0,34	0,3
2.	Мыс		0,09	1,0
3.	Никель		0,00025	0,1
4.	Цинк		0,12	5,0
5.	Марганец		0,0002	0,1
6.	Кобальт		0,0012	0,1
7.	Сынап		0,0003	0,0003
8.	Кадмий		0,009	0,001
9.	орасын		0,19	0,03
10.	Аммиак		0,6
11.	Нитриттер		0,5	0,002
12.	Нитраттар		1,2
13.	Кальций		200,4	75-200
14.	Магний		136,6
15.	Фтор		1,5	0,7-1,5

Сратар:

1. Шыарындылар клемі бойынша басым заттарды анытаыз.

2. Канцерогенді заттарды анытаыз.

3. Жеке канцерогенді ауіп-атерді есептеіз.

4. ауіптілік коэффициентін есептеіз.

5. ауіптілік бойынша заттарды ранжирлеіз.

6. рбір затты сер ету баытын анытаыз.

7. ауіптілік идентификациясыны кезеіні беймлімділігін крсетііз.

1. Таырып:«Доза-концентрация-сер» туелділігін баалау.

2. Масаты: «Доза-концентрация-сер» туелділігін баалаужніндегі білімі мен дадыларын алыптастыру.

Оыту міндеттері.

- «доза/концентрация-сер» туелділігі жнінде білімін алыптастыру;

- канцерогенді емес баалау параметрлері жніндегі білімін алыптастыру;

- серді референтті де гейін олдану бойынша дадыларын алыптастыру;

- Канцерогенді ауіп атерді баалау параметрлері жніндегі білімін алыптастыру;

- «доза/концентрация-сер» туелділігін баалауды беймлім кезеінде талдау бойынша дадыларын алыптастыру

4. Таырыпты негізгі сратары:

- «Доза/концентрация-сер» баалау кезеі жніндегі тсінік;

- Атрибутивті ауіп атер;

- Салыстырмалы ауіп атер;

- осымша популяциялы ауіп атер;

- Популяциялы ауіп атерді осымша лесі.

- Канцерогенді емес ауіп -атерді баалау крсеткіштері;

- серді референтті дегейін олдану;

- Канцерогенді ауіп атерді баалау крсеткіштері;

- «Доза/концентрация –сер» туелділігін баалау кезеінде беймлімділігін талдау

- ауіп- атерді баалау шін «доза-жауап» туелділік крсеткішін тадау.

5. Оыту жне саба беру дістері:Миа шабуыл, презентация, кіші топпен жмыс, пікірталас, тест тапсырмаларын шешу.

6. дебиет:

6. Гигиена /Под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА,2000.-608с.

Баылау

1. Сратар бойынша ауызша срау арылы бастапы білім дегейлерін баалау (практикалы дады) :

- «Доза/концентрация-сер» баалау кезеі жніндегі тсінік;

- Атрибутивті ауіп- атер;

- Салыстырмалы ауіп атер;

- осымша популяциялы ауіп атер;

- Популяциялы ауіп- атерді осымша лесі.

- Канцерогенді емес ауіп- атерді баалау крсеткіштері;

- серді референтті дегейін олдану;

- Канцерогенді ауіп- атерді баалау крсеткіштері;

- «Доза/концентрация –сер» туелділігін баалау кезеінде беймлімділігін талдау

- ауіп- атерді баалау шін «доза-жауап» туелділік крсеткішін тадау.

2. Тапсырмаларды орындауына байланысты орытынды білім дегейін баалау:

Тапсырма №1.

№1 есеп негізінде 2 саба

- Канцерогенді емес ауіп –атерді баалау параметрлерін анытаыз;

- Жеке ауіп- атерді анытаыз;

- Канцерогенді емес ластаушыларды серінен денсаулы шін олайсыз серлерді сипаттаыз;

- Канцерогенді емес ластаушыларды серінен денсаулыа олайсыз серлерді сипаттаыз;

- «доза/концентрация-сер» туелділігін баалау кезеінде беймлімділікке талдау берііз;

Тапсырма №2.

№2 есеп негізінде 2 саба

- Канцерогенді емес ауіп атерді баалау крсеткіштерін анытаыз;

- Жеке ауіп атерді анытаыз;

- Канцерогенді емес ластаушыларды серінен денсаулы шін олайсыз серлерін сипаттаыз;

- Канцерогенді ластаушыларды сері шін ммкін олайсыз серлерін сипаттаыз;

- «доза/концентрация-сер» туелділігін баалау кезеіне талдау берііз

1. Таырып:Экспозицияны баалау.

2. Масаты: Экспозицияны баалау бойынша білімі мен дадыларды алыптастыру.

Оыту міндеттері

- Экспозиция жніндегі тсінікті алыптастыру;

- Экспозицияны баалау дісі жнінде білімін алыптастыру;

- Экспозиция кезеі жнінде тсінікті алыптастыру;

- Экспозиция жне дозаны есептеу бойынша дадыларын алыптастыру.

4. Таырыпты негізгі сратары:

- Экспозицияны баалау, анытамасы жне негізгі тсініктері.

- Экспозиция баалауды бірінші кезеі- сер ету аумаыны сипаты

- Экспозицияны баалауды екінші кезеі- оршаан ортада химиялы заттарды таралуы жне оларды адам организміне сері.

- сер ету баыты/ химиялы затты жолы

- оршаан ортада химиялы заттарды таралуы, жиналуы, жне тасымалдану рдістері. Орта аралыы арылы таралуы.

- Экспозиция баалауды шінші кезеі – сер ету дегейін анытау (экспозицияны санды сипаттау);

- сер ету нктесінде концентрацияны анытау;

- оршаан орта нысандарыны мониторингі;

- оршаан ортада химиялы заттарды таратылуын моделдеу;

- сер ету нктесінде концентрацияны сипаттау

- Экспозиция жне доза

- Туліктік дозаны есептеу

5. Оыту жне саба беру дістері:Миа шабуыл, презентация, кіші топтарда жмыс, пікірталас, ситуациялы есептерді шешу.

6. дебиеттер:

6. Гигиена /Под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА,2000.-608с.

Баылау

1.Ауызша срау арылы бастапы білім дегейлерін баылау (білім зіреттілігі, коммуникативті дады):

- Экспозицияны баалау, анытамасы жне негізгі тсініктері.

- Экспозиция баалауды бірінші кезеі- сер ету аумаыны сипаты

- сер ету баыты/ химиялы затты жолы

- оршаан ортада химиялы заттарды таралуы, жиналуы, жне тасымалдану рдістері. Орта аралы таралуы.

- Экспозицияны баалауды шінші кезеі – сер ету дегейін анытау (экспозицияны санды сипаттау);

- сер ету нктесінде концентрацияны анытау;

- оршаан орта нысандарыны мониторингі;

- оршаан ортада химиялы заттарды таратылуын моделдеу;

- сер ету нктесінде концентрацияны сипаттау

- Экспозиция жне доза

- Туліктік дозаны есептеу

- Экспозиция кезеіндегі беймлімділік

2. Тапсырмаларды орындалу нтижелері бойынша орытынды білімін баылау:

Тапсырма №1.

№1 есеп негізінде 2 жне 3 саба:

- сер ету аумаын сипаттаыз;

- Адама оршаан ортада химиялы заттарды таралу жолдарын анытаыз;

- сер ету дегейін анытаыз (экспозицияны санды сипаттау);

- Экспозиция мен дозаны есептеіз;

- Экспозиция кезеінде беймлімділікке талдау берііз.

Тапсырма №2.

№2 есеп негізінде 2 жне 3саба:

- сер ету аумаын сипаттаыз;

- оршаан ортада химиялы заттарды таралу жолдары мен адам азасына серін анытаыз;

- сер ету дегейін анытаыз (экспозицияны санды сипаттау);

- экспозиция жне дозаны есептеіз;

- экспозиция кезеінде беймілімділікті талдау берііз.

1. Таырып.ауіп атерді сипаттау. Беймлімділікті баалау.

2. Масаты: ауіп-атерді баалау бойынша білімі мен дадыларын алыптастыру.

Оыту міндеттері.

- ауіп- атерді сипаттау кезеі жнінде білімін алыптастыру;

- олдануа болатын жне болмайтын ауіп атер жніндегі білімін алыптастыру;

- ауіп- атерді сипаттау бойынша дадыларын алыптастыру.

4. Таырыпты негізгі сратары:

- Жалпы ережелер;

- олайлы жне колайсыз туекел;

- Канцерогенді серлері бар ауіп атерді баалау;

- Канцерогенді емес ауіп-атерлерді баалау;

- ртрлі орта, йлескен жне кешенді сер ету кезінде ауіп атерді баалау;

- ауіп- атер дегейлерін жіктеу;

- ауіп- атер апаратын орытындылау;

- ауіп -атерді баалау ммкіндігіне сер ететін факторлар.

5. Оыту жне саба беру дістері:Миа шабуыл, презентация, кіші топпен жмыс, пікірталас, тест тапсырмаларын шешу.

6. дебиеттер:

6. Гигиена /Под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА,2000.-608с.

Баылау

1. Сратар бойынша ауызша срау арылы бастапы білім дегейлерін баылау (білім бойынша):

- Жалпы ережесі;

- олайлы жне колайсыз туекел;

- Канцерогенді серлерді ауіп атерін баалау;

- Жедел жне созылмалы кезінде канцерогенді емес ауіп-атерді баалау;

- ртрлі ортадаы, йлескен жне кешенді сер ету кезінде ауіп атерді баалау;

- ауіп- атер дегейлерін жіктеу;

- ауіп- атер апаратын орытындылау;

- ауіп -атерді баалау ммкіндігіне сер ететін факторлар.

2. Тест тапсырмаларыны орындалу нтижелері бойынша орытынды білім дегейін баылау:

Тапсырма: Тесттік сратара жауап беру (білім зіреттілігі)

Тапсырма №1.

№1 есеп негізінде 2, 3 и 4саба:

- Канцерогенді жне канцерогенді емес ауіп- атерге сипаттама берііз;

- Экспозиция кезеінде беймлімділікке талдау жасаыз.

Тапсырма №2.

№2 есеп негізінде 2, 3 и 4 саба:

- Канцерогенді жне канцерогенді емес ауіп- атерге сипаттама берііз;

Экспозиция кезеінде беймлімділікке талдау жасаыз.